Билг-эрдмин зальнь эндр чигн әмд

Хальмгуд Сиврин тууврас хәрҗ ирәд, таңһчан шинәс босхч авчасн кемд түрүңк үүлдврин тоод билгтә баһчудыг цуглулад, ансамбль тогтасмн. Хөөннь тернь хальмг улсин билг-эрдмин ке-сәәхниг цуг Әрәсәд болн һазадын нутгудт күргҗ медүлсн «Бамб цецг» ансамбль болсмн. Билг-эрдмән шинәс босхч авч, төрскн сойлан делгрүлҗ йовсн тер үйин билгтнрин ик зунь ода мадн дунд уга. Тер билгтнрин түрүн зергләнд йовсн билгтә биич, Әрәсән болн Хальмгин ачта артист Манҗин Эмбан 90 җилин өөнд нерәдсн керг-үүлдврмүд таңһчд болҗана.

Төрскнч седклтә үүлдәчин болн нертә артистын санлд нерәдсн санлын харһлт А. Амр-Санана нертә Келн-улсин дегтрин саңд болв. Эн саңгин билг-эрдмин әңгин һардач Лариса Бадышева эн харһлтыг белдҗ давулв. Эмба Эрендженовичлә хамдан көдлҗәсн, үүрлҗ йовсн, сән таньл-үзл бәәсн әмтн терүнд орлцв.
Хальмг Таңһчин Баатр, Хальмгин болн Әрәсән билг-эрдмин ачта үүлдәч, нер туурсн Надвдә Петр Сиврин тууврин хөөн төрскн һазртан ирәд, 1957 җилд Эмбала түрүн болҗ таньлдсн бәәҗ. Билгтә баһчудас ансамбль бүрдәгдҗәхинь соңсад, олн күүкд-көвүд Элстин сойлын герүр темцв. Энд эдн нег-негнләрн таньлдсмн. Дуулдг, биилдг, көгҗм татдг нань чигн олн эрдмтәһинь шүүҗ авсмн. Тедн тиигчкәд домбр цокдг, һарма татдг, нань чигн көгҗмин зевсгүдт айс орулдг болх зөвтә бәәсмн. Биилдг деерән домбр цокдг Эмба серглң заңта, дарунь олн үүрмүдтә болсмн.
Нертә артистк, билгтә биич Замбан Лидия тер цагиг бүлән седклтәһәр тодлна. Эмба Эрендженовичлә эдн олн җил нег коллективд көдлсн деерән хамдан биилҗ йовсмн. Эднә би хәләхәр кесг әмтн концертд ирдг билә. Эрдмдән йир һавшун, хальмг бииг дотрасн сән меддг, әмтнлә ээлтә, цаһан седклтә күн билә, гиҗ Лидия Петровна тодлна. Энүнә авальнь Николай Убушаевичин келсәр, эн билгтнр маднла хамдан бәәҗ, мадна өөр билгән делгрүлҗ, әмтнд байр белглҗ йовсмн.
Хальмг сойлын тускар тасрхан уга килмҗ һарһҗ йовсн Эмба Эрендженовичин цуцрлтан уга үүлдврин тускар эн өдр олн үгмүд келгдв. Кемә күүкнәннь тодлсар, эцкнь күүкдтән йир килмҗтә күн бәәсмн. Артист күн ик зуудан хаалһд йовдг, амрлһна болн байрин өдрмүдт көдлмш хоорнд гер-бүлдән нөкд болх цаг даңгин олдг бәәсмн. Аваль Эммала даңгин хамдан көдлмш кедг бәәсинь Кемә тодлна. Үүрмүдтән золһҗ одлхларн, күүкдән дахулдмн. Зург цокхдан Эмба Эрендженович дурта бәәсмн. Үүрмүдиннь зургуд, элгн-саднаннь байр болхд цоксн олн зургуд ода өрк-бүлднь хадһлгдҗана. Тер олн зургудыг харһлтд авч ирҗ, күүкнь үзүлв. Билг-эрдмән делгрүлҗ йовсн өргмҗтә цагиг әмтн тер зургудыг үзҗ тодлв.
Хальмг Таңһчин болн Әрәсән ачта артист Валерий Эрдниевин тодлврар, арвн долатадан түрүн болҗ ансамбльд ирҗ көдлхләрн, һурвн залу әвртә сәәнәр биилдгинь тер дарунь үзв. Теглг нурһта, шулун-дулун Манҗин Эмба, Пүрвән Болд болн Улинә Александр биилсинь үзсн күн болһн йириндән седклән өглго бәәдмн биш. Ленинградск хореографическ училищ төгсәһәд ирсн нанд улсин бииһин өвәрцинь медҗ авх кергтә билә. Эмба Эрендженович нанд цугинь үзүләд, зааһад, хальмг бииһин һол нуувчнь юунд бәәхинь медүлхәр нөкд болла. Тиигҗ тәәз деер һарч ирн бииһин айст авлгдҗ биилдг артистнр йириндән ховр. Тавшад биилдгнь олн. Болв тиигҗ Эмбала әдл тавшҗ чаддгнь уга.
Йирн насна өөдмд күрсн, олн баһчудыг дасхсн нертә артист, Хальмг Таңһчин билгтнрин негнь болҗ Очан Борис хальмг бииһин эрдм делгрүллһнд Эмбан орулсн тәвциг өөдән үнлв. Эмба Эрендженович бичкн күүкд-көвүдәс таңһчд түрүн болҗ ансамбль бүрдәсн болдг. «Герл» ансамбль кесг зун бичкдүдиг хальмг бииһин эрдмлә таньлдулсн деерән Әрәсән олн һазрар йовҗ, наадмд болн хәләврмүдт орлцҗ, билгән үзүлсмн.
Советин Союзин цуг келн-улсин билг-эрдмлә таньлдулсн байрин ик концертин тускар тодлад, Хальмг Таңһчин сойлын ачта көдләч Басңга Иван Кремльд болсн тер ик нәәрт таңһчас Манҗин Эмба, Замбан Лидия, Манҗурака Булһн орлцсна тускар келв. Тер ик чинртә нәәрт Хальмгт зуг ахр цаг өггдсинь эн тодлулв. Эн йир ахр цагин дотр мана билгтнр хальмг би ямаран күчтә болн сүркә болдгинь, тер бииһин дөңгәр төрскн һазрин сойлыг болн билгтә әмтинь үзүлҗ чадв.
Сойлын зөөрән хадһлҗ, терүгән күн кевәр олзлҗ, холванд өскч йовхин тускар эн харһлтд Хальмг Таңһчин болн Әрәсән ачта артист Мацга Владимир келв. Эмба Эрендженович төрскн сойлын делгрлтин тускар тасрхан уга ухалад, өвкнрин билг-эрдм бичә мартгдтха гиһәд медсн, ах үйнрәс дасч авсн тоотан баһчудт күргҗ медүлхәр шундг билә. Хальмг бииһин заң-авциг медүлҗ, седкл-ухаһарн медүлҗ биилдг тиим артист эн бәәсмн.
«Герл» ансамблиг толһалҗадг, Хальмг Таңһчин ачта артистк Манҗин Александран тодлврар, ачта амрлһнд һарснаннь хөөн Эмба Эрендженович бичкн биичнрин коллектив бүрдәһәд, күүкд-көвүдт бииһин эрдмиг ик дуртаһар дасхч йовсмн. Йоста артистнриг метәр арднь орҗ дасхад, хәләврмүдт орлцулад, билг-эрдмин өөдмд күргсмн. «Би гисн эн күүнә йоста җирһлнь, йоста әмсхлнь бәәсмн. Би уга болхла эн тагчград, нүднь герлтдгән уурдг билә. Биилсн цагтнь чидл урһдг бәәҗ кевтә», – гиҗ Александра Боваевна тодлв.
Хальмгин хамгин нертә биич, өөдән цолта артист Манҗин Эмба эн җил 90 нас зүүх бәәсмн. Эн ончта өөнднь нерәдәд, бичкдүдин бииһин «Герл» ансамбль санлын концерт үзүлв. 80 җилин өөнләнь чигн иим санлын концерт болв. Эн җил болхла, энүнә нер зүүҗәдг бичкн биичнрин коллектив регионмуд хоорндк Наадм бүрдәсмн. Хальмгин бичкн биичнрин олн коллективсиг хамцулсн эн ик керг-үүлдвриг Хальмг филармоня дөңгәр күцәсмн. Нертә артист, олна болн сойлын үүлдәч Эмба Эрендженовичин нерн болн ач-туснь мартгдлго бәәнә. Билг-эрдмин залинь бичкн биичнр цааранднь асаҗ делгрүлҗ йовна.
ХӨӨЧИН Галина