À÷òà áàãø áîëí îëí ¢ðò³ ýê

27-12-2016, 11:49 | Современник

Êåñã ¢é áàãøíðèã ´ñêš áîñõñí ñóðºóëü-ýðäìèí èê öóòõëœ, Õàðòè Êàíóêîâèí íåðò³ Ýëñòèí ïåäàãîãè÷åñê êîëëåäæèí êîëëåêòèâ áàñ ºóðâí šèë áîëàä, 90 šèëèí îí÷òà ´´í³í òåìäãëõ. Òåð öàãèí ýðãöä 16 ì蜺í ñïåöèàëèñò òàœº÷èí ýêëö øêîëûí ò´ë³ áåëäãäë³. Õàëüìã àâòîíîìí òàœº÷èã 1957 šèëä øèí³ñ òîãòàñíà õ´´í Ýëñòèí ïåäàãîãè÷åñê ó÷èëèù ÷èãí á¢ðä³ãäë³. Šèðäã÷ šèëì¢ä³ñ ýêë³ä ýíä íåðò³ êåñã áàãøíð ê´äëš³ñìí, òåð òîîä Ñàíš Àëåêñååâè÷ Êåíçååâ, Áàéðòà Ëèäæèåâíà Ëèäæè-Ãàðÿåâà áîëí Åâãåíèÿ Áó÷àåâíà Ìóêàåâà ó÷èëèùèí ñóðºóëü÷íðò áàò ìåäðë, ò´ðñêí÷ ñ³í ñóðºìš ´ã÷ ê´äëš éîâñìí.
Ýí êåëâðò³í áè Åâãåíèÿ Áó÷àåâíàí òóñêàð íåâ÷ê òîäðõàºàð êåëš ´ãõ³ð ñåäë³â. ߺàä ãèõë³ ìèíè ýê, Áóëãóí Îòÿìèøåâíà Ñîõîðîâà, Öåêðò ñåë³í³ ꢢêí, îðñ áîëí õàëüìã êåëí³ áàãø, òàœº÷èí ò¢ð¢í ëåò÷èö 30-÷ šèëì¢äò Õàëüìã ïåäàãîãè÷åñê òåõíèêóìä ²³äðõíä ñóð÷ éîâëà, òåã³ä òåíä ñóð÷àñí áàº÷óä-îþòíð Åâãåíèÿ Áó÷àåâíàëà áîëí Áàéðòà Ëèäæèåâíàëà ýã÷-ä¢ áîëš ´´ðõí³ð ¢¢ðëš éîâëà. Òåð ´´ðõí ¢ð-í³³šèí ñåäêë³í ýäí šèðºëèííü òóðøàðò õàäºëš, ýëãí-ñàäí ìåò õîîðíäàí õ³ðëöš ¢¢ðëš éîâñìí. Áèäí, ¢ðäíü, ýíäðê ´äðèí áàº÷óä, îþòíð òèèì áàò èíüãëëòèí, èòêëò³ á³³ëºí³ ¢ëã¢ðèã òåäí³ñ àâõ ç´âò³âèäí.
"Áè ÷èíè ºàíöõí ¢ðí, ÷àìä îíüäèí èòêëò³ á³³í³â, ÷àìàã ìåêëøãîâ, êåç³ ÷èãí ä´œ áîëàä á³³õâ, ÷àìàã óðâøãîâ",-ãèš ýäí íåã-íåãíä³í êåëäãî á³³ñìí. Çóã êåðãò³ áîëõëà ýðê áèø ä´œã³í ê¢ðã³ä, äàëà ¢ã êåëëãî, ä´œ-ò¢øã áîëàä á³³äìí. Òèèì ñ³í ñóðºìš ýäíä ýê-ýöêíðíü ´ãñìí, ýäí³ ¢ëã¢ð³ð îäà áèäí ¢ðä³í, à÷íð-çååíð³í ´ñêõ ç´âò³âèäí, òèèãõë³ ¢éíðèí çàëºëäàí òàñðøãî.
Åâãåíèÿ Áó÷àåâíà 30-÷ šèëì¢äò ²³äðõí³ Êèðîâèí íåðò³ ïåäàãîãè÷åñê èíñòèòóòä áèîëîãè÷åñê ôàêóëüòåòä ñóð÷, õèìèéèí áîëí áèîëîãèéèí áàãøèí ýðäì äàñš éîâñìí. "Äîëáàíü ñåë³íä áèäí õàìäàí íåã øêîëä ñóð÷ éîâëàâèäí. Æåíÿ éè뺳í ñ³³í³ð ñóðäã, øêîëûí êåðãò îðëöäã óõàòà ꢢêí á³³ñìí, òåã³ä ýí¢í³ çóðãèíü ê¢íäëëºí³ ñàìáðò ¢çš áîëõìí áèë³. Ýê-ýöêíü ýí¢ã õ³ë³º³ä, ñ³í ñóðºóëü ´ãñìí, ýäí³ ´ðê-á¢ë íè - íåãí, á³³õò³, ñ³í-ñ³³õí á³³ñìí. Áèäí, òàëäàí ñåë³ä³ñ èðñí ꢢêä, Æåíÿ òàë ãèè÷ä îääã áèë³âèäí, ýê-ýöêíü îíüäèí ìàäíèã øèìò³ õîò-õîîëàð òîîºàä: "Òàäí, áàº÷óä, ãåðò³ñí õîë á³³í³ò, ñóðºóëÿí ñ³³í³ð ñóðõèí ò´ë³ ìàíà çàíäí óëàí ö³ óóºàä, ìàõ èä³ä, öàäš àâòí, áè÷³ ýì³òí!" - ãèš êåëäã á³³ñìí. Õ´´ííü ²³äðõíä ÷èãí õàðºàä, éîñòà ýëãí-ñàäí áîëâèäí.
ijê³ä ìàíà Öåêðòèí áຠíàñòà çàëó, òàœº÷èí ñóðºóëü-ýðäìèí ìèíèñòð Ñàœºšèí Ïàâåë ñ³³õí ꢢêí Æåíÿä äóðàí ´ã³ä, êåñã šèëä³í ¢¢ðë³ä, àøòíü ´ðê-á¢ë³í ´íä³ëºñìí", - ãèš ýêì íàíä ¢ð ꢢêí³íü òóñêàð òîäëš êåëš ´ãë³. Áîëâ ä³ê³ä 1943 šèëèí äåêàáðèí 28 º³ áîëñí ´äð èðâ. Öóã õàëüìãóäûã ÿìàðàí ÷èãí ç´â-éîñí, çàêàí-çàðº óãàºàð òà÷êíñí êèèòíä Ñèâð òàë ìàë ç´´äã âàãîíä áóóòà-ñåëìò³ ñàëäñìóä îðóëàä, ê¢÷³ð òóóºàä éîâóëâ. ¥ðø³œã¢ óãà òèèì çàêâðàí ìóœõã, ´´ðõí óõàòà ºàðäà÷, ýðêøëò³ Ñòàëèí ´ãñìí, êåñã êåëí-óëñèã òèèì ÷àœº çàêâðëà õàðºóëñìí. Õàìãèí ê¢íä á³³äëä ìàíà ´âêíð, àõíð-ýã÷íð òóññìí.
Òåð öàãèã òèèãõä øêîëä ê´äëš³ñí õèìèéèí áîëí áèîëîãèéèí áàãø Åâãåíèÿ Áó÷àåâíà Ìóêàåâà ýâð³ííü êåëâðò³í èèãš òîäëšàíà: "Äåêàáðèí 28-í³ ´ìíê ñ´´º³ð ìàíà òàë õîéð îôèöåð èð³ä ìèíè çàëóã íóóâ÷èí ñåëâëö³íä àâàä ºàðâ. Òèèãõä çàëóì, Ïàâåë Äîðäæèåâè÷ Ñàíãàäæèåâ, ïàðòèí ðàéêîìèí ñåãë³òð áîëš ê´äëš³ë³. Õàëüìã óëñ òóóãäšàõèí òóñê ç³ðëãèã òåäíä óìøš ´ãñìí.
Õ³ð¢ Ïàâåë áàñ îôèöåðò³ áîëí ñàëäñòà õàìäàí ñ´´º³ð îðš èðâ, òåäí ìàíà ãåðò þì íåãš³ä õ³³â. Çàëóì ïèñòóëüòà á³³ñìí, ÿºàä ãèõë³ ðàéîíä ¢¢ì³ò³ áèë³. Ýäí òåð çåð-çåâèíü, îðñ õààíà öàãèí êåìä áàðëãäñí õàëüìãóäûí òóñê äåãòðì¢äèã áóëàš àâàä éîâš îäâ. Áèäí õîë õààëºäàí ºàðõèí ò´ë³ ´ëã-ýä³í, õîò-õîîëàí öóãëóëâèäí. ¥ð ö³³õë³ ìàíà ãåð òàë ìàøèí èð³ä, ìàäíèã ò´ìð õààëºèí ñòàíöóð àâàä ºàðâ. Àøòíü Íîâîñèáèðñê îáëàñòèí Êóïèíî ñòàíöä èðâèäí, òåíä êîëõîçä á³³äã áîëâèäí. Ê´äëäã ꢢíä 300-400 ãðàìì ´äìã ´ã÷³ñìí. Áè êîëõîçèí ºàðóäò ê´äë¢â, çàëóì çàºñ ç´´äã áîëâ. Óóºí ìàíà ꢢêí ýíä ºàðëà.
ijê³ä šèðºë ìàíà íåâ÷ê ÿñðâ, 1944-1945-÷ ñóðºóëèí šèëìóä ýêëö³ð Ïàâåë Äîðäæèåâè÷èã ßðêóëü ñåë³í³ øêîëûí äèðåêòîðò áàòëâ, áè õèìèéèí áîëí áèîëîãèéèí áàãø áîëš ê´äë¢â, ãèš Åâãåíèÿ Áó÷àåâíà òîäëš êåëš³í³. Ýí øêîëä òèèã³ä 1948 šèë ê¢ðòë á³³ë³âèäí. Ýíä ìàíà ê´â¢í ꢢêí õîéð ºàðëà. Á³³ðí íóóðò çàºñ á³ð³ä, ºàðóäòàí áîäíöã ñóóëºëàâèäí. Õîéð ýçí³ áàãøíðèí ãåðò á³³ë³âèäí. Ìàíà ïàòüðüò 10 ê¢í á³³ë³.
Ñèâðò îëš àâñí ìèíè àõ, ýã÷, ýê-ýöê, íààäê ýëãí-ñàäí ÷èãí õàìäàí á³³ë³âèäí. Ìàäíèã ýöêì õ³³š èð³ä îëš àâëà. Õàíòû-Ìàíñèéñê îêðóãä Õàëüìã ÀÑÑÐ-èí Äîëáàíñê ðàéîíàñ í¢¢ëºãäë³, òåíä òóóâð ê¢ðòë ýê-ýöêì á³³ë³. Ýöêì êîëõîçèí àõëà÷ áîëš ê´äëš³ë³. Ýêì íàí òàë Ê´ò÷íðò ãèè÷ä èðë³, òèèã³ä ìàäíëà õàìäàí òóóãäëà. ijê³ä ýêèíì õîéð àõ, ìèíè íàºöíð, ìàäíëà õàìäàí á³³â. Á´ä¢í óëñ öóãòàí êîëõîçä ê´äëš³ë³.
ßðêóëÿñ áèäí Êàçàõñòàíóð íåã ìó éîâäëàñ ê´ëò³ í¢¢º³ä ºàðëàâèäí. Òåð öàãò ôðîíòàñ ßðêóëüä á³³ðí áàãø èðñìí. Äóá÷èê íåðò³ ê¢í. Ìèíè çàëó ñïåöïåðåñåëåíåö áîëàä øêîëä òóóš äàñõõ ç´â óãà ãèš ñåë³ ýðã³ä êåëš³ñìí. Àøòíü Ïàâåë Äîðäæèåâè÷èã øêîëàñ ê´´š ºàðºòí ãèš íåê³ä á³³â. Òèèã³ä áèäí Êàçàõñòàíóð í¢¢š ºàðõ ç´â ñóðëàâèäí. Ìèíè çàëóºèí ê¢ðãí àõ, Äîðäæèåâ Ãàðÿ Ìàíäæèåâè÷, öóã öààñ öóãëóëàä òåð êåðãèã ê¢ö³š éîâëà. Ãàðÿ Ìàíäæèåâè÷ ôðîíòä ä³³ëäñìí, îôèöåð á³³ñìí, áîëâ õàëüìã ã躳ä ôðîíòàñ áóóëºãäëà, ôàøèñòíðë³ íîîëäš éîâàä àâñí à÷ëâðèíü ÷èãí ýí¢í³ñ áóëàš àâ÷. Õ´´ííü òàœº÷äàí èð³ä, Ãàðÿ Ìàíäæèåâè÷ øêîëûí äèðåêòîð áîëš ê´äëš éîâëà.
Òèèã³ä 1948-÷ šèëèí ñåíòÿáðü ñàðä ìàíà èê ´ðê-á¢ë Êàçàõñòàíä í¢¢š èðñìí. Ýíä Ïàâëîäàðñê îáëàñòèí Ëåáÿæüå ñåë³íä áèäí çàëóòàºàí áàãøëëàâèäí, Ãàðÿ Ìàíäæèåâè÷ øêîëûí äèðåêòîð áîëš ê´äëâ. Šèë áîëàä Ïàâåë Äîðäæèåâè÷èã ðàéîíà ºàðäà÷ä áàòëâ. Òèèã³ä ýíä 1957 šèë ê¢ðòë á³³ë³âèäí. Ýíä ìàíà õîéð ꢢêä ºàðâ. Ýíä ìàäíàñ íàíü õàëüìãóä á³³ñìí, òåð òîîä Õàðàøêèåâèõí, Ìóêàåâèõí áîëí íàíü ÷èãí óëñ.
1957 šèëä Õàëüìã Òàœº÷ øèí³ñ áîñõãäõëà ìàäíèã Ýëñò¢ð äóóäâ, òèèã³ä ò´ðñêí ºàçð òàëàí éîâëàâèäí. Ïåíñüò ºàðòëàí Ïàâåë Äîðäæèåâè÷ òàíº÷èí êîìèòåòèí ñåãë³òð, õ´´ííü Õàëüìã ÀÑÑÐ-èí Ìèíèñòðì¢äèí Ñîâåòèí Àõëà÷èí äàðóê áîëš ê´äëš éîâëà",- ãèš Åâãåíèÿ Áó÷àåâíà òîäëšàñìí.
Áèéíü ýí ºó÷ ºàð šèëä³í Õàðòè Êàíóêîâèí íåðò³ ïåäàãîãè÷åñê ó÷èëèùò (îäà êîëëåäæ) õèìèéèí áîëí áèîëîãèéèí áàãøàð ê´äëâ. "Åâãåíèÿ Áó÷àåâíà ìåäðëò³, ñ³í ñåäêëò³, ñóðºóëü÷íðèã ê¢íäëäã, áàò, ñ³í ìåäðë ´ãäã áàãø á³³ñìí. Õèìèéí êðóæîêä íåìð ìåäðë ñóðºóëü÷íðòàí ´ã÷³ñìí. Ýê-ýöê³í ìåä³ðòëíü õ³ë³š êèëìš³í ´ã÷ éîâëà",- ãèš ñóðºóëü÷íðíü òîäëíà. Òèèãõä ïåäàãîãè÷åñê ó÷èëèùò áàãøíðèí ñ³í êîëëåêòèâ ê´äëš éîâñìí, ýäí îëí šèëèí òóðøàðò ýêëö øêîëûí ñ³í ñïåöèàëèñòíðèã áåëäš éîâñìí, ìàíà òàœº÷èí ñóðºóëü-ýðäìèã áîëí ýêîíîìèêèã äåëãð¢ëëºíä èê ò³âö³í îðóëñìí, ýäí³ à÷-òóñèíü ìàðòš áîëøãî.
Åâãåíèÿ Áó÷àåâíà Ìóêàåâà áîëí Ïàâåë Äîðäæèåâè÷ Ñàíãàäæèåâèõí³ ºóðâí ꢢêíü áîëí õîéð ê´â¢íü óíèâåðñèòåòèí áàãøíð, àðºëà÷íð, íîìòíð áîëš ¢¢ëäš³í³, ýäí³ à÷íð-šè÷íð ´ñ³ä-áîñàä, áàñ ñ³í ñïåöèàëèñòíð áîëàä, ààâ-ýýšèí íåðèíü äóóäóëš éîâíà.

Ò¡ÐÂ²Í ªóíà

Видео