Мґрні нер-усн

29-05-2021, 15:53 | Таңһчин зәңгс » Сойл

Кўндті мана умшачнр! Эндр бидн «Нерті орс бичічнрин ўўдіврмўд – хальмг келір» гидг тґсв біідл-љирєлд тохраљанавидн. Ґдгі цагт біірн імтн тґрскн келін сіінір дасч авх саната. Олн дунд темдгті, сін ўўдіврмўдиг хальмг келір умшлєн эн керг-тґрт икір туслхнь лавта.
Эндрк мана газетин тойгт нер єарсн орс бичіч Антон Чеховин «Мґрні нер-усн» (рассказ «Лошадиная фамилия») гидг соньн келвр барлљанавидн.


Цергин керг-ўўліс сулдхгдсн генерал-майор Булдеевин шўднь икір ґвдв. Эн іркір, уста ўзміс кесн шишлњ ундар (коньяк) аман цавдв, зоваљах шўдндін тімкин ўмс, терпентині тос (скипидар), юм шатадг холяг (керосин) тівв, халхан йодар тўркв. Чикнднь хорзд (спирт) норєсн кґвњ билі. Болв цуг эн тоот туслсн уга, нам биш бґґлљх дурнь кўрв. Эмч ирв. Тер шўдинь шигшлв, «хина» ґгв, болв тернь чигн тус болсн уга. «Му шўдін татљ автн!» – гисн селвгинь генерал бурушав. Герткснь – гергнь, ўрднь, зарц кўўкд кўн (прислуга), нам биш Петька - бичкн замчнь – цуєар эмнлєні эв-арєин туст селвгін ґгцхів. Келхд, Булдеевин закврч (приказчик) Иван Евсеич терўнўр ирід, дом ўгмўдір (заговоры) эмнлє кех кергті гив.
– Энд, мана єазрт, зерг арвн љил хооран Акцизд цергліч Яков Васильич билі. Эн дом ўгмўдір кўчтієір шўд эмндг біісмн. Терзўр ґґрдід, буру хандад зогсад, арєул юм келчкід, нульмдмн – тиигхлінь ґвдкўр тер дарунь гилті уга болљ оддмн. Терўнд ик кўчн-чидл ґггдљ.
– Ода тер альд бііні?
– Терўг керг-ўўліснь сулдхсна хґґн Шарту балєснд хадм экдін бііні. Ода зуг імтні шўд эмнід, бийін тељіні. Кемр нег кўўні шўднь ґвдхлі, терўн тал одна. Шарту балєсна улсиг гертін хіліні, талдан єазрин імтнд телеграфар дамљад, нґкд болна … «Бурхна зарц Алексийин шўдн ґвчіні, буйн болтха, нґкд болтн!» гисн учр-утхта цаас та илгітн. Эмнлєні мґњгинь поштар йовултн! – гиљ закврч келв.
– Энчн тус уга юмн! Імтиг мекллєн!
– Зерг, хіліљ ўзтн! Тертн іркд йир дурта, гергтієін бііхш, немш кўўкд кўўнлі бііні, керлдіч, болв илвті зерг гиљ келљ болхмн.
– Алеша, йовул! – гиљ генералын гергнь залуєан эрв. – Чи дом ўгмўдт иткхшич, би болхла, тиим эмнлє авлав. Эс итквчн тиигірін цаас илгіљ болљаналм, єарчн тасршго.
– Ні, сін! – гиљ Булдеев зґвшірв. – Энчн єанцхн Акцизд цергліч биш, нам эрлгт чигн цаас илгіљ болхмн. Ях! Чинім алдрљана! Ні, альд чини Акцизд цергліч бііні? Яєљ терўнд цаас бичхмб?
Генерал ширі эргід сууєад, єартан ґдн авв.
– Терўг Шарту балєснд ноха болєн медні, – гиљ закврч келв. – Тиигірін бичх зґв нанд ґгтн! Тегід зерг Яков Васильичд … Васильичд…
– Ні?
– Васильичд… Яков Васильичд … нер-уснь … Эрлг ав! Нер-усинь мартчкув. — Васильичд… Нер-уснь ямаран болхмб?! Одахн нааран йовљ йовхларн меддг билів... Зґвшілтн-с …
Иван Евсеич герин дотрк ора тал хілієід, урл-аман кґндів. Булдеев болн гергнь ірі тесљ кўлів.
– Ні, юн болљ одв? Шулуєар ухал!
– Ода… Васильичд… Яков Васильичд… Мартчкув! Тиим йирин нер-усн… мґрнлі ідл.. Гўўні? Уга, Гўўні биш. Зогсљатн!…. Унєна болхий? Уга, Унєна биш. Мґрнлі ідл нер-усн билі. Тодлљ йовлав, ода энтн толєаєасм єарч одв.
– Унєдын?
– Уга, тиим биш. Зогсчатн… Гўўні … Гўўдлин…Кобелев…
– Энтн нохан нерідлєн, мґрні биш. Бичкн унєна?
– Уга, энтн Бичкн унєна биш… Мґрні … Лошаков…Жеребкин … Энтн цуєар чик биш.
– Ні, ода терўнд юн гиљ бичхмб? Чи ухал!
– Ода. Мґрні, Гўўні … Уњєна …
– Коренников? — гиљ генералын гергнь сурв.
– Тґрўц биш. Пристяжкин… Уга, бас тиим биш. Мартчкув!
– Чи кемр мартсн болхла, юњгад нанд селвгўд ґгід біініч, – гиљ генерал уурлљ келв. - Уга бол, йов цааран!
Иван Евсеич арєул єарв. Генерал болхла, халхан атхчкад, хораєур нааран-цааран йовдњнад біів.
– Ях, эцк мини! Ях, эк мини! Яа, нарта орчлњ ўзљ бііхшўв! – гиєід генерал біігв.
Закврч садур єарад, толєаєан ґргід, Акцизд церглічин нер-усинь сергіхір седв:
– Жеребчиков… Жеребковский… Жеребенко… Уга, тиим биш! Лошадинский… Лошадевич… Жеребкович… Кобылянский…
Невчкн цаг давсна хґґн закврчиг зергўр дуудв.
– Тодлвч? — гиљ генерал сурв.
– Уга, зерг…
– Конявский?... Лошадников? болвзго? Тиим биший?
Генералын герт цуєар олн зўсн нер-ус келід біів. Тедн мґрдин насинь, эр-эминь, тохминь заав. Дікід нам биш мґрні дел, туру, мґрні зи тодлцхав. Герт, садт, улс цуглрдг, хот уудг єазрт імтн нааран-цааран йовдннад, мањнаєан мааљн бііљ, олн-зўсн нер-ус келљ, кергтієинь хіів. Закврчиг дару-дарунь герўр дуудад біісмн.
– Адуна? – гиљ терўніс сурцхав. – Туруна? Унєна?
– Уга, нам тиим биш, – гиљ Иван Евсеич келв. Эн толєаєан деегшін ґргчкід, ухалад: Коненко… Конченко… Жеребеев… Кобылеев… гидг нер-усд заав.
– Эцк! Єурвна! Эмілті! – гиљ бичкдўдин хораєас ўрднь хіікрцхів.
Цуг хотн ўўмід біів. Тесвр уга, икір зовсн генерал кен чик нер - ус келхлі, терўнд тавн арслњ ґгнів гив. Тиигхлінь Иван Евсеичин ардас олн імтн йовад біів. – Кер мґрн! – гиљ тедн терўнд келв. – Кўлг! Мґрч!
Асхн болв, зуг чик нер-усиг кўн келљ чадсн уга. Тегід суњєуг илгілго імтн орад унтцхав. Зуг генерал унтсн уга, эн мел йовдњнад біів. Тўњшв. Єурвн часин алднд гертісн єарад, закврчур одад, терзинь цокад, уульсн біідлтієір:
– Агтлсн мґрн биший? – гиљ эн сурв.
Иван Евсеич гемін медсн кевті саначрхв.
– Мґрні нер-усн биш болхий? Талдан болвзго?
– Уга, зерг, мґрні нер-усн билі, ўнір келљінів. Терўг йир сіінір тодллав. Эн нер-усн ода нанд орчлњд бііх цуг юмнас ўнті болв. Зовљанав. Ямаран ухан-серл уга кўмбч?
Ґрўєір генерал дікн эмчиг дуудулв…
«Шўдм татљ автха!» – гисн шиидвр эн авв.
– Дікљ нанд тесдг арє уга! …
Эмч ирід, шўдинь татад авчкв. Ґвдкўр тер дарунь уурв – генерал тґвкнв. Кергін кесн эмч кўч-кґлсні тґлі шињгісн юман авад, кґлгндін сууєад, йовљ одв. Ик ўўдин ца, кеер эн Иван Евсеичлі харєв… Закврч хаалєин захд зогсад, дорагшан хілієід, уха туњєаљана. Мањнаднь бііх хурняс учрт авхла, эн кўн зґвір зовљ, нег юм санљ, ухандан сергіхір бііні:
– Буланов… Чересседельников…, Засупонин… Лошадский…, – гиљ эн бўргв.
– Иван Евсеич! – гиљ эмч терўг дуудв. – Эњкр мини, би танас суль хулдљ авхар седлів. Мана залус суль хулдна, болв тернь йир му. Иван Евсеич эмчўр аальтаєар хілів, генткн акадар инімсклід, хірў ґглго, єаран дайлад, хотнур хурдлв. Ардаснь єалзу ноха гўўљ йовх мет болв.
– Санув, зерг! – гиљ эн байртаєар хіікрв.
Генералын кабинетд гўўљ орад, кўўні дууєар:
– Бурхн эмчд эрўл-менд заятха! Сулин! (Овсов!) Акцизд церглічин нер-уснь – Сулин, зерг! Терўнд шулуєар цаас илгітн!
– Мі! – гиљ генерал дурго біідлтієір келід, закврчин чирін ґмн нудрман атхад ўзўлв. – Ода мґрні нер-усн нанд керг уга! Мі, зууљ ўз!

ОРЧУЛСНЬ
БОСХМЉИН Валентина

Видео