Хойр чивһстә мана домбр

«Церн» гидг этнохотнд хальмг домбрин дүр-бәәдлиг үзүлсн ик кегдлиг углҗ тәвсинь үзҗ болхмн. Теегин әмтнә дурта гисн көгҗмин зевсгиг ода тиигәд эн хотнд ирҗ үзҗ болхмн. Домбр Хальмг Таңһчин чинртә нег темдг болснь кезәнәс авн олн келн-улсин уханд батрсмн. Таңһчин Толһач Хаска Батун болн таңһчин сойлын болн зуульчллһна министерствин дөңгәр домбрин дүр этнохотна бәәрнд әмтнә оньг авлҗ дүңгәсн бәәнә.

Хальмгудтан домбр хамгин һоллгч көгҗмин зевсг болҗана. Домбрин айс угаһар Хальмгт нег чигн нәр давдмн биш. Домбр дахулҗ дуулдг кедү олн дун мана һазрт бәәнә. Цагин бәәдлиг тодлулсн, әмтнә бәәциг хадһлсн тер дуд сергмҗтә болн еңсг айсарн мана җирһлиг тууҗин ут йовудт дахҗ йовна. Хальмг улсин баатрлг дуулвр «Җаңһр» дуулсн цагтан җаңһрчнр болн келмрчнр домбрин айс дахулҗ алдр тер дуулвриг маднд соңсхна. Хальмгин көгҗмчнрин келсәр, домбрт ямаран чигн айсиг орулҗ болхмн. Тедү дүңгә олн халхта болн олн янзта көгҗмин зевсгиг мана өвкнр ухалҗ һарһсн болдг. Һазаһаснь шинҗләд хәләхлә, домбр тиим нәрн болн җаңһрта зевсг болҗ медгдхш. Бернинь дарад күңкнүлхлә, ямаран олн айс энүнәс һарһҗ болна. Ик классическ үүдәврмүд чигн домбрт орцлҗ соңсхч болна гиҗ көгҗмчнр келнә. Домбриг агч, шар болн өргин моднас кедг бәәсмн.
Домбрин тускар, яһҗ тер төрснә тускар кесг домг бәәнә. «Кезәнә Алтан уулын хойр ик баатр ах-дү хойр бәәҗ. Бичкн дүнь домбрта болдг. Терүгән цокад, олн зүсн айс һарһхдан тер йир дурта бәәҗ. Домбриг һартан авхларн цуг тоотыг мартддг юмн. Ик ахнь болхла, тас талдан заңта, бийән бив гисн, деегшән өөдлх ик саната бәәҗ. Нер һарх ик керг күцәхәр тер нег дәкҗ шиидв. Түргн урсхлта һол деегүр тагт кех сана зүүһәд бедрв. Чолу цуглулад, экләд тагт тосхна. Бичкн дүнь болхла, домбран цокад сууна. Тиигәд нег өдр давна, хойр өдр давна, һурвн өдр давна. Бичкн дүнь ахдан дөң болхар адһҗахш. Домбр цокад, дурта айсмудан соңсад бәәнә. Ахнь ууртан бүтәд, дүүһиннь домбриг атхҗ авад, бәәсн чидләрн уулын хад чолунд цокад оркна. Күчтә сәәхн көгҗмин зевсг хамрхв, айс һардган уурв. Болв домбриг цоксн орм тер уулын хад чолунд тодлгдҗ үлдв. Олн җил давад, әмтн тер домбрин тодлгдсн орминь олҗ авад, терүгинь дуралһад шин домбр кеҗ авна. Удан цагт тагчг бәәсн селәдт көгҗмин айс шинәс күнкнәд бәәв».
Домбрин хойр чивһстә эндрк бәәдлин туск домгт домбр урднь тавн чивһстә бәәснә тускар келгдҗәнә. «Дунднь нүкн уга гиҗ келгднә. Әвртә ик баатр тиим зевсгин эзн бәәҗ. Цуг селәдт әмтн меддг бәәсн эн баатр бәәрн хаана күүкнд дуран өгнә. Хан көвүг ишкә герүрн дуудҗ авад, күүкнд ямр кевәр дуртаһан медүл гиҗ закна. Көвүн домбран цокад, олн сәәхн айсиг көгҗмин зевсгт орулад, чикнә хуҗринь хаңһаҗана. Ду дуулхларн, көвүн хаана тускар, терүнә хатуч заңгинь зааҗ дуулсн болна. Хан адрад, көгҗмин зевсгиг уга кетн гиҗ закв. Домбрин дунднь шачах хорһлҗ асхсна дару, терүнд нүкн һарад, хойр берн болн хойр чивһсн үлдв».
Домбр хальмгудын җирһлд яһҗ орсна туск дәкн нег домг бас бәәнә. «Бәәрн нег хаана көвүн аңһучлҗ йовад, зерлг һахад базһулад, әмнәсн хаһцна. Сөөвңгүднь хаана уураснь әәһәд, көвүн зеткрлә харһв, гиҗ келсн күүнә амнд шачах хорһлҗ кех болҗ хан заксн бәәҗ. Сүмсән алдсн сөөвңгүд бәәрн нег урн һарта медәт тал селвг авхар адһна. Тернь көгҗмин зевсг кеһәд, домбр гиҗ терүгән нерәдәд, хан тал ирнә. Орҗ ирәд, экләд домбран цокна. Домбрин чивһсн уульсн, түңшсн ду һарад, айслад бәәнә. Ө-шуһу модна шуугсн ә хаана өргән торһн эдәс бүрксн ораһинь дүүргсн болв. Салькна шуукрсн ә зерлг аңгин му дуунла негдсн болв. Генткн домбрин чивһсин әәг дахч, дөң сурҗах күүнә дун соңсгдсн болв. Тиигәд домбр хаанд көвүнь өңгрснә тускар келҗ өгсн болдг. Домбрин еңсг айс зерлг хортна һалзуг медүлҗ, көвүнь тер зеткрлә харһсинь көгҗмин дөңгәр хаанд медүлҗ. Эврәннь догшн заквран мартлго хан аздлад, домбриг шоодтн гиҗ закв. Домбрин дундк нүкәрнь шачах хорһлҗ кетн гиҗ заксн болдг. Тер цагас авн домбрин дорнь шатсн хорһлҗна орм үлдсмн гиҗ тоолгдна». Тууҗин халхиг тодлхла, дөрвн өөрдин цагт товшур, хуучр, мөрн хур, болн нань чигн көгҗмин зевсгүд дунд уралан нисч йовх саадгин сумна бәәдлтә зевсг ончлгдҗ йовсмн. Мел тер көгҗмин зевсг өөрднрин хөв-кишгт орман олсмн. Хойр чивһснь тергнә төгән мөр мет күрх һазртан күрсн тергнә төгәсин орм болҗ. Долан берн болхла, хортыг күүчсн долан ик диилврин темдг болв. Домбрин ул-сүүринь тогтасн һурвн өнцгнь Иҗл һолын көвәд малын идгән олсн һурвн нутгин темдг биший. Аштнь авад хәләхлә, домбр гисн – энтн хальмг күүкн, нарн тал һаран делсн сәәхлә мөн. Күүкнә альхн деернь хойр сәәхн сувсн гилвксн болҗ медгднә. Ямаран сәәхн дүңцүл гиһит. Ухалтн, үнн тиим биший. Урн һарин эрдмч Эрднин Һәрә кесн домбр «Церн» этнопаркиг ясч кеерүллһнә кемҗәнд тер домбр кегдҗ, паркин кеерүл болҗ углҗ тәвгдв. Хальмг Таңһчин Толһач Хаска Бату болн таңһчин сойлын болн зуульчллһна министерствин дөңгәр хальмг домбриг тиигҗ бумбд хүврәҗ, олн-әмтнә оньгт тусхасн болҗана. Өвкнриг эндрк үйин улсла залһҗадг сойлын зөөр, тер дотр келн-улсин көгҗмин зевсгүд олна оньгт болн олна харлһнд бәәх зөвтә.
ҖИРҺЛИН Кермн