Җирһлин унтршго заль

Шүлглән, урн үг – җирһлин унтршго заль болҗахинь хальмг шүлгләнд нерәдсн байр йир сәәнәр медүлв. Төрскн келәр бичдг түүрвәчнр бәәхлә, улсин байн зөөрлә эврә келәрн таньлддг умшачнр бәәхлә хальмг келн буйсшго гисн тоолвриг шүлгләнд нерәдсн өдр медүлв.

Дегтр – ухани ик зөөр гиҗ тоолгддг, дегтриг олн дунд медүлҗ тархадг көдләчнр таңһчин дегтрин цуг саңгудт шүлгләнә байриг бүрдәв.
Моһа сарин 13 өдр – Хальмг шүлгләнә өдр таңһчд байрин бәәдлд давв. Сурһулин бүрдәцсәр шүлгләнд нерәдсн харһлтс, нань чигн керг-үүлдврмүд болв. Элст балһсна 12-ч тойгта дунд сурһульд һардачин селвгч Босхмҗин Антонинан һардврт шүлгүд умшҗ, шүлгүдәр һарһсн дуд соңсч, сергмҗтә би биилҗ, төрскн шүлгләнә өдрән темдглв.
Көглтин Даван нер зүүҗәдг 17-ч тойгта дунд сурһульд чигн шүлгләнә байр соньнар давв. Хальмгин алдр шүлгч Көглтин Даван бумбин өөр баһ наста утх-зокъялчнр бүрдәсн шүлгләнә байрт чигн олн күн ирв. Бичәчнр, шүлгчнр, олна үүлдәчнр, сурһульчнр, оютнр эн байрт орлцв.
А. Амр-Санана нертә Келн-улсин дегтрин саңд Хальмг шүлгләнә өдрлә ирлцүлҗ, барас һарсн шин дегтрмүдин туск күүндвр болв. Давсн җилд сойлын болн зуульчллһна министерств түрүн болҗ марһа зарлсн билә. Бичәчнриг дөңнәд, теднә дегтрмүд барт белдҗ һарһлһнд мөңг йилһҗ өгсмн. Иим үүлдвр түрүн болҗ күцәгдсмн. Таңһчин сойлын болн зуульчллһна министрин дарук Саңҗрһа Герман байрин сәәхн өдрлә цуглрсн улсиг йөрәһәд, марһанд диилвр бәрәд, үүдәврмүднь барлгдсн түүрвәчнриг үнн седкләсн йөрәв. Эн марһан цааранднь давулгдхин туск сән зәңгәр бичдг әмтиг министрин дарук байрлулв.
Марһаг бүрдәҗ давуллһна, үүдәврмүдиг түүрвәчнрлә хамдан белдҗ, барллһна көдлмшиг Келн-улсин дегтрин саңгин көдләчнр күцәсмн. Эн көдлмшин тускар келәд, дегтрин саңгин һардач Майя Безидеева хамцу үүлдврин ашт олн умшачнрт нерәдгдсн дегтрмүд барас һарсинь темдглв.
Марһанд орлцачнрин үүдәврмүдиг умшҗ, шинҗлҗ хәләсн жюрин гешүн, гүн номин доктор, Хальмг Таңһчин номин ачта көдләч Бичән Баазр түүрвәч болһна үүдәврин чинринь темдгләд, хальмг келәр һардг дегтрмүдин зергләнд шин зокъялмуд орҗахинь зааҗ келв. Жюрин дәкн нег гешүн Әрәсән седкүлчнрин Ниицәнә гешүн болн олна үүлдәч Мөнкә Конеев марһанд темдглгдсн һурвн түүрвәчин үүдәврмүдин онц чинринь медүлв. Бичәчнриг дөңнлһнд йир туста керг-үүлдвриг бүрдәлһнд, дегтрмүдиг барт белдлһнд Келн-улсин дегтрин саңгин көдләчнр күцәсн тохнята көдлмшиг Мөнкә Элистович зөвтәһәр үнлв.
Дегтрин саңгин һардачин дарук Натра Юлиян келсәр, марһан урднь барлгдад уга үүдәврмүдиг йилһҗ авлһнд зөрүлгдснә тускар зааһад, түүрвәчнрин шин үүдәврмүдиг умшачнрт медүлв. Марһанд 20 һар түүрвәч орлцсмн. Дәкн нег ончиг Юлия Сергеевна темдглв. Дегтрмүдиг барт белдлһнә кемд зургудар кеерүлсн шин зурачнр әмтнд темдгтә болв. Тернь «Харсач» дегтрин зургудыг белдсн технологин багш Дорҗин Денис болв. «Бембә болн Сембә хойр» гидг дегтриг Аһшин эмнүлин колледжд сурчадг Эльдән Алина белдсиг заав.
Бичәч Увшин Вячеславин «Зов степи» гидг роман марһана дииләчнрин тоод орад, барас һарсмн. Эн үүдәврән Хальмг улсин бичәч Бадмин Алексейд нерәдсн болв. Хальмг бичәчнрин үүдәврмүдиг кинән кевәр умшад, бичлһнә янзинь шинҗләд, әмтнә дүрмүдиг үзүллһнә эв-арһинь шинҗләд, урн - үгин байн зөөрәр һардвр кеһәд, эврә үүдәврмүдән бичсән эн медүлв. Шүлгүд болн пьесмүд бичсән келәд, ода тууҗин төрәр ик үүдәвр бичҗәхән умшачнртан эн зәңглв. Марһанд диилвр бәрҗ темдглгдсн үүдәврмүд дунд Боован Куукан Валентина бичсн «Бембә Сембә хойр» гидг бичкдүдт нерәдгдсн хойр дегтр бас барас һарсинь заахмн. Эврәннь үгдән түүрвәч бичкдүдт нерәдҗ бичсн тиим тавн дегтр белдснә тускар келв. Түрүн хойр дегтрән яһҗ белдсән, зургудынь зурсн баахн билгтә күүкнлә таньлдсна тускар Валентина Кукаевна келҗ өгв. Олн җилдән хальмг келнә багш болҗ көдлҗ йовсн Валентина бичкдүдт төрскн кел дасхд туста болх үүдәврмүд бичснь онц чинртә гих кергтә. Дегтр хальмг болн орс келәр һарснь бас темдгтә. Әрәсән кемҗәнд болдг утх-зокъялын олн хәләврмүдт темдгтә болсн Боован Куукан Валентина төрскн келнд бичкн цагас авн күүкд-көвүдиг оруллһнд туслҗах ухата көтлвр бүрдәв гиҗ болхмн. Режиссер болн сценарист Ирина Долгина Боован Куукан Валентина бичсн дегтрин тускар сурһмҗин чинринь темдглҗ келв.
Деер заагдҗ келгдсәр, түүкин янзар бичгдсн болн бичкдүдт нерәдсн үүдәврмүд марһана ашар барас һарсмн. Дәкн нег дегтрнь Канкан Эрднин «Харсач» гидг шүлгүдин хураңһу болсмн. Бичәч болн багш эндрк өдрин бәәдлд орн-нутгтаһан, таңһчтаһан хамдан нег ухан-седкләр бәәхинь энүнә үүдәврмүд герчлҗәнә. «Харсач» гидг шүлгинь Юрий Щербаков тер дарунь орс келнд орчулсмн. Удл уга шүлг бурят, моңһл, белорус, аварск келнд орчулгдҗ. Эн өдр дегтрин саңд цуглрсн әмтн хальмг шүлгчин үүдәвриг аварск келәр Дагестана сурһульчнр умшсинь соңсв. Тиигәд бичәчин цецн үг хальмг харсачин нериг олн келн-улсин уханд орулснь ямаран сән йовдл болҗана.

ХӨӨЧИН Галина