КӨЛСӘН ҺАРҺАД КӨДЛҖӘХИНЬ АЧЛҖ МАГТВ

Ик кезәнәс авн эң-зах уга хальмг теегәр нүүһәд йовдг мана өвкнр дөрвн зүсн малан өскч, хар көлсәрн теҗәл олҗ йовсмн. Өдгә цагин үйнр болхла, эднә авъяс-заңшалыг әрүнәр хадһлҗ, цааранднь күцәмҗтәһәр делгрүлҗ йовхнь бахмҗ үүдәнә биший. Үвл-зун уга муурхан, цуцрхан мартад, малын ард йовсн эгл күч-көлсчнрин төлә кеҗ-күцәсән ашлад диглдг цаг ода өөрдҗ йовна, таңһчин селәнә эдл-ахун цуг халхин төлә эннь чинртә гисн нег төр болҗахнь лавта. Тегәд шидр селәнә эдл-ахун болн эд-бод келһнә бүрдәцсин көдләчнрт нерәдгдсн байрин хургт минь ирлцңгү төрмүдәр өргн күүндвр болсинь онц темдглхмн.Өдгә цагт селәнә эдл-ахун халх орн-нутгин экономикин делгрлтд ик чинр зүүҗ, хот-хоолын әәмшг уга бәәдл тогталһна кергт баһ биш тәвцән орулҗ йовна. Тегәд һазр деер көдлдг эгл улс олн дунд күндлгдҗ, тоомср олдгнь орта гинә. Эн учрар чигн селәнә күч-көлсчнрт нерәдгдсн байр нег үлү мана таңһчд хамгин чинртәд тоолгдҗ, оньдин өргмҗтәһәр темдглгдҗ, бахмҗта болдгнь тер.

НҮҮРЛӘЧНРТ – ГИИГН МАШИД
Эн җилин зуни һаң халун селәнә улст ик түрү-зүдү бәәдл учрав гих кергтә, хаврар дару-дарунь орҗасн хурин хөөн тег әмләд, эргндән көк өвсәр бүркгдәд, һарсн сән идгүд шатчах зуни нарнд хагсад өгрҗ одв. Иим таалд ирх үвлзлһнд малын хотан белдх бәәтхә кеер малан идшлүлх арһ тасрад бәәв. Зуг тер бийнь ямр чигн зовлңд даргддго манахс өмәрән зүткҗ, авсн даалһвран күцәҗ, үлгүр-үзмҗтәһәр көдлснь омгта болв.

Байрин нәәрт орлцсн таңһчин Толһач Хаска Бату чигн селәнә күч-көлсчнриг йөрәхләрн, амр биш таалд көдлҗәдг эгл улсин аһу ик ачтусинь өөдәнәр үнлҗ, магтал өргҗ буульв. 2024 җилин ашар таңһчин сән гисн селәнә эдлахун бүрдәц болсн Хар Һазра района «Первомайский» тохма мал өскдг эдл-ахун, мал өсклһнә халхар эн җил ончрсн Яшкулин района «Интеграл Плюс» болн тәрә урһадг Баһ Дөрвдә района «Плодовитое» кемҗәлгдсн дааврта ниицәсин һардачнрт гиигн машидин түлкүр бәрүлҗ өггдснь олыг байрлулв.

Әрәсән селәнә эдл-ахун Министерствин мал өсклһнә болн тохма керг делгрүллһнә департаментин һардачин дарук Мирослава Скрынникова бас селәнә эдл-ахун көдләчнриг йөрәҗ, Хальмгт цааранднь чигн өсәд-өргҗәд йовхинь дурдв. Кесг җил дарандан селәнә эдл-ахун мана бүрдәцс «Алтн намр» гидг цугәрәсән агропромышленн һәәхүлд орлцад, өөдән ачлврмудта хәрҗ ирдгнь нуувч биш. Тиигәд сүл тавн җилин эргцд манахс найн шаху медаляр ачлгдв, эднә ик зунь алтн болв. Хальмг Таңһчар үүлддг ах федеральн инспектор Александр Беляев болхла, эн җилин иим һәәхүлд ончрсн эдл-ахусин элчнрт олна нүүрт ачлвринь бәрүлҗ өгв.

Эн өдр таңһчин малчнрт, механизатормудт, тәрә тәрәчнрт, селәнә эдл-ахусин мергҗлтнрт Күндллһнә һашгуд, үнтә белгүд бәрүлгдснь кеермҗтә болсинь заахмн. Улсин Хуралын (Парламентин) Ахлач Артем Михайлов бас эднд бүлән үгән нерәдҗ, ханлтан өргв. Таңһчин залврин Ахлач Босхмҗин Гиләнә үгәр болхла, сүл тавн җилин туршт селәнә эдл-ахун эд-тавр һарһачнр шаңһа хазнд орулдг алвна кемҗәһән хөрн тавн процентд икдүлсн болҗ һарв. Энүнлә ирлцҗ селәнә эдл-ахун делгрлтин төлә эн җил ут тоодан 1 тербум шаху демин арслң һарһгдснь медгдв.

ҖИЛИН АШНЬ КҮЦӘМҖТӘ БОЛВ
Таңһчин селәнә эдл-ахун министрин үүлиг дааҗадг Гаван Тимурин илдкл байрин хургт олнд соңсхгдҗ, цугтаннь төлә нег үлү соньн болснь лавта. Тиигәд эн җилин зуни сармудт хур-чиг орлго, таңһчин зәрм райодт бачм чинртә бәәдл зарлгдсн бийнь байрлад-бахтх тоот бас учрв, гив эн. Келхд, таңһчин тәрәчнр ут тоодан 728 миңһн тонн буудя хураҗ авсмн, эн саамд Октябрьск района тутрһчнрин хайгар ханмҗта үгмүд келгдснь зөвтә болв яһв, эн җил ниднәк кемҗәнәс 57 процентд икәр тутрһ хурагдсн болҗ һарв. Әрәсән селәнә эдл-ахун Министерствлә батлсн бооцана ашт усар тетклһнә туслмҗин үннь зөвәр баһрсн чигн болв. Яшалтан районд болхла, шаңһа демин мөңгәр тәрәнә эк эд-бод кедг шишлң бүрдәц эдлврт орснь басл нег чинртә йовдл мөн.
Таңһчин малчнрин күцәмҗнь чигн темдгтә. Тиигәд, төл авлһна ашар үкрчнр 195 миңһн туһл, хөөчнр болхла 1 сай 210 миңһн хурһ авснь бахмҗ үүдәв. Шаңһа демин мөңг олзлад, таңһчд бордлһна немр арвн долан талвң тосхгдҗ.

Җил ирвәс селәнә эдл-ахун эдлврт бәәдг һазр элсәр бүркгдәд көдәрәд йовхнь әәмшгтә болҗана. Ирлцңгү нәрн төрәр келхләрн, Гаван Тимур «Селәнә эдл-ахун һазрин чинриг тетклһнә шаңһа дигллһнә туск» таңһчин селәнә эдл-ахун министерств үүдәҗ һарһсн закана онц чинринь темдглв. Келхд, эн җил ирлцңгү керг-үүлдврмүд күцәснә ашт ут тоодан дөрвн миңһн аһу гектар шаху һазрт элсн зогсагдсн болв.

Эн кемд зөвәр амр биш, күнд-күчр таалд көдлҗәлг улсиг «деерәс» дөңнх кергтә болҗахнь ил медгдҗәнә. Темдглхәс, эн җил мал өсклһнә халхд ут тоодан 529 сай арслң, тәрәчнрт болхла 106 сай һар арслң һарһгдсн болна. Энүнәс нань эврә өрк-бүлин кергән эклҗәдг фермермүдт, эврә төсвән күцәҗәдг селәнә эдл-ахун кооперативст ут тоодан 185 сай шаху арслң һарһгдҗ. Тиигчкәд шаңһа дем авхар седҗәдг улсиг эн җиләс авн электронн хазниг олзлҗ шүүҗ авчадгчн.

СЕЛӘНӘ УЛСТ – СӘН ТААЛ

Селәнә улс балһсдар бәәдгинь сән чинртә, шимтә хот-хоолар теткҗәхиг тоод авхла, эднә бәәцин таал ясруллһна төрт онц оньг тусхагдх зөвтә эс болну? Эн туст таңһчин селәдәр аһу ик көдлмш күцәгджәхинь эн һардач темдглв. Селәдин хамцу делгрлтин йовудт Ик Царң, Комсомольский болн Адг поселкудт әмтн йовдг шин хаалһс тосхгдв, Яшалтан района Эсто-Алтай болн Яшкулин района Привольный селәдт олна бәәрнд сән кецтаал тогтагдв. Дәкәд эн җил төгстл Хар Һазрт бәәдг улсин бәәцин таал бас ясрхмн, Көтчнрт болхла сойлын Герин тосхлт төгсхдән өөрдҗ йовна.

Энүнлә ирлцҗ, Целинн болн Үстин райодт машид йовдг бәәрн хаалһс бат кевәр ясгдв, эн кергт ут тоодан 582 сай арслң һарһгдҗ, ирх җилд болхла дәкәд немр 500 сай шаху арслң һарһгдх болв. Тегәд девсң-девсңгәр селәнә һазрт бәәрн улсин төлә сән таал тогтагдад бәәнә, гиҗ келҗ болхмн.

Эн җил таңһчин Толһач Хаска Батун нилчәр мал өсклһнә болн урһмл урһалһна халхар чинртә селвлцәс бүрдәгдҗ, селәнә эдл-ахун цаарандк делгрлтин туст онц шиидвр батлгдснь сән ашта болх гиҗ күләгдҗәнә. Эн кемд малын хот кеҗ һарһлһна тускар бас мартҗ болшго. Ирлцңгү төр хаһлхин төлә җил болһн фермермүдт 150 сай һар арслң һарһгдх зөвтә болҗ батлгдв. Эн мөңгәр услврин һазрт өдгә цага кергслмүд углҗ тәвгдхмн.

Тегәд деер келгдсиг тоод авч, эндрк зөвәр нәрн таалд мана таңһчин селәнә эдл-ахун көдләчнрт дөң-тусан күргҗ, эднә төрмүдиг арднь орҗ хаһлҗахиг Гаван Тимур өөдәнәр үнлҗ ханв. Байрин хургт эн халхин ветеранмудт бүлән үгән нерәдҗ, эврә цагтан арһ-чидлән нөөлго көдлҗ йовсиньтемдглҗ магтснь бас ке болв.

Әрәсән Президент Владимир Путин болхла, орн-нутгин АПК-н көдләчнриг байрин Өдрләнь йөрәхләрн, селәнә эдл-ахун халх келн-улсин экономикин һоллгч нег әңгнь болҗахинь зааҗ, орн-нутгин үлмә уга бәәлһиг батрулҗахинь онц темдглсн болна. Эндр Әрәсәд зурһан сай шаху күн селәнә эдл-ахуд көдлнә, эдн эврә рынкиг кергтә хот-хоолар тетксн деерән энүг һазадын нутгудт хулдлһна халхар нүүрлгч орм эзлҗәнә. Сүл арвн җилин эргцд селәнә эдл-ахун эдл-уушин кеҗ һарһлһна кемҗән һурвн холванд өссн болв, элвг урһц урһаһад чигн зууһад сай тонн буудя хурагдҗахнь басл темдгтә болв.

Үкр сарин сүл өдр болхла, таңһчин селәнә эдл-ахун министерств балһсна һардврла хамдан элстихниг хот-хоолын яармд дуудв. Хотл балһсна негдгч микрорайона базрин бәәрнд таңһчин цуг райодас ирсн селәнә эдл-ахун бүрдәцсин элчнр өрүн эртәс авн ю эс хулдв гинәт! Икцарңга тутрһ, көтчнрә, харһазра малын шимтә мах, яшкулин тәрә- темс, икбуурла заһс хулдҗасн көлгнә өөр ик чеерүдт әмтн кесгтән зогсад бәәв. Зәрмнь яармд цугнь зөвәр кимдәр хулдгдҗана гиһәд чигн, нам бүкл хөөнә мах авч йовхнь үзгдв.

ЛИҖИН Кермн