Улсин тууҗла таньлдулна

04-03-2021, 15:59 | Общество, Сойл

Н. Пальмовин нертә Келн-улсин музей эн җил 100 җилә өөнән темдглҗәнә. Музейин тууҗин тускар мана зәңгч энүнә директор Ирина Мучаевала күүндв.
– Ирина Ивановна, хальмг теегт музей секхин тускар кезә түрүн болҗ үг һарч, көдлмш эклсмб?
– Хальмгт тууҗин-краеведческ музей секлһнә туск төр I Цугхальмгин съездд күүндгдҗ хәләгдсмн. Давсн җилд Хальмгин автономин 100 җилин өөн темдгллә. Тууҗлгч тер цагт эклҗ бүрдәгдҗәсн музей ода таңһчин сойлын болн тууҗин йоста нег ик төв болҗ, өөнин тер ик керг-үүлдврмүд күцәлһнд орлцсмн. Тиигхд хальмг теегт шинҗллтин көдлмш кеҗәсн номт Николай Пальмовин экспедицин материалмуд болн хәәврин йовудт олдсн соньн экспонатмуд музейин көрңд орулгдх зөвтә, – гиҗ съездин делегатнр тиигхд шиидсмн. Гражданск дән төгсснә дару 1921-ч җилд музейин секц бүрдәгдсмн. Эн секц музей секлһнд, көрңгинь хуралһнд, көдлх улсиг белдлһнд шунмһа кевәр орлцсмн. Музейиг һардлһн профессор Н. Пальмовд даалһгдсмн. 1921-ч җилин моһа сарин 25-д сурһуль-эрдмин таңһчин советин закврар тууҗин-этнографическ музей секгдсмн. Дәәнә җилмүдт хальмгудыг Сиврүр туулһсн цагт музейин үүлдвр уурулгдсмн. Музейин көрңгнь тарагдҗ, талдан кесг һазрур йовулгдсн бәәҗ. Хальмг Таңһч шинәс босхҗ авгдсн цагла музей үүлдврән дәкнәс эклсмн.
Н. Пальмовин нертә краеведческ музей болн дүрслгч билг-эрдмин Хальмг музей (урднь зургудын галерей) таңһчд үүлдҗәсмн. 2007-ч җилин моһа сарин 14-д эн хойр музей негдәд, Н. Пальмовин нертә Келн-улсин музей бүрдәгдсмн. Соньн юмн, музейин чинртә йовдлмуд мел моһа сард болдг бәәҗ. Ахрар келхлә, тууҗнь тиим.
– Музейин эндрк үүлдвр таңһчин тууҗла болн делгрлтлә урдк кевәрн залһлдата.
– Мана музейин көрңгнь байн, цуг тер тоотла таньлдх арһ музейд ирдг улст бәәнә. Тууҗин, билг-эрдмин зөөр цуг улст өөрхн болтха гиһәд, музейин көдләчнр өдгә цага олн-зүсн эв-арһ олзлна. Ода болхла онлайн янзар таньлдх таал әмтнд бәәнә.
Эндр олн-зүсн халхар үүлдврән күцәҗәх музейд медрлтә болн дамшлтта номин көдләчнрин болн медрлтә болн билгтә баһ наста мергҗлтнрин итклтә коллектив тогтв. Ямаран чигн кергиг өдгә цагин некврлә ирлцүлҗ кеҗ чадхвидн.
Олн хәләһәчнрлә бәрҗәх залһлдан хойр халхаснь тустаг, ямаран чигн бәәдлд әмтн музейин үүлдврәр соньмсдгиг пандемийин цагт медҗ аввидн. Музейин көдләчнр белдсн онлайн олн төсвд миңһәд әмтн орлцҗахнь ик урмдта. Насарн болн медрләрн әдл биш олн күн музейд ирнә. Кен-негнәннь неквриг хаңһахар зүткнәвидн. Сурһулин бүрдәцслә залһлда бәрҗ үүлднәвидн. «Музейный код» гидг төсв сурһульчнр дунд тааслт олв. Келхәс, өөнин җилд чигн ик бичкн уга музейин үүлдврәр соньмсҗ ирхиг күләҗәнәвидн.
– Өөнин җилд ямаран шин һәәхүлмүд болх, ямаран төсв әмтнә оньгт тусхагдх?
– Эн җилә үүдәгч төсвсин ик зунь онлайн янзар күцәгдҗәнә. «Музейин зун җил» гидг нертәһәр цуг керг-үүлдврмүд күцәгдхмн. Өөнин җилә һәәхүлмүд дунд Хальмгин нертә скульптор, Әрәсән ачта зурач, Хальмгин күндтә иргн Владимир Васькинә һәәхүләр эклв. Моһа сарин 5-д бас соньн нег һәәхүл секгдҗәнә.
Өөр эргндк һазрин музеймүдлә залһлдаһан батлҗ, хамцу һәәхүлмүд кех, орн-нутгин ик музеймүдин үүлдврт орлцх саната, эврәкстән бас дөң болҗ үүлдх седвәртә бәәнәвидн. Үзүлх, әмтнә оньгиг авлх тоотнь олн. Тер зөөриг соньнар, цагин шин эв-арһиг олзлҗ үзүлх көдләчнр бәәнә. Хальмг улсин өдгә цага бәәдл тууҗин йовдлмудла ирлцүлҗ үзүлгдх соньн зура бәәнә. Цуг терүнд мана олн хәләһәчнр ик дуртаһар орлцх, – гиҗ ицҗәнәвидн.

Галина ХЕЙЧИЕВА

Видео