Җирһлән үннә кергт нерәдв

Кован Нимә Хальмгин тууҗд орсн нерн мөн. Советин йосн теегт ирәд, шин җирһл экләд тосхгдсн цагт терүнд шунҗ орлцсн күүкд улсин негнь эн бәәсмн. Хальмг АССР-ин Совнаркомин түрүн ахлач бәәсн Пүрвән Анжурин аваль Нимә Хараевна цааҗллһна цагт кесг күчр-күнд тоотыг дааҗ һарсмн.
Бичкнәсн зөргтә билә
Нимә 1906 җилд туула сарин чилгч – лу сарин эклцин алднд һарсмн. Шуурһн шуурчасн цаг билә, гиҗ эк-эцкнь келдг бәәсинь тодлсна тускар Нимә Хараевна келдг бәәсмн. Арһс түүһәд, туһл хәрүләд өссн күүкн генткн эднә хотнд Баһ Дөрвд селәнд школд сурчасн көвүн ирсиг медв. Тернь Павлун Санҗ ирәд, көвүдт «Үзглл» дегтр үзүлсинь Нимә медв. Тернь күүкнд йир икәр таасгдв. Эрк биш сурһуль сурхар эн шиидв. Экдән келхлә, тернь аавд медүлҗ, хадм эцкнь уурлад, таассн уга.
Хоша бәәсн көвүг эцкнь тер сурһульд авч одхар бәәсинь соңсад, Нимә тедниг дахч йовхар белдв. Гертәсн нуувчинәр һарад, һаза ишкә гериннь нег захд өвдгләд сууһад, өрүн цәәтлиг күүкн күләв. Тер йовҗах улсиг гетәд, алдчквзав гиһәд, Нимә тиигсмн. Кова өвгнәс әәһәд, тер улс күүкиг авшгоһар седсн бийнь Нимә теднәс салҗ өглго, тергнднь наалдад, Баһ Дөрвдт ирв. Көвүд эврә сурһульд орв. Нимә болхла күүкд сурдг интернатд орв. Энд Мучулан Мариян һарт күүкн сурһуль сурад, дөрвн җил болад, тер интернатдан көдлв. Сурһульд авсн эн күүкд күүнд җирһлиннь туршарт Нимә Хараевна ханлтан өргҗ йовв.
Күүкд улсин җисәнә гүргүд
Эн йовдлыг тодлснь учрта. Нимән заң-авциг тернь үзүлҗәнә. Бичкнәсн авн тиигәд, күслдән күрлго зогсдго авц мөн. Тернь җирһлднь туслҗ йовла.
Интернатд сурад, цааранднь яахмб гиҗәхлә, багшнь Садовое селәнд хойрдгч девсңгин сурһуль секгдҗәхин тускар соңсад, мөрн цанар күүкиг тенд күргәд орулв. Тернь 1920 җил бәәсмн, сурһуль удан көдлсн уга.
Тер кемлә Элстәс әмтн ирәд, хург кеһәд, комсомол бүрдҗәнә гиһәд, баһчудыг түүнә зергләнд ортн гиҗ дуудв. Кован Нимә тиигәд комсомолд орв. Билетән зүркнәннь өөр бәрҗ, эн үүлдврт шунҗ орлцв. Хотн болһнар йовад, Нимә күүкд-көвүд дунд цәәлһврин көдлмш кеҗәв.
1921 җилд Баһ Дөрвд селәнд күүкд улусин негдгч хург болв. Терүн деер олна үүлдврт шунҗ орлцҗасн комсомолк Кован Нимәг таңһчин күүкд улсин негдгч чуулһна делегатд суңһв. Тиигәд Нимә күүкнә җирһл комсомолын, күүкд улсин болн олна җирһллә залһлдата болв.
1923 җилд Кован Нимә Әәдрхнд педтехникумд сурхар ирсмн. Энүнлә хамдан Баһ Дөрвдәс ирсн күүкд-көвүдиг белдлһнә әңгд орулҗ авв. Шүүврин хөөн Нимәг хойрдгч курст сурх гиҗ шиидв. Техникумиг Нимә һурвн җил сурад төгсәв.
Сурһулян төгсәҗәһәд, күүкн Баһ Дөрвдт йовулгдсмн. Тендән бичкдүд дунд чигн көдлмш кеһәд, пионерск җисә делгрүллһәр шунмһа көдлмш кеҗ йовсмн. Баһ Дөрвдә нутг ик һазр эзлҗәсмн. Ода тернь дөрвн района һазр мөн. Нимә үүрмүдтәһән мөр унад, хотдар йовад, шин җирһлин туск цәәлһвр кеһәд, күүкн шунҗ йовсмн.
Әәмшгтә цаг билә. Хуучна цаг шин җирһл батрхд харш болҗасмн. Олна җирһлд шунҗ орлцад йовсн бийнь Нимә Хараевна багшин эрдмән хайлго йовв. РСФСР-ин сурһуль-эрдмин нарком энүг һарт зүүдг часар ачлсмн.
Әәдрхнд Нимә Пүрвән Анжурла таньлдсмн. Хамдан кесг керг-үүлдвр күцәҗ йовсмн. Анжур ямаран күцц күн болҗахинь, ямаран даавртаһинь күүкн медҗ авв. Кесн кергән төгсәтлән зогсдго, медрл дасхдан һавшун бәәсинь Нимә үнлв, таасв. Комсомольск, партин җирһлин гүргүд йовсн эн хойр күүнә җирһлин тускар шишлң дегтр бичх кергтә.
Цааҗллһнд даргдсн уга …
1956 җилд партин ЦК-н дуудврар Нимә Москваһур ирв. Пүрвән Анжурин нернь цеврлгдҗ. Анжур партяс һарһгдсн уга билә, партин билетинь хадһлҗ йовлав, гиҗ Нимә Хараевна кесг давтҗ келснь тодлгдна. Тедү дүңгә эдн йоста коммунистнр бәәсмн. КПСС-ин зергләнд шинәс босхгдад, Нимә Хараевнад Москвад бәәх үрвр кегдсмн. Тиигәд партин ветеран хотл балһснд бәәв. Дассн авъясарн олна җирһлд орлцад, олн соньн төсв күцәһәд эн тодлгдв. Әмтн дунд ик туста болн хамцулгч көдлмш кесинь үнләд, Кован Нимәд ВДНХ-н алтн медаль бәрүлҗ өгсмн.
Ямаран чигн үүлдвр күцәҗ йовв чигн Нимә Хараевна таңһчиннь тускар мартдго билә. Хальмгин сурһульмудыг дегтрмүдәр болн дөңцлмүдәр теткхин төлә баһ биш көдлмш эн кесмн. Ик сурһульд орҗ сурхд кесг баһчудт Нимә Хараевна дөң болсмн. Хальмг автономин 105 җилин өөнлә шин җирһл тосхлһнд орлцҗ йовсн, таңһчд күүкд улсин җисә делгрүллһнд ик тәвцән орулсн Кован Нимән тускар зәрм тодлвриг бичвидн.

ХӨӨЧИН Галина