Канкан Эрднин «Харсач»

Төрскән харсачин өдрин өмн болн Цаһан сариг угтҗ, А. Амр-Санана нертә Келн-улсин дегтрин саңгд «Харсач» гидг дегтрин презентац болв. Хальмг улсин дәәч туурмҗин тууҗиг тодлхар, эндр Төрскнәннь төлә цергә шишлң керг-үүлдврт әмән әрвллго дәәлдҗ йовх цергчнрт ханлтын үгән медүлхин төлә эн соньн керг-үүлдврт олн күн ирҗ орлцв. Бичәч, шүлгч, орчулач, багш, Хальмг Таңһчин сойлын ачта көдләч Канкан Эрднин «Харсач» гидг дегтр эн өдр олн умшачнрин оньгт тусхагдв. «Калмыки, в этом жребий наш» гидг дәкн нег дегтрин тускар эн өдр бас күүндвр болв.

Эн дегтриг Әәдрхнд Әрәсән бичәчнрин ниицәнә Әәдрхнә әңгин утх-зокъялын орчуллһна Төв барлҗ һарһсмн. Эн хураңһуд орсн Канкан Эрднин шүлгүдиг орс келнд шүлгч болн орчулач Юрий Щербаков орчулсмн. Видеозургар илгәсн йөрәлән дахулад Юрий Щербаков нег шүлгинь умшснь цуглрсн улсин тааслт олв.
«Харсач» гидг дегтрнь таңһчин утх-зокъялын марһанд диилвр бәрсн болҗана. Келхәс, иим марһан түрүн болҗ таңһчд бүрдәгдсмн. Сойлын болн зуульчллһна министерств 2024 җилд түрүн болҗ иим марһа кехләрн, бичәчнрт дөң болх күслтәһәр бүрдәсмн. Канкан Эрднин хураңһуд шүлгүд, йөрәлмүд болн дуд орсмн. Орс болн һазадын орна шүлгчнрин орчулврмуд чигн хураңһуд зөвтә орман олв. Төрскән харсгч Алдр дәәнә тускар, дәәнд советск әмтн бәрсн Диилврин тускар бичгдсн шүлгүд белорус, бурят, аварск болн нань чигн келнәс Канкан Эрднь хальмг келнд орчулсмн. Өдгә цагт ах үйин авъясмудт итклтә баһчуд дәәч тугиг өргҗ, дәәлдҗ йовхин туск шүлгүд умшачнрин оньг авлҗана.
Келн-улсин дегтрин саңгин һардач Майя Безидеева йөрәлин үгәр шин дегтрмүдин туск күүндвриг эклв. Җил хооран таңһчин марһанд орлцсн эн дегтрт эндрк баатрмудын тускар Канкан Эрднь бичснь ик чинртә. Дәкәд болхла, тер кемд Төрскән харсачин җил зарлхиг күн медҗәсмн уга. Шүлгчин үүдәврмүд тиигәд цагиг дахч, йоста таавр болснь соньн. Тиигчкәд дегтр Цаһан Сарин йөрәләр төгсҗәхнь нег үлү өврмҗтә болҗахин тускар Майя Николаевна келсн үгдән темдглв.
Хальмг улсин бичәч Нуура Владимир шин дегтрмүд барас һарснлань Канкан Эрдниг йөрәһәд, хальмг келәрн ухалдг билгтә бичәч төрскн утх-зокъялд зөвтә орман эзлҗәхинь темдглв. Шүлгч болн нертә астрофизик, орчулач Александр Соловьев орчулсн «Харсач» шүлгиг артистк Чимдә Карина умшҗ өгснь цуглрсн улсиг соньмсулв.
Канкан Эрднин шүлгүдиг хальмг умшачнр бәәтхә Әрәсән талдан олн һазрт бас сән меднә. Тернь учрта, хальмг бичәч ах-дү регионмудын кесг бичәчнрлә үүрлнә. Теднлә олн зүсн марһанд харһҗ, үүдәгч залһлдаһан батлна. Эннь тегәд үүдәлтиг өргҗүлнә, шин олн төрмүдт оньган өгх таал учрана. Хамгин түрүнд тернь хальмг утх-зокъялла талдан һазрин умшачнриг таньлдулна.
Эн өдр бас соньн нег йовдл учрв. Канкан Эрднин шүлгүд хальмг болн орс келнәс нань бурят, аварск, моңһл, белорус, ингуш келәр соңсгдв. Ик чинртә цагин бәәдлиг, баһчудын зөргиг үзүлҗәдг шүлгч тиигәд олн келн- улсин умшачнрт темдгтә болв. Орчулсн шүлгчнрин нерд заахла, иим болҗана. Орс келнд Александр Соловьев нертә астрофизик, Хальмг Таңһчин улсин бичәч, Әрәсән бичәчнрин ниицәнә гешүн болн Әәдрхнә бичәчнрин ниицәнә ахлач, шүлгч болн орчулач Юрий Щербаков мөн.
Аварск келнд шүлгиг Наби Исаев орчулв. Хөр һар дегтрин түүрвәч, А. Пушкинә нертә алтн мөрән лауреат Наби Гаджиевич хальмг шүлгчиг йөрәһәд, шүлгинь умшҗ өгснь ик тааслт олв. Тиигәд хальмг харсачнрин туск шүлг олн келәр эн өдр соңсгдв. Кен терүгнь орчулсинь цааранднь зааһад келхмн. Бурят болн орс келәр бичдг шүлгч Соелма Бадмацыренова, Белоруссин бичәчнрин ниицәнә гешүн, шүлгч болн олн дууна түүрвәч Галина Плакса, Моңһл келнд шүлгиг Батжаргал Пурэвжав орчулсмн. Тиигәд хальмг шүлгчин нег шүлг олн келн-улсиг хамцулснь ямаран күчтә йовдл болв.
Цергә шишлң керг-үүлдвр эклсн цагас авн тенд дәәлдҗ йовх цергчнрин тускар, төрскндән, цергә андһартан итклтә өдгә цага баатрмудын тускар олн шүлгүд болн нань чигн үүдәврмүд бичгдсн, барлгдсн бәәнә. Эндрк баатр үүлдврин туск эн урн үгин ик тууҗд хальмг шүлглән зөвтә орман олсинь Канкан Эрднин дегтрмүд ил кевәр үзүлҗәнә. Цуг энүнә тускар таңһчин Толһачин һардврин әңгин һардач Алексей Харин, «Дәәч» гидг цергә-спортивн белдврин болн төрскнч седклин сурһмҗ өглһнә төвин һардач Чумда Николай йөрәлин үгдән келв. Ар үзгин Кавказд болсн контртерростическ кергт орлцач, Хальмг Таңһчин МВД-н ветеранмудын хүүвин ахлачин дарук, Хальмг Таңһчин күндтә иргн Макуна Константин, СВО-н цергчнрин Хальмг Таңһчин өрк-бүлин төрәр үүлддг комитетин һардач Кокан Виталия йөрәлин үгдән эн дегтрин цагин некврлә ирлцҗәх чинринь темдгләд, баһчудын сурһмҗд оюни сән дөңцл болҗахинь заав.
Чонкушова Петрин нертә сойлын колледжин һардач, Хальмг Таңһчин ачта артистк Эрнҗәнә Лилия, Әрәсән бичәчнрин Ниицәнә Хальмгин региональн әңгин ахлач Бадака Татьяна, Хоньна Михаилын нертә Ик Царңга 2-ч тойгта дунд сурһулин багш Аржана Лариса сурһульчнрт болн баһчудт төрскнч седкл сурһмҗллһнд ик туста болн гүн учр-утхта шүлгүд барас һарснлань түүрвәчиг үнн седкләсн йөрәв.
Филолог номин доктор, нертә номт Манҗин Николай һарсн дегтрмүдин чинринь темдгләд, хальмг цергчнр оньдин зөргәрн нер һарч йовсиг тодлулҗ, шүлгүдин гүн учр-утхинь темдглв.
«Харсач» гидг дегтринь зургудар кеерүлсн Ик Бухса дунд сурһулин багш Дорҗин Денис дегтрин түүрвәчд йөрәлин үгән келҗ, хойр зурган белглв.
Канкан Эрднин шүлгүдиг Әрәсән кесг һазрин умшачнр меддгинь эн харһлтд сән медгдв. Канкан Эрднь Моңһлд болдг шүлгләнд кесг марһанд орлцҗ, тенд бас нернь һарч йовна. Хальмг шүлглән орн-нутгин болн талдан һазрин өдгә цага утх-зокъялд зөвтә орман олҗ, нернь һарч йовхд иим үүдәврмүд туслна.
Талдан шүлгчнрин үүдәврмүдиг хальмг келнд Канкан Эрднь бас орчулна. Тер орчулврмудыг барас һарсн хураңһуст умшҗ болхмн. Терүнәс нань Канкан Эрднин шүлгүдәр ду һарһҗахнь бас медгдв. Расул Гамзатовин «Журавли» гидг нер туурсн дууг хальмг келнд орчулсинь бидн соңсвидн. Дууч, шүлгч Эрднин-Җамбинә Лилия тодлҗ келсәр, «Уралан» гидг дууна үгмүдиг Канкан Эрднь бичснә тускар келв. Бурятьд болсн наадмд орлцҗаһад, Лилия тенд омг авад, таңһчан туурулх седкл зүүһәд, көгҗм бичв. Терүнд үгмүд кергтә билә. Лилия таньдгарн Канкан Эрдньд жиңнүләд, учран келәд, ямаран үгмүд кергтә болҗахан медүлв. Нег хонад, Эрднь шүлг илгәснь йир өврмҗтә болв, шүлгүд көгҗмлә таарч ирлцснь. Эн өдр Лилия цуглрсн әмтнд эн ду бас дуулҗ өгв өврмҗтә болв. Әмтнд сүрә өгдг частрла әдл дун цугтад сергмҗ үүдәһәд, улан залатнрин омгинь өргв.

ХӨӨЧИН Галина