Хальмг келнә кичәл

19-08-2020, 16:14 | Уроки

– Мана өрк-бүл өнр-өсклң. – Наша семья большая, многодетная.

– Тана эк-эцк әмд-менд бәәнү? – Ваши родители живы-здоровы?

– Эцкм пенсьт һарла, тер бийнь көдләд бәәнә. – Отец на пенсии, но работает.
– Экм бас пенсьт бәәнә, көдлхш. - Мать тоже на пенсии, не работает.

– Ахнр-дүүнртн альд көдлнә? – Где работают ваши братья и сестры?
– Мини нег ах – багш, хойрдгч ахм – тосхач, һурвдгч ахм – зурач. Бас хойр дү күүкн бәәнә. Эдн хоюрн хулд-гүүлгәнә халхд көдлнә. – Старший брат – учитель, второй брат - строитель, третий брат – художник. Еще есть две младшие сестры. Обе они работают в торговле.

– Тана өвк эк-эцк альд бәәнә? – Где живут дедушка с бабушкой?

– Мини өвк эк-эцк Хар Булгт бәәнә. – Мои дед и бабушка живут в Хар-Булуке.

– Танд ачнр-зеенр дала болхгов? – У вас, наверное, много племянников?

– Э, һурвн ахасм һарсн тавн ач болн хойр дү күүкнәсм һарсн һурвн зе бәәнә. – Да, у меня пять племянников – это дети моих трех братьев, . да еще дети двух младших сестер – три племянника.

– Та йир байн күн бәәҗит. Та бийтн кедү үртәвт? – Вы очень богатый человек. А у вас сколько детей?

– Би һурвн үртәв – хойр көвүн, нег күүкн. – У меня трое детей: два сына и дочь.

Бичкдүд келҗәнә:
Айса тавн наста, экдән тоолвран келҗәнә:
– Би ода күүкн болсндан чамла әдл aah-сав уһанав, пол уһанав. Зуг өсхләрн би көвүн болнав. Папа кевтә диван деер кевтчкәд, газет умшад бәәхв.

* * *
Намҗл дөрвн наста, садикасн ирчкәд, саначрҗана:
– Кен нанд күргн болхмб? Савр ода күртл оран ясч чадхш, Аюш болхла кү зууна. Ода яһдм болхви?

* * *
Теңгс көөсн һарч дольгалҗ үүмҗәхиг һунта Очр түрүн болҗ үзчкәд:
– Ю-у, ээҗ хәләлч! Кен теңгст тиим дала шампунь асхсмби?
* * *
Һунта Церн ээҗән сурна:
– Ээҗ, нанд дегтр умшад өгхнчи!
Ээҗнь тәрлкд хот кеҗ өгчәнә:
– Яһҗ би ода умшхмб? Чамд хот өгхәр бәәнәв.
– Ээҗ, чи нег нүдәрн умш, нег нүдәрн намаг хәлә.

* * *
– Үсм унад, толһам халцхарҗ одв, – гиҗ аавнь саналдв.
Ач көвүнь Мергн аавиннь халцха толһаһинь иләд келҗәнә:
– Аав, бичә зовад бә. Толһад наалдулдг үсн ээҗин авдрт бәәнә, би үзләв...

Үлгүрин дала
Алтна өөр улан мөңгн шарлҗ үзгддг, сән күүнә өөр му күн сән болҗ медгддг. – Около золота и медь желтеет, около хорошего человека и плохой кажется лучше.
Альмн ишәсн хол ундго. – Яблоко от яблони недалеко падает.
Әәлд бәәхлә күртдг, альхнд наалдхла доладг. – Если есть у соседа, то делятся, если прилипнет к ладони, то лижут.
Аля көвүн – эцкин зовлң, темән үүлн – теңгрин зовлң. – Непутевый сын – мука для отца, грозовая туча – для неба.
Җорад өөкн уга, аляд амр уга. – У иноходца нет жира, у беспутного – спокойствия.
Һap көндрхлә, амн чигн көндрдг. – Если руки потрудились, то и желудок сыт.
Нохан амнд орсн шаһа бүкл һардго. – Альчик, попавший в пасть собаки, не выходит целым.
Чонын амнас һарад, барсин амнд орх. – Уйдя из пасти волка, попасть в пасть барсу. (Из огня да в полымя.)

Ахр толь
улан мөңгн – медь
шарлх – желтеть
сән күн – хороший человек
му күн – плохой человек
альмн – яблоко
иш – ствол
унх – падать
әәл – соседство, сосед
альхн – ладонь
җора мөрн – иноходец
өөкн – жир, сало
көндрх – двигаться
бүкл – целый
амн – рот, пасть, устье (реки)

Барт белдснь Түмдә Галина

Видео