Арвн һурвн җил, арвн һурвн өдр

25-12-2020, 15:32 | Общество, Таңһчин зәңгс

Далн долан җил хооран бар сарин 28-д цуг хальмг улсиг олна хортнд тоолад, төрскн һазраснь хол Сиврүр нүүлһсмн. Тер һашута цагин тускар бидн мана аав-ээҗнрин болн эк-эцкнрин тодлврмудас меднәвидн.

1944-ч җилд Хальмг АССР уга кегдәд, райоднь хам-хоша бәәсн Әәдрхнә, Сталинградск болн Ростовск мүҗмүдин болн Сарпулин крайин медлд орсмн. Залу улс дәәнә һалд хортнла ноолдҗ әмән әрвллго залу-зөрмгән һарһҗ йовсн цагт арднь үлдсн күүкд улс, көгшд болн бичкдүд киитн үвләр Сиврүр туугдсмн. Хальмг улс Новосибирск, Омск, Тюменск, Свердловск мүҗмүдт, Красноярск, Алтайск крайд туссмн. Хол хаалһдан кесгнь эврәннь өөрхн элгн-садан гееҗ, эндр күртл теднь альд оршагдсинь медәд уга. Хөөннь хальмг салдсмудыг фронтас буулһад, Широковск ГЭС-ин тосхлтд йовулсмн. Күүнә һазрт түрүн җилмүдт бас кесгнь күчр-күнд зовлңгиг дааҗ чадлго мөңкинд Сиврин һазрт үклән олв. Орс келн уга хальмг улс түрүн җилмүдт зөвәр түрәд бәәв, дәкәд әмт иддг улс аашна гисн зәңг теднәс түрүлҗ ирснә ашт бәәрн улс эднәс әәһәд, көөдг бәәсмн. Болв цөөкн җил давад, эдн хальмг улс көдлмшч, дааврта, цаһан седклтә болҗахиг медәд, дөң-тусан күргәд, ниитә бәәдг болв.
Мана таңһчд тууврин җилмүдт өөрхн элгн-садан эс геесн бүл уга. Өрк-бүл болһнд аав-ээҗнрин хуучн зургуд әрүнәр хадһлгдна. Ах үйин улс тер цагиг тодлҗ, тер цага җирһлин тускар келхләрн Сиврин улсиг бүләнәр тодлна. Тегәд чигн «Санлын поезд» гидг керг-үүлдвр бүрдәгдхлә, кесгнь терүнд орлцҗ, тууврин цагт бәәсн һазриг дәкәд үзхәр тиигәрән одсмн. Элгн-саднь оршагдсн һазрт эдн күрч мөргәд, санлынь тевчв, хамдан үүрлҗ йовсн үүрмүдтәһән харһв. Тер күнд цагт дөң болсн улсин ач-тус хәрүлхәр хальмг улс ирснь Сиврин улст ик байр-бахмҗ үүдәсмн. Хальмг улс тиим күчр зовлң үзсн бийнь, Сиврин улст ик ханлтта бәәхиг, эдн сурһулян сурад эрдмтә, билгтә болад, күүкдән асрҗ өмәрән зөрҗ йовхиг үзүлхәр аав-ээҗнр тиигәрән йовсмн.
Тер һашута цагас авн дал һар җил давв. Җил ирвәс цааҗла харһсн ах үйин улсин то баһрад йовна. Дорас өсч йовх баһ үй хальмг улсин һашута тууҗин халхин тускар медтхә гиһәд сурһуль болһнд Санлын Өдрт нерәдгдсн керг-үүлдврмүд болна. 2012-ч җилин чилгчәр Тарбан Санҗин седвәрәр «Тедн чадв, бидн бас чадхвидн» гидг фильм цокҗ авгдсмн. Терүнд таңһчин селәдт, Элст балһснд бәәдг медәтнр 1943-ч җилин бар сарин 28 өдриг тодлҗ, Сиврин һазрт давулсн арвн һурвн җилмүдин тускар келҗ өгсмн. Эднә тодлврмуд тер һашута цагин герч болҗ хөөтк үйд үлдх зөөр болҗана.
Авъяст тохрсар бар сарин 28-д нертә дүрсләч Эрнст Неизвестный кесн «Буйслһн болн босхмҗ» гидг бумбин өөр санлын митинг болна. Цуһар терүнд орлцҗ, аав-ээҗнриннь, элгн-саднаннь санл тевчнә. Эн өдр Хальмгин төв хурлд санлын мөргүл болна, ламнр Сиврин һазрт үлдсн улст йөрәл авхулҗ ном умшна. Хальмг өрк болһнд эн өдр бидн зулан өргҗ, тиим зовлң дәкҗ бичә үзгдтхә гиҗ зальврнавидн. Тууврин тускар келҗ өгх аав-ээҗнрин тодлвриг бидн бичкдүдт медүлх зөвтә болҗанавидн. Тер цагт санл мөңк болх.
ДАВАН Наталья
Арвн һурвн җил, арвн һурвн өдр

Видео