Шаакун Хґгді

18-05-2021, 14:10 | Таңһчин зәңгс » Күн болн җирһл

Бичкндк цагас авн медіті улсас Шаакун Хґгдін тускар дала юм соњслав, зуг бичкдўдин авъясар тер келврмўдт кергті оньган тусхадго билів. Ода болхла Шаакун Хґгдін тускар сіінір медх ик дурн бііні, болв, харм тґрхд, тиим арє уга, яєад гихлі мини авє Шаакун Хґгдіг меддг, терўнлі нег цагт біідг улс уга болв. Зуг терўні туск зірм тоот мини уханд тодлгдв, тегід эндр Шаакун Хґгдін тускар умшачнрла хувалцхар седлів.

Мини авє Шаакун Хґгді кирцхд 1905-ч љилд Бає Чонса іімгт мини элнцг эцк Ольган Шаакун ґрк-бўлд тґрсмн. Тўўніс нань мини элнцг эцк йисн ўрті билі, харм тґрхд, тедніс Хґгділі хамдан 1900-ч љилд тґрсн Манљ болн тўўніс 12 дў Бор кґвўн ўлдсмн.
Манљ аав Бор авє хойран заасна хґґн нег хойр амн ўг тедні тускар бас келх зґвтів. Манљ аав Канр, Бемб болн Бамб єурвн ўрті угатя кўн билі. Давсн зун љилин 30-ч љилмўдт мана теегт імтн икір харєнв. Тўўніс кґлті кесг улс хорсмн. Тиигхд Бає Чонса іімгин Цаєан Элсн хотн тал колхозин адунас алдрсн нег гўн гўўљ ирсн болдг. Хотна ґлн залус хоорндан чирмлдід, мґриг арємљар бірљ авад, алад, махинь хотна улс дунд хувасмн. Зуг Советин йоснла нґкцлдг хотна нег залуд тер махнас кўртсн уга, юњгад гихлі тер кўн тиигхд кеер йовла. Залу кееріс герўрн ирхлінь, хотнд махна ўнр кањкнад бііљ. «Акад юмн, эн ґлн цагт мана хотнд юн махн бііхмб?», - гиљ тер кўн алњ болад, хотна ишкі гер болєниг эргід, альдас махна ўнр кањкнад бііхинь сурсн болдг. «Уй, альдас бидн медх билівидн!», – гиљ ґмніснь хотнахн хірў ґгні. Дарунь тер залу хотна нуувчинь медід, асхнднь мґрін унад, Элстўр хатрљ ирід, НКВД-д одад, цугинь келљ ґгсмн. Мањєдуртнь Цаєан Элсн хотнд одта улс ирід, 12 кў, тедн дунд мини аав Ольган Шаакуг кўлід, Элстўр тууєад, тенд тўўрмд суулєсмн. Зарєин хґґн кўн болєнд 25-ад љил бірінд суух болљ шиидгдід, хол єазрур туугдсмн. 12 кўўніс зуг негхн кўн імд ўлдсмн, наадк 11 кўн, тедн дунд мини Манљ аав, зіњг-зі угаєар геедрсн болна. Келхд, хотна залусиг урвасн кўўні нерн ода кўртл Бає Чонст темдгті, зуг би неринь зґрц зааљахшв, яєад гихлі ода терўні элгн-саднь бііні.
Сін Цаг мини ээљ єурвн ўртієін белвсрід ўлдсмн. Єундл тґрхд, отхн кґвўнь хґ мґстідін гемин уршгар сіієін хіісмн. Ахнр-дўўнріс элід 1925-ч љилд тґрсн Канр сіієін хіітлін Аршан поселкин махна комбинатд кґдлљ йовла. Эн 69-тідін Элстд сіієін хіів. Терўні дўнь, мини эцк, зуг 52 нас наслсмн, малчар болн хґґчір кґдлсмн. Сўл љилмўдт Бемб эцкм Целинн района «Западный» совхозин мал бордлєна комплекст кґдлљілі. Тґрсніс авн ґрісн кґлті Бор авєм Сивріс ирн Приютна района «Володарский» совхозд біієід, 82-дан сіієін хіісмн.
Бемб эцк Бор авє хойрин дундк авє Хґгдін љирєл ахр болв. Давсн зун љилин 20-ч љилмўдин чилгчір – 30-ч љилмўдин эклцір эн Бає Чонса іімгин ЧОН-а (части особого назначения) отрядын єардачар билі. Тиигхд мана теегт Советин йосиг бурушаєад, терўнлі ноолддг отрядмуд біідг билі. Ґдртнь тедн сала-зуухд, хулснд бултад, сґґднь болхла тендісн єарад, колхозмудын малыг бийдін кґґљ єарєад, хаша-хаацднь єал ґгід, советин кґдлічнриг, коммунистнриг алад, Советин йоснд зґвір ик зовлњ учрасмн. Тиим улсла Шаакун Хґгдін ЧОН-а отряд ноолдљ йовсмн.
Нег дікљ Бає Чонст хўрм болљ. Хўрм гидг юмн Хґгді угаєар давдмн биш, гиљ ээљм тодлдмн. Биилхдін, дуулхдан, инідті ўг келхдін йир дурта кўн билі.Тер нір гўргўдін орсн кемлі генткн Элстіс ЧОН-а зіњгч довтлљ ирід, Хґгдід келљідгчн:
– Ўр командир, Чилгр селіні алднд біідг хулсн тал йовтн гиљ областин ЧОН-а єардач закљана. Тенд орєдулмуд бултљана гиљ мана туршул зіњглв. Шулун болдгар тиигірін одад тедниг хамх цоктн гиљіні.
Хўрмд халад одсн Хґгді:
- Хулснас орєдулмуд хамаран ірлхмб? Тендін біієід бііх. Мањєдур отрядтаєан одад тедниг кўўчхмн болвза? – гихлі, ЧОН-а кґдліч:
– Уга! Мана єардач ода йовтха гиљ закв гиљіні.
Арє уга болад Хґгді шулун болдгар отрядтаєан мґрдін унад, хулсн тал темцід хатрад єарцхав. Ґр цііљісн кемлі ормдан кўрід ирцхів. Хулсн кўртл кирцхд ґріл дууна єазр біісмн. Хґгді отрядан мґрдісн буулєчкад:
– Отряд, намаг соњс! Ода би бу-селмін тіілљ энд ўлдієід, ґшітнр тал йовад, дін угаєар бірінд єартн гиљ сґрљ ўзнів. Тадн бичі хатн, тедн тал ґґрдлго, эндіс хілієід діілдінд белн болтн! – гив.
Дарунь зер-зевін, ўлдін ўўрмўдтін ўлдічкід, ґшітнр тал єарад йовв.
– Хґгдіг хулснас ўзсн орєдулмуд хіікрв:
– Мадн тал бичі ґґрд! Хаєад алчкнавидн!
Тиигхлі ґмніснь Хґгді бас:
– Ээ, хальмгуд, яєљахмт? Эвріннь хальмг халун цусан айстан асххин ормд эвір тґрін хаєлый! Хілілтн, би тадн тал бу-селм угаєар аашнав. Бичі хатн!
– Хґгді, бидн чамаг таньнавидн! Мадн тал ґґрлдго йов цааран! Дікід ишкхлічн, хаєад алнавидн! – гиљ хулсн заагас хіікрв.
– Залус! Болљана! Би тадн тал эвір кўўндхір біінів! – гиєід Хґгді ґмірін йовхла, генткн бууєин сумн гиинід, мањнаднь тусад, улан командириг уњєав.
Тер дарунь гетлєнд біісн мґрті улан діічнр ґшітнр тал діврід, хулснд єал ґгід, тўўніс єаран ґргід гўўљ єарчасн улсиг біріндін авад, наадксинь уга кев.
Шаакун Хґгдіг Элстд оршасмн. Балєсна Улан Герт терўні цогцин ґґр Хальмг автономн муљин правительствин гешўд санлынь тевчљ зогсла. Терўг авад єарх деернь дала імтн Улан Герт цуглрад, Шаакун Хґгдід кўндллєін медўлід, сўл хаалєднь ўдшілі.
Бає Чонст болхла Шаакун Хґгдін туск дууг ода чигн імтн дуулна.

Шаакун Хґгді
(хальмг улсин дун)

Салдс борнь ґрмгнь
Шаєаєинь цокч шавшла.
Шар улан Шаакун Хґгді
Шашкан авад діврлі.

Винтовкин сумна інь
Бґкўн мет гиині.
Бає Чонса Шаакун Хґгді
Большевикин йосндан ґґдлні.

Найн тавта костюмнь
Нарна толянд гилвкні.
Ніірсг, наадач Шаакун Хґгді
Ноєан ээљін ґнчрўлв.

Тоєстн болсн мґрнь
Толєа нґкдтін зокаста.
Шаакун Хґгдін хіірн імн
Шав мет шарклна.


ШААКУН Василий

Видео