Хальмг наадһасиг Москвад үзүлв

Урн һарин эрдмчнрин кегдлмүд үзхләрн бидн олн ке-сәәхн тоотыг һәәхҗ байрлнавидн. Келн-улсин наадһас үзхләрн нег үлү соньмсч, чееҗ байрар дүүрнә. Юнгад гихлә, наадһаст урн һарин эрдм орсн деерән улсин тууҗ, заң-авц, ке-сәәхнә туск медрл орсинь бидн медҗ авнавидн. Давсн җилин чилгчәр Москвад Экспо-төвд өөнин соньн нег һәәхүл көдлсн билә. Терүнд олн келн-улсин наадһас үзүлгдлә.

«Наадһас келһнә билг-эрдм» гиҗ нерәдгдсн XV-ч нарт-делкән өөнин һәәхүл наадһас кедг олн эрдмчнриг цуглулв.
Ик чинртә эн һәәхүлд Хальмг Таңһчин эрдмчнр чигн орлцв. Өөнин XV-ч нарт-делкән һәәхүлд зурачнр, дизайнермүд, урн һарин эрдмчнр белдсн олн наадһасан үзүлв. Ут тоодан 650 эрдмчин белдсн наадһас үзх таал нааран ирсн улст учрв. Әмтн туулин сәәхн делкәд ирсн мет байрлад, олн келн-улсин наадһасиг хәләв. Бичкндк цаган тодлҗ, нүднь туссн наадһасин өөр зогсҗ, бахан хаңһав.
«Арт-Эрдэни» нертә галерейин зурачнр болн эрдмчнр хальмг наадһасиг эн һәәхүлд үзүлв. Галерейин һардач Людмила Мошулдаеван келсәр, иим һәәхүлд орлцхар галерейин көдләчнр олн җилдән белдвр кесмн. Зурачнр-эрдмчнр Ирина Надбитова болн Оксана Бездетко ухалҗ, зурҗ белдсн тоотыг Зинаида Четыреван мастерскойин көдләчнр бәәдл-җирһлд тохраһад, сәәхн наадһас кев. Наталья Лиджанован урн һарар кегдсн наадһас чигн тенд үзүлгдв. Чинртә эн һәәхүлд орлцхар белдврин ик көдлмш кегдлә.
Өөнин һәәхүлд хальмг зурачнр болн эрдмчнр 10 наадһа үзүлв. Тиигчкәд тернь коллекционн өөдән чинртә наадһас болҗана. Терүнәс нань хальмг эрдмчнр белг кеҗ болх кесг сәәхн кегдлмүд кеҗ, һәәхүлд ирсн әмтнә оньгт тусхав. Хальмг наадһас болн кегдлмүд тәвгдсн стендын өөр тодрха цәәлһвр өггдҗәв. Хальмг улсин тууҗин, сойлын, авъясмудын тускар келгдҗ, әмтнә сурврмудт тохнята цәәлһвр кегдв. Әрәсән өмн үзгт иим соньн республик бәәхнь соньн олн тоот үзҗ болхин тускар һәәхүлд ирсн әмтн сән медҗ авв. Мана наадһас тедниг йир икәр соньмсулв. «Яһсн эвтәһәр кегдсм? Чирә-зүснь кееһәр үзүлҗ» – гиһәд шатр наачах эгч-дү хойрин өөр кесгтән зогссн күүкд күн хальмг эрдмчнрин билгиг үнн седкләсн үнлв.
Шатр наачах эгч-дү хойрин дүрмүд йириндән соньн болҗ. Диилвр бәрсн эгчин чирә байрар дүүрсинь зурач сәәхн медүлҗ. Диилгдсн дүнь хуухан мааҗад, яһад би иим мууһар наадув гисн бәәдлтәһәр һурниҗана. Эднә хувцн йосн сәәхн эдәс уйгдв, цогцнь ишкәг эвтәләд кесмн. Тедү дүңгә эвтәһәр кегдсн дүрмүд тааслт оллго бәәхш. Наадһас хальмг хувцта, таңһчд әмтн бичкнәсн авн шатр нааддгиг үзүлҗәнә. Талдан наадһасин тускар келхлә, домбр цокҗах, нилх хурһиг һартан бәрҗәх, гөрәсиг дахҗ йовх бичкдүдин дүрмүд хальмг улсин авъясмудла, теегт ямаран аһрусн бәәдгинь үзүлнә. Тиигәд һәәхүлд ирсн әмтн наадһасин дөңгәр Әрәсән өмн үзгт өвәрц нег нутг – Хальмг Таңһч бәәхинь медҗ авв.
Иим һәәхүлмүдт орлцлһн зурачнрт болн урн һарта улст ик урмд өгнә. Наадһас келһнә халхар ямаран шин тоот һарчахинь үзхд, талдан келн-улсин эрдмлә таньлдхд йир туста. Дәкәд болхла, эрдмчнр хоорндан харһад, күүндәд, дамшлтарн хувалцна гисн ямаран ик керг, мергҗлтән өөдлүлхд һәәхүлмүд ик чинр зүүнә. Дәкәд болхла, әмтнд юн таасгддгинь медҗ авхд йир туста болна. Мана эрдмчнр бийснь мастер-класс үзүлсн деерән, талдан стендмүдлә таньлдад, талдан келн-улсин урн һарин эрдмлә өөрхн таньлдв. Иигәд бурятск эрдмчнрин авч ирсн тоотыг эдн таасч хәләв. Намдаковихнә өрк-бүлин мастерскойин тускар урднь чигн соңсч йовсмн. Эврә нүдәрн кесн тоотнь үзҗ, һәәхнә гисн басл сән йовдл болв. «Ульгэр» нертә өрк-бүлин эн мастерскойд үнндән өөдән эрдмтә урчнр көдлҗәхинь медҗ авх арһ эн һәәхүл өгв.
Коллекционн наадһа гисн йир эвтәһәр, өөдән эрдмтәһәр кегдсн наадһа болҗана. Тиим наадһас 3,5 миңһн арслңгас авн 700 миңһн арслң күртл күрч үнлгднә. Тиим өөдән неквр тәвдг һәәхүлд орлцад, хальмг эрдмчнр чидлән сөрҗ үзв. Эгч дү хойр шатр наачах мана наадһасин өөр әмтн даңгин таасч зогсҗав. Кесгнь таассн седклән медүлҗ, иткмҗтә болн сергмҗтә бәәдләрн әмтнә уханд хальмг наадһас тодлгдв. Белг гиҗ белдгдсн кесг кегдлмүд хальмг улсин авъясмудла болн йир өвәрц эрдмләнь әмтиг таньлдулв. Хальмгт яһад болвчн нег күрх седкл тернь зүүлһсн бәәдлтә. Таңһчд дотр-дундын зуульчллһиг делгрүлҗәдг цагт эннь ик чинртә болҗана.
ҖИРҺЛИН Кермн