Күн болн цагин йовуд Виктор Коксадаевин түүкд

07-04-2022, 11:44 | Общество

Әрәсән бичәчнрин Ниицәнә гешүн, бичәч болн зурач Виктор Коксадаевла хальмг умшачнр 2000-ч җилмүдин эклцәр таньлдсмн. Энүнә шүлгүд, келврмүд «Теегин герл» седкүлд барлгдна. Седкүлин давсн җилин тойгудт бичәчин түрүн түүкнь умшачнрин оньгт тусхагдла. Эндр бичәч болн зурач Виктор Коксадаевла мана зәңгч күүндҗәнә.

– Виктор Владимирович, тана шүлгүд, келврмүд, дарунь түрүн түүктн «Теегин герл» седкүлд умшачнрин ик зунь умшсн болх.

– Тиим. Давсн җилд «Теегин герлд» «Вахта» нертә мини түүкин чилгчнь барлгдла. Эн седкүлд мини шүлгүд, келврмүд, түүк барлгдла. Йириндән эн седкүл хальмг бичәчнрин үүдәврмүдиг барлдг таңһчд һанцхн һарц болҗана.

– Газетин умшачнриг тана үүдәлтлә таньлдулхин төлә кезә эклҗ бичснә тускар келҗ өгтн.

– Школд сурчахдан эклҗ бичсн биләв. Тиигхд Аһшин мүҗд дунд сурһульд сурчахдан зургуд зурдгиг чигн даслав. 1982-ч җилд Московск геологическ хәәврин институт төгсәләв. Дассн эрдмәрн Узбекистанд, Ар үзгт болн нань чигн олн һазрт көдлҗ йовлав. Цагнь ирәд мини үүдәгч халхнь делгрх гиҗ санҗ йовсн угав. Болв җирһлин хаалһ гисн тиим юмн бәәҗ. Би шүлгүд бичсн деерән келврмүд бичдг болув. Зургуд зурад, зурачнрин һәәхүлд орлцлав.
Сурһулин болн көдлмшин йовудт бичгдҗ йовсн шүлгүдтә девтр ода күртл хадһлгдад, компьютертә болсн цагас авн тедниг барлад белдләв. Бичәч болн зурач болхув гиҗ санҗасн угав. Болв күүнә җирһлин хаалһд юн эс учрна.

– Түрүн үүдәврмүд кезә барлгдла?
– «Утро Калмыкии» газетд 2003-ч җилд шүлгүдм барлгдла. Эрдниев Андрей Баерхаевич шүлгүдим умшад таасснь ик урмдта болв. 2006-ч җилд «Прими с улыбкой» нертәһәр шүлгүдин хураңһу барас һарла. Ду чигн бичнәв. «Моя Элиста» дун хотл балһсна туск дууна марһанд 2015-ч җилд нүр орм эзллә. «Вокзал для своих» гидг мини келврмүдин хураңһу барлгдла.

– Түүк бичх седкл яһҗ үүдлә?
– Нег дәкҗ бичәч үүрм келҗәнә, – Чехов мет чи мадниг келврмүдәрн байрлулад бәәхич. Ик үүдәвр – түүк эс гиҗ роман бичх цаг ирсн болвзго, гиҗәнә. Әмтнә дүрмүдиг үзүлҗ чаднач, үүлдвриг делгрүлҗ үзүлҗ чаднач, – гиҗ келснь нанд урмд өгсн болв. Тер келсинь ухандан авад, баһ-бичкнәр көдлмш эклв.

– Тана җирһлин хаалһ түүк бичлһнд туслсн бәәдлтә?
– Би геолог эрдмтәв. Олн җилдән Әрәсән болн өөрхн бәәх һазадын ордт геологическ экспедицд көдлҗ йовлав. Үзсн, соңссн юмн дала. Мана орн-нутгт чигн, һазадын орн-нутгудар чигн соньн олн тоот бәәнә. Йиртмҗин бәәдл чигн әдл биш, үзҗ һәәхд олн бәәрн бәәнә. Олн келн-улсла харһҗ, теднә заң-бәәдлиг медҗ йовх кем кесг дәкҗ учрла. Көдлҗ йовсн һазр болһна тускар ахрар бичәд үлдәҗәсн тоот болн уханд тодлгдсн соньн йовдлмуд, әмтнә җирһлин тууҗ цуг тернь тиигәд түүкдм орв. Кенлә харһҗ йовсм ухандм шинәс орҗ, күн болһн эврә заң-авцта, җирһлин өвәрц хаалһта бәәсинь тодлҗ, бәәршсн һазриннь бәәдлд тедниг үзүлхәр шунсн биләв.

– Түүкин дүрмүд йир соньн, әмтнә заң-авц сәәнәр үзүлгдснь тодлгдв. Җирһлин йовудт харһсн әмтнә дүрмүд болн бәәцин бәәдл түүкд зөвтә орман олҗ.
– Ар Үзгт йиртмҗин йир күнд бәәдлд көдлҗ йовхдан тенд олн келн-улсин элчнрлә харһлав. Орн-нутгин кесг һазрас ямр нег учрар нааран ирәд, эдн амр биш бәәдлд көдләд хөв-кишгән олҗ бәәсинь үзләв. Дурн болн дурго боллһн, иткл болн кен-негндән иткдго йовдлмуд чигн бәәнә. Болв кенә чигн җирһлд цуг тер тоотнь орман олна. Күн болһна җирһлинь, учрсн хөвинь дигтә-даратаһар үзүлх седклтәһәр түүкиг бичләв. Яһдг болвчн нег керг кеҗәх, нег һазрт бәәдг әмтн кен-негнднь түшг болҗ, өрк-бүлән өндәлһҗ, күүкдән өскҗ бәәнә. Үзсн йиртмҗин бәәдлиг күцц кевәр үзүлҗ болсн уга. Әмтнә бәәдл-җирһлиг олн җилин йовудт үзүлх санан билә. Зуг седкүлин кемҗән тиим болад, кесгнь түүкд сәәнәр илдкгдсн уга.

– Бичәчнр үүдәвриг яһҗ тосв?
– Түүкиг бичәчнр, үүрмүд умшснь нанд таасгдв. Эврәннь, селвгәрн хувалцснь басл байрта болна. Шалһсн тоотыг чигн оньган өгч соңснав. Юнгад гихлә күн болһна тоолвр эврәһәрн үнтә болна. Седкүлин кемҗәнәс иштә тиигҗ цагин тууҗиг өргнәр үзүлсн түүк эс бичснәннь туск тоолврарн хувалцхлам, нертә шүлгч нанд келсн үгмүд тодлгдв. Бичәч ухалсан күцц үүдәвр кеҗ бичх зөвтә, барлдг улс болхла эврә төртә. Түүкчн соньн болҗ, талдан үүдәврмүдәс йилһрнә. Йиртмҗин бәәдлиг үзүлхләрн, дүрмүдин заң-авцла таньлдулхларн улм гүүнәр цуг халхаснь үзүлҗ үз гисн селвгнь нанд тодлгдв.

– Хамдан көдлҗ йовсн үүрмүдтн түүкиг бас умшсн болх?
– Мини үүрмүд, хамдан көдлҗ йовсн әмтн олн һазрт бәәнә. Шүлгүд бичдгим тедн меднә. Келврмүдән теднд өгүлсн биләв. Ода болхла мини түүк теднд ямаран болх гиҗ зөвәр үүмҗәнәв. Эквадорас геолог Карлос Альфредо Салос, Москвад бәәдг геологуд А. Папеско болн В. Любко, Тольятти балһснд бәәдг Н. Заслонова, Таллинас Л. Гусарова, нань чигн үүрмүдм түүкиг умшад, бүлән үгән келв.

– Виктор Владимирович, ямаран шин үүдәврмүд ода бичҗәнт?
– Олн зура уханд бәәнә. Сансан күцәхд цаг кергтә. Җирһлин учр-утхинь медүлх дүрмүд бүрдәх күсл бәәнә. Э. Хемингуэй, Д. Лондон метәр үгин ахрар, гүн учр-утхтаһар, төвәр бичхәр зүткнәв.
Күн болһна бәәдл, ухан-тоолврнь, шагшавдын хәләцинь үзүлхәр шуннав. Олн-әмтнәннь урн үгин болн сойлын байн зөөриг дүрмүдин дөңгәр үзүлҗ, әмтнә седкл авлх төр даңгин өмнән тәвнәв. Эннь бичәч болһниг үүмүлҗәх төр гиҗ тоолнав.

Күүндснь ХӨӨЧИН Галина