Өрк-бүләрн мал асрҗана

Эрнцн болн Эльвира Бадмаевихн арвн хойр җил хооран өрк-бүлән өндәлһәд, түрүләд Элст балһснд бәәв, энд ууһн Делгр күүкнь болн Данзн көвүнь төрҗ һарв. Баахн өрк-бүл хотл балһснд көдләд, бийән дааһад, олна хормад багтҗ йовсмн. Болв эврә гер-бүүр уга болад, эдн Үст селәнүр нүүхәр шиидв. 2017 җиләс авн эдн герин эзнә төрскн селәнд бәәнә, энд дәкәд хойр күүкн төрҗ һарв. Олн үртә өрк-бүл нааран нүүҗ ирсндән байрта бәәнә, энд өөрхн элгн-саднь, үр-иньгүднь бәәнә.

Бадмин Эрнцн Үст селәнд өсәд-боссмн, энд авһнь олн җилдән малын хошт көдлҗ йовла, тегәд ачнь терүнд бичкнәсн авн нөкд болдг билә. 2019 җилд Эрнцн авһиннь малын хош авад, крестьянск-фермерск эдл-аху бүрдәв. Тернь ор һанцхн Данзн көвүнәннь нер зүүнә. Эдн эдельбаевск тохма хөд өскнә. Малын хош селәнәс хол биш 5 дууна һазрт бәәнә, тегәд эдн өрк-бүләрн тенд цуһар бәәнә. Делгр Данзн хойр сурһульчнр, Җирһл болн Саглр бичкдүдин садт орна, тегәд эк-эцкнь өрүнднь эдниг селәнүр күргнә. Күүкднь эк-эцкдән нөкд болна, эдн бичкнәсн авн малчин күч-көлсн амр биш болдгиг сәәнәр меднә. Күүкд экдән хот болһх, герән ахулх, һаза сән таал тогтах көдлмш кеҗ нөкд болдг болхла, Данзн хөд кеер һарһх, хашад орулх, услх болн нань чигн көдлмш кехд дөңгән күргнә.
- Харм төрхд, ода бийсмдн хошт көдлҗәнәвидн. Урднь энд арвн һар җилдән көдлҗ йовсн көдләч зунар амрлһндан һарв. Мал асрҗ кеер көдлнә гидг басл күнд көдлмш. Өр цәәх алднд босад, өдрин дуусн көл деерән бәәҗ, асхн ора күртл кех-күцәх көдлмш олдна. Энд мини авһ урднь көдлдг билә, тегәд энд шаврар кесн гер бәәнә, үвлднь дулан, зунднь серүн болна. Малын хаша бас сән, җил болһн зуни-намрин кемд цугинь ясад, цеврләд үвлд белднәвидн. Эн җил хаврас авн хур эс орснас иштә теегт өвсн уга, һазр көдәрәд идг күртҗәхш. 2020 җилд бас иим хар зуд билә, бидн малд хот сәәнәр белдсн төләдән хөөдән бүрн-бүтн хадһлҗ чадвидн. Эн җил хаврар шора-тоосн һарад, хур-чиг уга болад, үвлзлһнә кем күнд болхиг медәд өвс болн хот хулдҗ авсн бәәнәвидн. Сүл хойр җилин эргцд өвснә болн малын хотна үн өөдлсн деерән терүг авч ирхд дала мөңгн һарна. Бидн хам-хоша бәәдг Астраханск мүҗд өвс хулдҗ авнавидн. Нег рулон өвсн 3 миңһн арслң күрнә, маднд үвлин кемд дундлад 90 рулон кергтә. Бәәсн малан бүрн-бүтн кевәр хадһлҗ, хавртнь сән төл авхин төлә олн зүсн гемәс саглуллһна тәрлһ болн керг-үүлдврмүд кенәвидн, эцсн болн чинәнь алдрсн хөөдиг йилһҗ авнавидн, малын хошан чигн ясад белднәвидн. Бидн малчнрт шаңһас өгдг дем авсн угавидн, зуг эврәннь арһ-чидләрн эдл-ахуһан делгрүлҗәнәвидн, – гиҗ баахн хөөч Бадмин Эрнцн келнә.
Малд хот белдлһнә төр эркн чинртә болсн деерән, усна төр бас нәрн болна. Хошт эврә худг бәәнә, дәкәд Бадмаевихн хойр җил хооран ус бурһугдҗ авв, тегәд мал услх усн бәәнә. Хот чанхин төлә тер усн зогсхш, тегәд эдн ус хулдҗ авна. Нег бочк усн 1,5 миңһн арслң күрнә, тернь һурвн сард күртнә. Газин нег баллон 2 миңһн арслң болна, терүг олзлҗ хотан болһна, бешиг болхла арһсар түлнә. Герин һаза бань бәәнә, терүг бас арһсар түлҗ олзлна.
- Мана бичкдүд малын хошт бәәхдән байрлна. Энд аһар цевр, эдн дурндан кеер наадна, җилин дөрвн цагт йиртмҗ ямр кевәр сольгдҗ тег хүврдгиг үзнә. Хадм экм Ольга Максимовна Үст селәнд бәәнә, тегәд сурһулин хөөн бичкдүд тенд чигн үлднә, тенд үүрмүдтәһән олн зүсн керг-үүлдврт орлцна. Делгр домбр цокна, эн одахн Хальмгин төв хурлд көгҗмәр һурвн эрдньд дееҗ бәрлһнә наадмд орлцв. Данзн 2-ч класст сурна, эн көвүдлә хамдан футбол наадхдан дурта. Җирһл Саглр хойр ода чигн бичкн, эдн маднас салхш. Мана селәнд ФАП, сойлын Гер, лавк бәәнә, тегәд бидн нааран нүүҗ ирсндән байрлҗанавидн. Авальтаһан эврәннь эдл-аху делгрүләд, төрскн һазртан бәәх санатавидн, – гиҗ олн үртә Эльвира бер келнә.
Үст селәнә арһлачнр, фермермүд буйнч седклин кергт шунмһаһар орлцдгин тускар СМО-н толһач Мухаран Мергн темдгләд, эдн махар болну, мөңгәр болну дөңгән күргнә. Селәнә захд хаалһин амнд «Ом Мани Падме Хум» маанин үгмүд углҗ тәвв, бодь суврһ босхв. Шишлң цергә керг-үүлдврт орлцҗадг нег һазра улст эдн дару-дарунь бас хот-хол, хувц, нань чигн кергтә тоот цуглулҗ йовулхд дөң болна. Эн җил Үст селән 240 җилин өөн болв, байрин керг-үүлдврмүд давуллһнд энд өсәд-боссн улс, арһлачнр, малчнр демән күргв. Эрнцн болн Эльвира Бадмаевихн буйнч седклин кергт бас эрк биш орлцҗ, эврә тәвцән орулна. Эдн зуг тавн җил хооран малд көдлдг болв, тегәд сәәнәр батрад, сән олз-ору үзәд уга, болв тер бийнь эдн төрскнч седклән медүләд, өсәд-боссн һазриннь цецгәрлтин төлә үнн кевәр көдлхәр зүткҗәнә. Дөрвн үрнь эднәс үлгүр авч бас бичкн селәндән эңкр, көдлмшч улс болҗ өстхә гиҗ дурдҗанавидн.

ДООҖАН Наталья
ЗУРГТ: Бадмин Эрнцн Данзн көвүтәһән хөөдән хәрүлҗәнә