Төрскән харсач – зөрмг салдс

Төрскән харсгч Алдр дән төгсәд, 80 җил давв. Тер аврлт уга дәәнд орлцад, төрскн һазр-усан хотрнас харсад, залу-зөрмгән үзүлҗ ааһ цусан асхсн салдсмудын то җил ирвәс баһрад йовна. Болв кесг җил давсн бийнь бидн кениг чигн мартлго мана аавнрин санл мөкрүлҗ, дорас өсч йовх баһ үйд дәәнә туск тууҗиг үнн кевтнь медүлҗ күргх зөвтәвидн. Рушановихнә өрк-бүлд Төрскән харсгч Алдр дәәнд орлцад, зөрмг кевәр дәәлдҗ, хөөннь таңһчиннь босхмҗд үнн-чик седклтәһәр көдлҗ йовсн аавиннь Очр Эренценовичин санлыг әрүн кевәр хадһлҗ йовна.
Баһ дүүвр насндан дәәнә һалд тусад, хортнла йоста баатр кевәр дәәлдҗ йовсн Рушана Очр Улан Одн, Төрскән харсгч дәәнә I болн II девсңгин орденмудар, Германиг диилсн төлә медаляр ачлгдсмн. Насн-җирһлиннь туршарт Очр Эренценович үнн-чик хәләцтә, һоодан бәәдг, чик авг-бәрцтә, төрскнч седклтә, талдан әмтнд дөң-тусан күргхәр шундг күн бәәсмн. Эн тәвсн күслдән эрк биш күрх, сансн-зуралсн тоотан күцәхәр, даалһсн кергиг ик даавртаһар кедг күн болдг төләдән олн әмтн дунд күндтә болн тоомсрта күн болҗ тодлгдв.
Рушана Очр Сталинградск мүҗин Червленое селәнд 1910 җилд төрҗ һарсмн. Баһ цагтан эк-эцк уга үлдәд, өнчн көвүн Шарту балһснд күч-көлсч баһчудын сурһульд сурад, төрскн селәнд багшлдг болв. Эн тууҗин болн физикин багш болҗ көдлдг бәәсмн, болв хоорндан залһлда уга кичәлмүдиг соньн болн өвәрц кевәр давулхар шундг бәәсмн. Багшар көдлдҗәдг көвүн сурһульчнрт медрл заадг эрдм таасгддг бәәсн бийнь юрист болх саната билә. 1932 җилд энүг әәрмд авв, тегәд Очр һурвн җилдән Хол Дорд үзгт взводын командир болҗ цергә даалһвран үнн кевәр күцәв. Әәрмәс бууҗ ирәд, Червленое селәнә сурһульд көдлхәр седхләнь тенд сул орм уга болв. Тиигәд Рушана Очир Сталинград балһснд Сбербанкд кассир болҗ көдлдсмн.
Тәвсн күслдән эрк биш күрхәр зүткдг авг-бәрцтә болад Очр Шарту балһснд Д.Курскийин нертә юридически к сурһульд орна. 1939 җилд эн Хальмг АССР-ин юстицин Наркоматд күч-көлснә хаалһан эклнә. Хөөннь Очр Эренценович ах ревизор, юридическ консультацин һардач болҗ Баһ Дөрвдә улуст көдлдв. 1941 җилин зунар фашистнр мана орн-нутгт дәврәд, дән эклв. Кесгәс нааран юристин эрдм дасад, терүгәрн көдлдхәр санҗасн баахн Очрин җирһл нег агчмд сольгдв. Рушана Очр төрскн һазран хортнас харсхар түрүн зергләнд дәәнә һалд тусв. Генерал-майор Р.Малиновскийин һардврт 6-ч Әәрмин ханьд баһ лейтенант Рушана Очр ик бәрлдәнд орлцҗ, зөрмгән үзүлсмн. Кременчуг балһсна өөр немшнрлә болсн аврлт уга хәрлцәнд эднә әәрмин ханьд дәәлдҗәсн 1220 салдсас зуг 70 күн әмд үлдснь ямаран ик бәрлдән болсиг герчлҗәнә.
- 1941 җилин үкр сарин чилгчәр туршулачнрин әңг Рушана Очрин һардврт Харьковск мүҗин Красный Яр селәнд бәәршлҗәдг немшнриг уга кех даалһвр авв. Намрин сүл өдрмүд йир киитн бәәсмн. Урднь тиим киитиг үзәд уга немшнр даарад, бәәрн әмтнәс булаҗ авсн көнҗлдг бийән ораһад, дулан гертәс һархасн әәдг бәәсмн. Немшнриг дулан гертәс һарһҗ авад, «кел» бәрҗ авх даалһвриг яһҗ күцәхмн гиҗ мана салдсмуд ухалв. Зуг 16 күн бәәсн туршулачнрин әңг генткн дәврәд, немшнриг чочаһад, нег офицериг болн хойр салдсиг бәрәнд авв. Хөөннь Рушана Очрин һардврт туршулачнр немшнр бәәршлҗәсн гермүдиг шатаһад, тедниг нүцкәр киитн сөөһәр һазаран һарһулҗ цасн деегәр көл нүцкн гүүлһҗ кесг дәкҗ дәврсмн. Мана эцк болн аав Рушана Очр дәәнә цагт энүнә әңгин салдсмуд һарһсн зөрмг йовдлмудын тускар тодлҗ келдг бәәсмн, - гиҗ бернь Тамара Эрднеевна келнә.
Дәәнә цагт Рушана Очр һурвн дәкҗ күнд шав авсмн, болв эмнлһ авсна хөөн эн дәкн фронтд йовулхиг сурад, сүл немшиг төрскн һазрасн көөтлән дәәлдхәр шунҗ йовсмн. 1942 җилд Очир Эренценович Өмн-Барун үзгин фронтын зергләнд Харьковск мүҗд хойрдад күнд шав авад, дөрвн сардан госпитальд эмнлһ авсна хөөн Средне-Азиатск цергә округд салдсмудыг сурһх әңгд церглв. Хөөннь энүнг эшелона командирт батлад, сурһуль сурсн 1500 салдсиг дахулад, фронтд күргх даалһвр өггдсмн. Салдсмудыг хот-хоолар теткәд, фронтд бүтн кевәр күргх даалһвр күцәхд амр биш болв, юңгад гихлә хортн эдн деерәс бомб хайяд, хаалһднь эднә эшелониг кесг кемтг учрав. Нег дәкҗ эднә эшелонд һурвн бомб даран-дарандан тусад, кесг салдс әмнәсн хаһцв, кесгнь күнд шав авв. Тер тоод Очр Эренценович толһадан күнд шав авад, уха-сегәһән гееһәд, зуг хойр-һурвн өдр давад госпитальд сергв.
Рушана Очр Б.Шапошниковин нертә Улан Тугин йовһн цергә Деед сурһуль төгсәв, Өмн үзгин-Уральск цергә округд 1946 җилин эклц күртл батальона командирин дарук, хөөннь командир болҗ Уфа балһснд церглв. Дәәнә хөөн Очр Эренценович цергә сурһулин багшар, олна-политическ харслтын бүрдәцд инспектор болҗ көдлв. Бийскд эн Сбербанкд бас көдлв. Төрскн һазрурн хәрҗ ирәд, Рушана Очр Приюзерн района Сбербанкин һардачин үүл дааҗ йовсмн. Альд көдлв чигн Очр Эренценович көдлмшән даавртаһар болн үнн-чик седклтәһәр күцәҗ олнд үлгүр-үзмҗ болҗ йовсмн. Болв баһ цагасн авн юрист болх санан энүнд ик күсл бәәсн учрар эн 52 настадан харсач (адвокат) болҗ үүлдх шиидвр авсмн. Тааста эрдмәрн эн хөрн һар җилдән көдләд, кесг әмтнә зөв харсҗ, неринь цеврлҗ, засгла харһхас гетлҗ авсн төләднь то-тоомҗ уга күн ханлттаһар эндр өдр күртл Очр Эренценовичиг бүләнәр тодлна. Үнн хәләцтә, чик авг-бәрцтә, һоодан бәәдг, келсн үгдән эзн болдг төләдән Рушана Очр өөдән мергҗлттә болн дамшлтта харсач болҗ көдлсмн. Насн-җирһлиннь туршарт олна нүүрт йовдг, седвәртә күн болад, Очр Эренценович суңһврин, партин бүрдәцсин үүлдврт шунмһаһар орлцҗ йовснь бас темдгтә.
Рушана Очр Сиврт гер авад, аваль Буган Люруповнала хамдан хойр көвүтә болв. Эндр энүнә 6 ач-зе, 13 җич-зеенчр болн 2 җичнцнр зөрмг аавиннь нериг дуудулҗ йовна. Җил болһн хөн сарин 9-д Алдр Диилврин Өдрлә эдн Очр Эренценовичин зург авад, «Мөңк полкин» зергләнд йовна. Эн җил Алдр Диилврин ончта өөнлә Рушана Очрин олн ачнр-зеенрнь санлынь тевчҗ, зөрмг цергә хаалһинь тодлҗ, ач-тусинь хәрүлхмн.
ДООҖАН Наталья
ЗУРГТ: Очр Эренценович Рушанов Очр ачтаһан