Көк теңгсин заһсчнрин туурмҗ

1943 җилд Көк теңгсин көвәд заһсчнр немшин нисәчнриг бәрәнд авсмн. Тер баатрльг йовдл нег һазра улсин төлә туурмҗ болад үлдв. Түүнә хөөн Москва балһснас телеграмм ирсн билә. Тенд мана заһсчнриг залврин ачлврар темдглҗәхинь келгдсн билә. Олн-әмтнә төлә тернь байр-бахмҗ үүдәв.
Тер цагт эн йовдлын тускар түрүн болҗ Басңга Баатр бичсн билә. 2000 җилд болхла Увшан Иван «Көк теңгсин зәңгс» Лаганя района газетд эврәннь келврән барлла.
Эндрк һарцд болхла, тиигхд йистә көвүн бәәсн Манҗин Чонтан келвриг барлҗанавидн.
Тодлвр
1943 җилд немшнрин нисәчнр бәрәнд авгдсн йовдлыг ода күртл мартад угав.
Зуни амрлһнд би түрүн болҗ эцктәһән теңгст һарлав. Би болн долата Лиҗин Ваня бас маднла йовла. «Ревдольган» нертә керм маднд йир ик болҗ медгдв. Ут тоодан керм деер тавн күн билә. Тедн дунд заһсчнрин станцин һардач Сагдан Лиҗ, Ванян эцк, кермин капитан Эльбикә Манҗ, эцкм болн Нарна Сергей мөн.
«Ревдольган» керм заһсчнрин колхозмудт техническ дөң күргдг бәәҗ. Заһсчнр бәрҗ авсн заһсиг эд-бод кеһәд, фронтур йовулдг билә. Тиигхд немшнр кермсиг бомбдг бәәснь хөөннь медүв.
Тер цагт Көк теңгст немшнрин десант буусмн. Дөрвн немштә шар оңһц усн деер үзгдв. Һартан буута Сагдан Лиҗ талдан улсла хәәкрн хасн билә. Немшнр чөчәд һаран өргв. Түүнә хөөн мадниг каютд орулв. Цааранднь юн болсинь бидн үзсн угавидн.
Хальмг заһсчнр тедниг бәрҗ авад, цугтан офицермүд бәәснь илдкгдв. Манахс Әәдрхнә цергә элч офицер Крутовд зәңгләд, бәрәнд авгдсн немшнриг тиигәрән йовулв.
Тер йовдлын дару бидн Ваняла хамдан керм деер дә наадад, хальмгар диилврин үгмүд хәәкрдг биләвидн. Эцкнрмдн мел өмәрән теңгс тал хәләдмн.
Тер җилин намрар һурвн заһсчиг Әәдрхнд ачлхар дуудулв. Зуг ачлвринь өгллго дарунь хәрүлв. Зуг бар сарин 28-д цуг хальмгудыг Сииврүр туухла, учрнь медгдв.
Дәәнә хөөн, 1945 җилд Алтан крайин Топчихинск района Победим совхозин хайгар мини эцкин нернд Кремляс залврин Күндллһнә һашг ирв. Энүг мини эгч Валентина үзсн билә. Тиигхд эн өврәд бәәв. Тууврт бәәсн хальмгт кен Москваһас тиим чинртә ачлвр илгәхмн гиҗ сансн билә.
Арвн һурвн җил давад, хальмгуд төрскн һазртан нүүҗ ирв. Цугтан таңһчан шинәс босххар шунв. 1979 җилд эцкм сәәһән хәәсмн. Сагдан Лиҗ бас бурхн болв. Талдан заһсчнр бас уга болв. Тер ачлврнь ода чигн баатрмудан олад уга. Эцкиннь үкәрт зогсад тер ачлвринь ода умшхнь…
Тер цагас кедү җил давсн бийнь тиигхд долата-йистә көвүд бәәсн Иван Сагдаевич болн Чонта Эльбикович хая-хая харһсн кемд деер келгдсн йовдлын тускар даңгин тодлдг бәәсмн...

Белдснь КАРСАНА Евгения