Оюни герл – зурачин үүдәврмүдт

Москвад һаха сарин 17-д «Арт Политех» гидг һәәхүлин комплекст Әрәсән улсин зурач, Хальмгин Баатр Санҗин Дмитрийин санлд нерәдсн һәәхүл секгдлә. Хальмгин нертә зурач, бәрмлч Санҗин Никитан көвүн Дмитрий эцкин кергиг цааранднь йовулҗ зурач болҗ, цуг делкәд нер һарсмн. Зургуд зурлһна янзнь йир өвәрц болн соньн болад, зурлһна билг-эрдмд Дмитрий Никитич эврә хаалһан сексмн.

Хальмгт, Әрәсәд бәәтхә цуг делкәд үүдәврмүдәрн нер һарсн зурач Санҗин Дмитрийин зүркн цокгдган уурад, дала цаг давад уга. Билгтә зурачин санлд нерәдсн һәәхүл Элстд Н. Пальмовин нертә Келн-улсин музейд секгдсмн. Эн һәәхүлин тускар газетд бичгдлә.
Әрәсән сойлын җирһлд зөвтә орман эзлҗәсн, Әрәсән художествин академин гешүн болҗ үүлдҗ йовсн ончта эн зурачин санлыг күндлҗ, Москвад һәәхүл секгдснә тускар невчк тодрхаһар умшачнртан келҗ өгхмн. Заяни билгәр үүдсн зургудынь хәләҗ, саяд улсин седклинь авлсн үүдәврмүдинь һәәхҗ, дурта зурачин ач-тусинь дәкн нег темдглх таал эн һәәхүл өгчәнә.
Билгтә зурач байн зөөрән үлдәсмн. Җирһлиннь туршарт эн ончта билгт күцәсн тоотнь йир ик. Москвад болҗах һәәхүлд тәв һар үүдәврмүднь олн хәләһәчнрин оньгт тусхагдҗана. Зурачин үүдәгч үүлдврин девсңгүдиг цуг тернь йир сәәнәр медүлҗәнә.
«Мини зургудт цагин болн бәәдл-җирһлин туск мини ухан-тоолвр орсмн. Ухандм мел тернь оньдин бәәдг учрар би муурдн угав. Зургудан зурад бәәхләрн би муурсан мартнав», – гиҗ Дмитрий бийнь келдг бәәснь тодлгдна. Харндаһар төв кевәр зурлһн йоста зурачин темдг болдгнь, зокал болдгнь цугтан меднә. Һәәхүлд ирсн үүрмүдин тодлврар, Дмитриин харндаһар зурц келһнь эднд цугтад үлгүр болдг билә. Графическ үүдәврмүд зурҗ, Дмитрий зурачнрин зергләнд орсмн. Хөөннь энүнә зурлһна янзнь шин олн темдгүдәр немгдәд, өңгтә ширәр зурлһнд чигн Дмитрий ончрсн болдг. Цагтан «Прозрение» гиҗ нерәдгдсн зургудын һәәхүлнь Москвад Әрәсән художествин академьд секгдхд, Санҗин Дмитрий төлҗлтин хаалһд орҗ, зурлһна эврә янз үүдәсинь зурачнр, шалһачнр, олн хәләһәчнр үзв. Өңгтә ширлә дегцднь зурач үнтә чолу болн алтыг олзлдг болснь зургин чинринь улм герлтҗ, герлүр зүтксн болҗ, нүднә хуҗриг хаңһадг билә.
Орн-нутгин болн таңһчин сойлын җирһлд билгтә зурач болн үүлдәч Санҗин Дмитрийин орулсн тәвцнь йир ик. Билгин делгрлтин өөдмд күрсн ач иктә зурач мана нүүрт йовдган уурснь, мадна зергләнәс хольҗснь ик һашута йовдл. Хальмг улсин билгин өөдмин темдг болҗ йовсн күн уга болснь һундлта йовдл. «Мана ик билгт үүдәсн тоотыг әрүнәр хадһлҗ, иргч үйнртән күргҗ медүлх төр мадна өмн бәәнә, – гиҗ Хальмг Таңһчин Толһач Хаска Бату келсмн. - Москвад секгдсн һәәхүл тер дигтә-дарата ик көдлмшин нег хүвнь болҗана. Әрәсән сойлын болн билг-эрдмин җирһлд зөвтә орман эзлсн үүдәврмүдәрн нер һарсн мана һазра билгтә үрнә болн таңһчин баатрин үүлдврәр бахмҗ кеҗәнәвидн. Санҗин Дмитрийин үүдәврмүдин герл болн билг даңгин маднла хамдан төрскн Хальмгтнь, цуг делкәд чигн мартгдлго бәәхмн».

Зурлһна шин янзарн нер һарсн билгт
Деер келгдсәр, орн-нутгин хотл балһснд Московск политехническ университетин «Арт Политех» һәәхүлин комплекст «Герлүр темцсн билг» («Иди и найди свет») гидг нертәһәр Әрәсән улсин зурач, Хальмг Таңһчин күндтә иргн Санҗин Дмитрийин зургудын һәәхүл болҗана. Хальмгин билгтә үрнә һәәхүлиг «Герлүр темцсн билг» гиҗ нерәдҗ болхмн. Өңгтә сәәхн ширәрн олна оньг тусхадг зургуднь альд болвчн герл болн ицл бәәхинь медүлдг билә. Герл әмтнд заях, билгәрн байр үүдәх, зургудын дөңгәр шин делкә секх таал Дмитрий Никитич маднд белглдг билә. Зурачин санлд нерәдсн һәәхүлд ирсн улсиг Санҗин Дмитрийин элгн-саднь, өөрхн улснь, үүрмүднь билгтин үүдәлтин болн җирһлин тускар келв. Йосна болн олна үүлдәчнр һәәхүлд ирҗ, зурачин туск тоолврарн хувалцв. Әрәсән Президентин медлд үүлддг Хальмг Таңһчин даңгин үүлддг элчллтиг һардҗах Герензел Мучкинова эврәннь үгдән темдглсәр: «Дмитрий Никитичин үүдәлтин чинрнь йир ик. Билг-эрдмин үүлдәчнрт тернь ик үнтә болсн деерән энүнә үүдәврмүдиг үзҗ йовсн цуг улст йир өөрхн, гиҗ Герензел Мучкинова ухан-тоолвран медүлв. - Тедү дүңгә билгин күчнь әмтнә седкл ухаг авлҗ йовна. Маднд болхла, хальмг һазрин үрдүдт эннь зурлһна эрдмин өөдм болҗ, хальмг һазрин үрнә делкәд нерән туурулҗ, эврә һазр-усан мартлго йовсна темдг болҗана. Хальмгин йоста баатр болҗахан Санҗин Дмитрий эврә билгтә үүдәврмүдәрн, Әрәсән художествин академьд кеҗ йовсн көдлмшәрн медүлҗәнә».
Әрәсән Орн-нутгин хүүвин депутат Тарбан Саңһҗ келсәр, Хальмгин һазрт төрсн үрн болһн өсәд-босад, эрдмдән эс гиҗ көдлмштән, ямр нег үүлдвртән күцәмҗ бәрҗ нер һархла, тернь цуг хальмгудын бахмҗ болна. «Зурач Санҗин Дмитрийин билгтә үүдәврмүд болн сойлын, олна үүлдврнь цуг орн-нутгт болн цуг делкәд темдгтә болснь маднд цань уга ик бахмҗ болҗана, - гиҗ депутат Тарбан Саңһҗ тоолвран медүлв. - Энүнә үүдәврмүдиг бидн бичкнәсн авн меднәвидн. Кецү билгтә күүнә һарар тер зургуд зургдсн бәәсинь өсәд босхларн медвидн. Йоста ик зурач бәәсн деерән Дмитрий Никитич цаһан седклтә күн бәәсмн. Оюни герл тархахар зургудан зурсн төләдән энүнә үүдәврмүд, энүнә нерн даңгин мана ухан-седклд үлдхмн. Энтн маднд герл өгч уралан көтлҗ йовх үлгүр болҗана».
Дмитрий Никитичин күүкн зурач Санҗин Ирина ирсн улст ханлтан медүлҗ келв. «Мини эцкин үүдәврмүдин һәәхүл секгдснд би байрта бәәнәв, – гиҗ Ирина Дмитриевна келв. – Мини эцкин санлыг тевчәд ирсн улст, һәәхүлиг бүрдәһәчнрт ханлтан өргҗәнәв. Эцк ода мадн дунд уга болвчн әмтн энүг мартлго бәәхнь мини седклд тааста. Энүнә нерн мартгдшго гиҗ иткҗәнәв».
Хальмг Таңһчин дөңгәр бүрдәгдсн һәәхүлд әмтн ирҗ, Санҗин Дмитрийин олн җилә үүлдврин девсңгүдлә зургудыннь дөңгәр таньлдҗана. Урднь үзҗ йовсн зургуд үзәд, шин ухан-тоолвр уханднь орсн болна. Зурачла таньл бәәсн әмтн болхла, дәкнәс зурачла харһҗ күүндсн болна. Билгин күчнь тиим. Зургударн, үүдәврмүдтән орулсн ухан-тоолврарн Дмитрий Никитич оньдин маднла хамдан йовхмн. Мини насна баһчуд җирһлин хаалһд орҗ йовсн цагт Суриковск институтыг йилһән сәәнәр төгсәсн Санҗин Дмитрийин дипломн көдлмшнь «Хөөчин белвсн гергн» гисн зург болн нань чигн зургуднь тиигхд орн-нутгин зургудын галерей хулдҗ авсн йовдл ик бахмҗ үүдәлә. Хөөннь баһ наста зурачин һәәхүлмүдт орлцҗ, таньлдҗ, тоолврарн хувалцҗ йовсн цаг мартгдхш. Элстд юн болҗахар, хальмг зурачнр ю кеҗәхнь энүг даңгин соньмсадг билә. Кен негнднь дөң кергтә болхла, Дмитрий нөкд болхар адһдгинь меддг биләв. Сүл дәкҗ бидн Москвад харһлавидн. Цөн җил хооран Н. Пальмовин нертә Келн-улсин музей Энткгин элчллтд һәәхүл бүрдәснд хотл балһснд көдлҗәх, сурһуль сурчах хальмгуд тиигхд ирлә. Санҗин Дмитрий ирәд, бидн тер һәәхүлд тәвгдсн тоотла таньлдад, кесгтән күүндсн йовдл уханас һархш.
Үүдәврмүднь герл өгдг бәәсәрн, бийнь цаһан седклтә, һольшг заңгта күн бәәснь төрүц мартгдшго. Дала һатлсн билгтә күүнә ээврт цаг зуур бәәснь ик хөвтә йовдл болв. Дмитрий Никитичин санлд нерәдсн һәәхүлин тускар бичхләрн Хальмгин билгтә үрнлә харһҗ, нәәҗ болҗ, күүндҗ йовсн тоот уханд орҗ, зургудын герләрн мадниг дәкн нег байрлулсн болв.
ХӨӨЧИН Галина