Дурта балһсан магтҗ нәәрлв

23-09-2025, 11:52 | Общество, История, Таңһчин зәңгс, Зіњг

Давсн амрлһна өдрүмдт таңһчин хотл Элст балһсн 160 җилин ончта өөнән өргнәр, байрта-шуугатаһар темдглв. Ик-бичкн уга эн өдр байрин керг-үүлдврмүдт орлцҗ, билг-эрдмән үзүлҗ, сергҗмтәһәр амрад, үүрмүдтәһән болн өрк-бүлмүдтәһән нәәрлв. Өрүнәс авн орсн хур харш болсн уга, әмтн балһсна төв талвңд цуглрҗ, нег-негән өөнлә йөрәҗәхиг үзҗ болхмн билә. Үдин алднд хур гииһәд, нарн һарч ирәд, теңгрин бәәдл әмтиг дахад байрлсн болҗ медгдв.

Манҗин Аркадин нерн мөңкрүлгдв.
Ончта өөн угтҗ эн җил мана хотл балһснд сән кец-таал тогталһна көдлмш күцәгдсиг бидн цуһар үзвидн. Балһсна төвд бәәршлдг нертә көгҗмч, Хальмгин Баатр Манҗин Аркадин нертә шаңһа филармонин талвңд бас энүнә нерн зүүлһгдсн билә. Энд Аркадий Наминовичин бумб углҗ тәвгдҗ эргндк һазрнь сәәхрүлгдсмн, тегәд балһсна өөнин керг-үүлдврмүдин йовудт терүг байрин бәәдлд секв. Хальмг Таңһчин залврин Ахлачин дарук Этән Алексей, таңһчин сойлын болн зуульчллһна министр Түрвән Саглр, Элст балһсна һардврин толһач Лиҗика Алдр, Элст балһсна Хургин Ахлач Максим Сорокин, көгҗмчин белвсн Ирина Владимировна, ахнь Әрәсән билг-эрдмин ачта үүлдәч Манҗин Борис, Аркадий Наминовичин үүрмүднь болн энүнә үүдәлтд дурта нег һазра улс орлцв.
Манҗин Аркадий Хальмг Таңһчин частрин түүрвәч, зун һар дууна көгҗмч, эн Әрәсән болн һазадын орн-нутгудт билг-эрдмәрн нер һарсмн. Энүнә дуд олн әмтн дунд тааслт олҗ, күн болһна седклд туссмн, тегәд энүнә үлдсн зөөр үйәс үйд күрггдҗ, кезә чигн мартгдшго гиҗ бумб секлһнд орлцачнр темдглв. Манҗин Аркадин бумбин өөр шин фонтан секгдв, энд ирәд амрхин төлә сән таал тогтагдв, тегәд элстихн болн балһсна гиичнр энд ирәд, көгҗмчин санл тевчдг болхнь маһд уга. Бумбиг нертә дүрсләч Салават Щербаков кев, Аркадий Наминович цаһан седклтә, үүрсг күн бәәсмн, тегәд хойр һаран дайлад зогсҗахнь филармоньд ирх үрвр кеҗ цугтаһинь байртаһар тоссн болҗ медгднә.
Бумб секлһнә байрин йовудт сер-сер гисн хур гииһәд, нарн һарч әмтнә седкл байрлулв. Аркадий Наминович олн улсиг дахад деерәс байрлҗана гиҗ кесгнь темдглв. Байрин керг-үүлдврт таңһчин билгтнр нертә көгҗмчин дуд дуулв, баһчуд болн бичкдүд энүнә айст би биилв. Олн әмтн Манҗин Аркадин бумбд цецгә тәвҗ, өөрнь зурган цокҗ, дурта көгҗмиг дәкәд нег тодлв.
Олн келн-улсин ниицлт
Әрәсән олн улсин ассамблейин Хальмг Таңһчд үүлддг региональн әңгин седвәрәр бүрдәгдсн «Әрәсән улс: ниицлтд мана күчн» гидг келн-улсин сойлын ик нәр үзмҗтә болв. Терүнд мана таңһчд бәәдг олн келн-улсин элчнр билг-эрдмән үзүлҗ, тууҗиннь, авъясмудыннь тускар олнд келҗ өгв. Орс, хальмг, корей, хасг, түрг, даргин, нагай, азербайджан болн армян келн-улсин ду-би энд үзҗ, сенр олн зүсн хот-хол амсҗ, эднә хувц-хунр, өлг-эд, ааһ-сав һәәхч болхмн билә.
Корей улсин олна ниицәнә «Модын бук» үүдәгч баг эн өдр олна оньг авлв. Зурһан күүкн болн нег көвүн шишлң барабанар модар цокҗ, өвәрц айс һарһв. Ниицәнә гешүн Зинаида Ким маднд эн багин тускар ахрар келҗ өгв. Бичкдүд эн зунар Ростов-на-Дону балһснас ирсн багшин һардврт эн барабан цокдг дасв. Ниицәнә ахлач Улана Наталья Корейяс эн барабанмуд авч ирв, күүкд терүг кеерүлҗ зургуд зурв. Эдн таңһчд болдг байрин керг-үүлдврмүдт орлцҗ, билг-эрдмән үзүлнә. Зинаида Кимин келсәр, олна ниицәнд ордг өрк-бүлмүд келн-улсин сән өдрмүдиг хамдан темдглнә, Тиигәд, эдн корей улсин шин җилин, урһцин Өдр нәр давулна.
«Негдлт» гидг дагестан улсин ниицән эн байрт келн-улсин хувц өмс кеерв, олн зүсн хот-хол белдҗ гиичнриг тоов. Ниицәг Написат Сулейманова һардна. Эдн ах улсиг күндлҗ, Ураза болн Курбан байрам өдрмүдт байрин керг-үүлдврмүд давулна, буйнч седклин керг-үүлдврмүд бүрдәҗ, өнр-өсклң болн баһ тетквртә улст дөң болна. Келн-улсин ниицән болһн билг-эрдмән үзүлҗ, иим керг-үүлдвр олн улсин ниицлтиг батруллһнд туслдгиг темдглв.
Әәдрхнәс ирсн ногай келн-улсин баһчудын төвин элчнр Әрәсән улсин ассамблейин Хальмг Таңһчд үүлддг әңгин ахлач Бембин Евгенийд йөрәлин бичг бәрүлҗ өгв. Таңһчд бәәдг ногай улситн ниицәнд дегтрмүд белглв. Келн-улсин нәәрт орлцсна хөөн цуһар Элст балһсна Ленинә уульнцар хамдан йовҗ ниицлтән медүлв. Балһсна кесг бүрдәцсин көдләчнр келн-улсин хувцан өмсҗ бас терүнд орлцв.
Баһ үй – балһсна иргч
Мана хотл балһсиг баһчудын балһсн гиҗ хара биш нерәднә. Энд билгтә, седвәртә, шунмһа баһчуд олн бәәнә. Балһсна өөнин керг-үүлдврмүд дунд бичкдүдин, баһчудын болн Элистина нертә күүкд улсин нәр онц орман эзлв. Эн өдр «Пагода Семи Дней» сойлын талвңд болн «Родина» талвңд бичкдүдин тергдин марһан, һар цаасан кесн баһчудын болн Элст балһсна нер зүүдг күүкд улсин байр болв. Балһсна билг-эрдминн сурһульмудын бичкдүд эңкр Элстд нерәдҗ домбр цокҗ сәәхн көгҗмин белг белглв.
«Өрк-бүлин һулмт» нәәрт орлцсн баһчуд һар цаас кеснь эднә элгн-саднд бәәтхә, цуг улст ик байр үүдәв. Белдән Цедн болн Герл, Дорҗин Алдр болн Виктория, Дорҗин Байр болн Саглр, Миңгтән Бембә болн Гилән, Омадыка Ока болн Анастасия, Артем болн Айса Усковихн, Харцхан Арслң болн Александра, Шаңхра Баир болн Нина хотл Элст балһсна 160 җилин өөнин байрт һар цаас кеснь эднә күүкдт, ачнр-зеенрт бахмҗ болҗ өрк-бүлин тууҗин ончта йовдл болҗ тодлгдхнь лавта. Шиңкән өркән өндәлһҗәдг баһчудыг 65 җилдән хамдан бәәдг Виктор болн Любовь Яковлевихн йөрәв. Медәтнр хойр үрән өскәд, эндр тавн ач-зееһиннь болн йисн җичиннь кишгт багтҗ йовна. «Дурна һалан хадһлҗ, нег-негән дөңнҗ, байр-зовлңган әдл хувалцҗ, тесвртә болҗ ниитә бәәтн. Өнр-өсклң болн бат өрк-бүл болҗ хөвтә җирһлтә болтн», гиҗ медәтнр цаһан седкләсн байһчудт дурдв.
Һар цаас кесн баһчудт болн Яковлевихнә өрк-бүлд Элст балһсна һардвр 25 миңһн асрлңга дем өгв. Хөөннь баһчуд «Элст балһсна 165 җил» гиҗ бичгдсн дарцг болн олн зүсн өңгтә шармуд теңгрүр тәвв.
Асхар «Родина» талвңд «Би Элистина нертәв» гидг нәр болв. Терүнд Элст болн Элистина нертә җирн шаху бичкн болн күүкд күн орлцв. Баһ гиснь йисн сарта, медәтәнь 84 наста билә. Цуһар эдн хамдан Элст балһсна туск дуд дуулад, бииләд цаган сергмҗтәһәр давулв. Эднд күн болһнд белг бәрүлҗ өггдв.
Тәвцән орулсн төләдән
Сән авъяст тохрсар, Элст балһсна Өдрлә «Җилин күн» марһана аш диглгднә болн «Элст балһсна күндтә иргн» гидг нерн зүүлһгднә болн «Элст балһсна өмн ач-тусан күргсн төлә» гидг темдг бәрүлҗ өггднә.
Асхар Диилврин талвңд болсн байрин концертд Элст балһсна һардврин толһач Лиҗика Алдр болн Элст балһсна Хургин Ахлач Максим Сорокин төрскн һазр-уснаннь делгрлтд тәвцән орулсн, көч-көлсәрн ик күцәмҗ бәрсн улсиг ачлҗ йөрәв.
- Элст өвәрц балһсн мөн. Нарт-делкәд олн балһсд бәәнә, цуһар эдн әдл биш, мана бичкн Элст теднәс эврәннь цаһан седкләрн йилһрнә. Энд баһчудын седвәр болн шунлт, ах үйин дамшлт хоорндан негдҗ, мана балһсиг делгрүлҗәнә. Эн җил бидн усна шин сурвлҗ тосхвидн, инженерн халх шинрүлхвидн, ирх җилд болхла Колонск боодгин өөр сән таал тогтахвидн. Элст балһснд бәәх, күүкдтән өскх, терүнә делгрлтд тәвцән орулҗ шунҗ көдлх санан урһна. Мана балһсн улм сәәхрәд өсәд-өргҗәд йовтха, – гиҗ Алдр Васильевич йөрәлин үгдән келв.
Элст балһсна Хургин мергҗлт Летуһа Байрта «Хальмг Таңһчин бәәрн залврин ачта көдләч», таңһчин Олна палатын гешүн Нарна Виктор «Элст балһсна күндтә иргн» гидг нер зүүв, Бовикә Мергн, Васкән Виталий, Дарбака Җаңһр, Увшан Людмила, Шеркша Андрей болн нань чигн улс «Элст балһсна өмн ач-тусан күргсн төлә» гидг темдгәр ачлгдв. ЖКХ-н, сурһуль-эрдмин, сойлын, сән кец-таал тогталһна халхд күцәмҗ бәрсн, буйнч секдлин кергт тәвцән орулсн улс онц мөрә авв. Байрин концертд таңһчин билгтнр әмтнә чикнә болн нүднә хуҗр хаңһаҗ ду-бииһән үзүлв.
Элст балһсна 165 җилин өөн ик байртаһар темдглгдв. Асхн ора күртл элстихн дурта балһсна уульнцсар йовад, ясгдсн болн шинрүлгдсн паркст, аллеймудт амрв.
ДООҖАН Наталья

Видео