Уралан йовсн - љирєдг

Кўўні хґв-кишг юундв гиљ зірмдін бидн саннавидн. Ґвкнрін мартлго, аав-ээљин санлыг тевчљ біілєніс ик хґ уга болљахиг љирєл медўлні. Вера Намыровна Кекеева болн Людмила Намыровна Церенова хойр эн љилин июнь сард Сиврт тууврт біісн єазртан одад, экиннь болн энд сіієін хіісн олн хальмгудын санлд нерідљ бумб тівв. Тиим ик буйнта керг кўцісн эгч-дў хойрин тускар эндр бидн келљ ґгчінівидн.

Вера болн Людмила (элгн-саднь энўг Люся гиљ дуудна) Лиджиевихні ґрк-бўлд тґрсмн. Йириндін эдн эгч-дўўєірн дґрвн. Дікід Диана болн Сара кўўкд бііні. Эгч –дў дґрвўлн Сивр эргід зовлњ эдлід ґссн бийнь тґрскн єазртан ирід. Ґрк-бўлтієін, ўрдін ґсксн, ачнр-зеенрін таалсн бііні. Эцкнь Намр Лиджиев сурєуль-эрдмті кўн біісмн. Тўрўлід Іідрхні педтехникум тґгсієід, хґґннь Герцена нерті Ленинградск пединститут чилісмн. «Улан Хальмг» газетд кґдлљ йовсмн. Тањєчин кесг школмудыг толєалад, баєчудт сурєуль-сурємљ ґгчісмн. Эдні экнь бас багш біісмн. Аппя Нимеевна Лиджиева дііні ґмн Цаєан-Нуура школын багш болљ кґдлљісмн. Эцкнь діінд мордхд Вера ніімті кўўкн билі. Эдні аав колхозин малтаєан Хар єазрт йовсн цагт Намр цергт йовсмн. Тендісн бичсн бичгтін нимгн цааснд шўлгўд бичід ґгўлдг біісинь Вера тодлна. Тууврин хаалєд тер тоотнь геедрљ. Зуг нег шўлгинь чеељд тодлгдљ: «Малд одсн эцкм менд уга ўлдв. Мґґлўр болсн кўўкдм мел зўўдндм орв».

Аавин сурємљ мартгдхш
Вера аавиннь дурта ач кўўкнь біісмн. «Юмиг сіінір кех кергті. Кедў удан кев гиљ суршго, кен кев гиљ сурх»,- гиљ аавин заасн заавриг Вера Намыровна ода кўртл мартхш. Дін эклтл Вера хойр класс тґгсів. Кичілмўд мел хальмг келір болдгинь эн тодлна. Умшдг бичдгиг бийнь дассн, тоолдгиг аавнь дасхсмн. Дін эклхд экнь Аппя Нимеевна партин райкомд инструктор кґдлљісн, тегід олна малыг Казахстанур кўргх болљ єарв. Партин кґдліч болљ экнь мал дахсн, аавнь тер малыг кґґљ йовсиг Вера кўўкн тодлна. Сталинградск дііллдін болљах цаг билі. Мал тууљ йовсн улсин кўўкд мґрн тергн деер йовх. Немшин бомбардировщикўд нисљ ирід, эклід хахлань цугтан мґрн тергнісн буулдад, олн зўсн талагшан тарад гўўдг біісні тускар Вера Намыровна тодлљ келні. Колхозин мал тууљ йовсн улсла нег хаалєар немш орсн єазрас зулљ єарч йовсн кесг улс йовсинь бас тодлна. Удан цагт йовад, Иљлин кґвід ирід, паромд малан ачад, цугтан орљ авхар адєад, эк-толєа уга біідл тогтсиг мартљ болхий. Бичкн дў кўўкдін ґмнін орулљ йовсн Вера паром кґндрід єархла уснд унљ одн гихлінь бґдўн улс терўгинь ўзід, деегшін ґргід паромд єарєад, імд авсинь чигн Вера Намыровна мартхш. Тиим іімшгті біідлд, халун єањгла, ґлн улс олна малыг Казахстанд кўргв.
Кўн болх бичкнісн

Вера Намыровна бичкнісн авн йир хурц ухата кўўкн біісинь энўні тодлврас болн бичсн дегтріснь медљ болхмн. Бичкн кўўкні уханд тер кўнд цагин кесг тоотнь йир сіінір тодлгдљ.

Эн кўўкд кўўнлі харєад кўўндсн цагт Вера Намыровна шулун-дулун авцта, імтнлі ээлті кўн болљахнь тер дарунь медгдні. Ґґрхн таньлдад, кўўндід біітл ўгті-кўўрті, медрлті болљахнь медгдід бііні.

Хальмгудыг Сиврўр туухд бичкн кўўкн билі. Эктієін хамдан єурвн дў кўўктієін эдн Красноярск крайин Ужурск района «Сталинец» гидг колхозд туссмн. Экнь багш біісн, тенд чигн эклц школд кґдлв. Дін эклхд Вера кўўкн ніімті біісн, дўўнрнь терўніс бичкн. Дііні љилмўдт киитн єазрт цуг зовлњгиг, ґлсх, тўрх тоотыг кўццднь ўзід, дааєад єарсмн. Ужурт эдниг 1944 љилин январин 11-д авч ирсиг Вера Намыровна тодлна. Зууран хаалєдан кґрід-кґлдід, ґлсід ўксн улсин цогцинь тер станцд буулєад хайснь чигн мартгдхш. Хальмгудыг цуг райоєар тараєад біілєсмн. Лиджиевихні ґрк-бўл тўрўлід, Изыкчульд туссн билі. Тендісн Учумд экнь кґдлмш олљ авсн єазрт эдн біів. 1944 љилин август сард «Сталинец» совхозин хойрдгч отделеньд нўўљ ирід біів. Селін Белая Роща гидг нерті билі. Комендантын закврас єардг зґв уга, тиигід эдн эн селінд тўрўн ирхдін баракмудт кесг ґрк хорєдљ біісмн. Эн селінд ирхлінь тўрўн авгтан орсмуд эдніс хол біідмн. Кесгнь нам дурго болљасмн. Болв цаг давад, хамдан кґдлід, эдн зовлњгла харєснас бишнкнь бас эднлі ідл улс болљахинь медљ авв. Кґдлмштін дигті-дагта хальмгудыг хґґннь нам кўндлдг болв. Кесгнь ўўрлід, ґґрхн таньл-ўзл болв. Біісірн хувалцљ біів, єазрурн нўўљ єархлань ўўрмўднь ууляд ўлдсиг Люся (Людмила) Церенова тодлна. Ґдрт дґрв дікљ ўкр сааљ йовсн кўўкд ље гитлін муурсн бийнь, бає наста болад, дарунь сергід, дууєан дуулад, муурсан мартдг біісін Люся кґдлљ йовсн селінд ирід дікніс цугинь тодлв.

Эгч гисн ик дааврта юмн
Сиврт туугдхд экнь Ужурин нег школд эклц классмудын багш, директор болљ кґдлхд, ууєн кўўкнь Вера экдін дањгин нґкд болдг билі. Комендантын чањє єарт біісн Аппя Нимеевна школын директор болвчн, кергір район орхларн оньдин комендатын зґвшіл авдг біісмн. Дікід болхла, совхозин іњгин залачд эртіснь келід, йовх мґрн терг сурљ авдг біісмн. Хойр тґгіті хозлг ґгдг, экнь болхла мґриг залљ чаддмн биш. Арвн хойрта Вера экиннь љолач болад дахад йовдг біісмн. Љирн љил давад, хірў Сиврт ирід, экин болн тенд ґњгрсн хальмгудын санлд бумб тівхлірн Вера Намыровна тер цагиг тодлад, эктієін хамдан кедў дікљ мґрн хозлгар района цутхлњгд одад, тенд экнь кергін кўцітл кедў зовљ кўлісін эн тодлв. Хаалєдан зууран эдн ґґдм давшад, дарунь ґґдміс бууєад йовхларн мґриг адєм угаєар, болєаљ йовулх кергті біісиг ода кўртл Вера мартхш. Аппя Нимеевна йир сііхн дуулдг біісмн. Хол хаалєд экнь зууран зірмдін хальмг дуд дуулдг біісмн. Ут ду дуулхлань эк-кўўкн хойрин нўдніс нульмсн заядар асхрад біідмн. Экнь школын кергір ирдг Михайловка селінд хальмгуд уга біісмн. Тегід мґрін манад хозлгд суух Вераг селіні кўвўд гўўљ ирід, «уутьхн нўдтл», « кў иддг бандит» гиєід иим хорта ўгмўдір му келдг біісинь санхларн чеељнь хавчгдад бііні.

Зўсм ґдмгин амтн
Тиим тўрў біідлиг кесгнь дааљ чадлго хавр кўртл чигн торсн уга. Кесгинь оршадг чидл уга болад, цаснд дардг билі. 1945 љилд цуг тер імтні цогцинь шиніс ґндр єазрт оршасинь Вера Намыровна тодлна. Эн селіні медітнр тенд хальмгуд оршалєата бііхинь ода кўртл мартхш, ўрдўдтін келљ ґгні. Тер љилин хаврар Ужурт эдн ирљ біів Басл кўнд љил билі. Карточн систем уурулгдсн. Нег зўсм ґдмг хулдљ авхин тґлі чеерўдт ґдрин дуусн зогсдг цаг. Вера Цаєан Анджураевата хамдан йовєар йовад хуучн махна комбинатыг давад, тґмр хаалєар йовад, «Транспортник» гидг магазинд оддг билі. Тенд чеерўд бає билі, зуг хамгин тўрўнд эврі кґдлмшчнрт тедн ґдмг хулддг. Тегід ик зуудан талдан улст ґдмг ўлддго билі. Кґрсн боднцг идід, ґвс буслєљ ууєад, колосд ўлдсн буудяг тўўљ авад, теермдід, чанљ идід гесін тељісн кўўкд кўнд тоотд даргдлго ґсід босв. Кўнд љирєл мууєан хальдав, зовлњ ик болад, эдні экнь Аппя Лиджиева эрт ґњгрв. 1949 љилд сіієін хііхлінь Вера 16-та, хамгин бичкн дў кўўкнь тавта біісмн. Тиигід Вера Намыровна дў кўўкдін дахулад ґскід босхв. Бийснь совхозд кґдлдг болв. Люся, Диана хойр ўкр саадг билі. Ода тер селінд одхларн Люся хамдан кґдлљісн ўр кўўкін Нина Кочетковаг олљ авад ље гитлін байрлв. Ўр кўўкд бає цаган тодлад кесгтін кўўндв, хамдан зурган цокулв. Эн Белая роща селінд Лиджиевихн 14 љил біісмн.

Тґрскн єазрурн Лиджиевихн, нань чигн энд біісн хальмгудла хамдан 1958 љил нўўљ ирсмн. Дў кўўкдін Люся болн Диана хойриг Сиврт бііхдін мордулсн билі. Тедн эврі ґрк-бўлтієін Цаєан-Нуурт біісмн. Вера Намыровна бийнь залутаєан Михаил Кекеевта терўні єарсн Бає Дґрвд района Ханата селінд біів. Асхар сурдг школ тґгсієід, юм уйдг эрдмір кґдлв. Элстд, Іідрхнд мергљлтін ґґдлўллєні курст дасад, йилєін сін уяч болв. Ханатинск дундын школд домоводствин багш болљ кґдлв. Сара дў кўўкнь Элстд эврі ґрк-бўлтієін бііні.

Вера Намыровна эврі ўрдўдтін ах сурєуль сурєад, љирєлин хаалєд орулв. Ачнр-зеенрін ґсксн, ода љичнрін хіліљіні.
Цааљла харєад, Сиврт біієід, імнісн хаєцсн улст бумб тівљіні гисн зіњг тарсн біісинь Вера Намыровна зууран Белая Роща селінўр йовљ йовад медв. Владимир Николаевич Никос гидг кўўнлі харєад, кўўндхлі тер келљ ґгв. Біірн єазрин тууљар соньмсад, бичсн дегтрін Вера Намыровнад тер белглв.

«Тенд ўлдсн хальмгуд бііні. Негнлінь харєад кесгтін кўўндвидн, зуг хальмгарн кўўндсн йовдл нанд тодлгдв, - гиљ Вера Намыровна келљ ґгв. - Тер єазрин єардачнрла таньлдад, Александр Иванович Радченко, Владимир Николаевич Гавриленко тер бумбиг хіліљіх болљ ўгін ґгв. Мал бичі ортха гиєід хашалх ухаєан тедн медўлв.

Борисова Тоня гидг кўўкті сурч йовлав. Хіієід йовљ, імтніс сурад, олљ авув. Гертнь одад кўўндід зурган цокулвидн».
1949 љилин июнин 14-д экнь ґњгрсн билі. 2014 љилин июнин 7-д кўўкднь ирід, тенд Сиврин єазрт экдін бумб тівв. «Мини хіірті кўўкдм би тадндан цань уга дуртав. Долан ик кґвўніс чигн тадниг тґрўц сольшгов, - гиљ мана эк маднд келдг билі. - Хальмгуд ямаран чигн гем єарєсн уга. Тґрскн єазртан хірў одхвидн. Нег-негін бичі хайтн, хамдан біітн». Экин келсн ўгиг мартлго кўўкднь ґнчндін ўклго, ґсід-босад, эврі ґрк-бўлін ґнділєід біів. Уралан йовсн - љирєдг гисн тер болљана.