«Буйслһн болн босхмҗ» бумбин түүрвәч

Сегодня, 11:59 | Культура

Хальмгин хотл балһсна дорд үзгт «Буйслһн болн босхмҗ» гиҗ нерәдгдсн бумб бәәнә. 1943 җилин бар сарин 28-д хальмгудыг цаажла харһулад, киитн Сиврүр тууврт йовулсмн. Эн бумб хальмгудын җирһлд учрсн эн һашута йовдлыг тодлулҗ босхгдсмн. Җил болһн нааран бар сарин 28-д олн-әмтн цуглрҗ ирнә. Хальмгуд Сиврүр туугдсн һашута җилмүдиг тодлхар, күүнә һазрт әмнәсн хаһцсн ах үйин әмтнә санлыг күндлхәр, зул өргҗ зальврхар нааран ирнә. Хальмгудт хәәртә эн бумбиг делкәд нер туурсн кецү ик билгтә скульптор Эрнст Неизвестный кевлҗ кесн болдг.
Хавр зөвтән орсн сәәхн мөрн сарин 9-д Эрнст Неизвестный һарсмн. Тер учрар билгтин санлыг тевчәд, энүнә нериг эндр тодлулҗанавидн. Эцкнь Иосиф Неизвестный бичкдүдин эмч бәәсмн. Экнь Белла Дижур бичкдүдт нерәдсн үүдәврмүдин бичәч бәәсинь цугтан меднә. Экнь ут нас наслад, 103 күртлән шүлгүд бичҗ йовсмн.
16-тадан Эрнст нег нас деерән немәд цергт мордад, дәәнд орсмн. Болв зеткр келҗ ирдго гисн үг бәәнә. 1943 җилд энүнә җирһлд мел тиим йовдл учрв. Баһ наста дәәчин келсн күүкинь нег офицер күч үзүлҗ дөөглсиг медчкәд, Эрнст офицериг хаҗ алсмн. Ик цолта офицериг алсн болад, Эрнст хаҗ алгдх заквриг күләһәд һурвн сардан бәрәнд бәәсмн. Болв хөв учрад, заквр сольгдад, Эрнст талданар засглгдна.
Неизвестный дәәнд зөргтә кевәр дәәлдҗ йовсмн. Нег бәәр бәрлдәнд Эрнст 11 хортыг уга кесмн. Тиим зөргтә үүлдвр күцәсндән Эрнст Неизвестный Улан Тугин орденәр болн «Залу-зөргин төлә» медаляр ачлгдсн билә. Хамгин өврмҗтәнь зәрлгт «сәәһән хәәснәннь хөөн» гиҗ бичәтә бәәсмн. Яһад тиигсмн гихлә, Диилвр күртл нәәмн өдр үлдсн кемд Эрнст десантын багиг һардҗ, дәәлдәнд орад шавтсмн. Хортна сумн һол нурһнднь орад, йир күнд шав авсн бәәҗ. Әмд үлдшго гиҗәсмн. Эк-эцкднь көвүнь әмнәсн хаһцсна туск цаас илгәсмн. Дәәлдәнә хөөн алгдсн дәәчнриг цуглулҗ йовсн кемд, чочад серсн Эрнст чишкәд хәәкрҗ. Тиигәд әмд һарснаннь тускар Эрнст Хальмг телеүзлд болсн соңсхврт келҗ өгснь тодлгдна.
Дән төгсснә хөөн хойр җилдән Эрнст Неизвестный хойр тайгта әрә йовҗасмн. Эдгтлән ик зовлң эдлсмн. Терүнә дару 14 җилдән олн зүсн көдлмш кеҗ йовла. Эрнст тиигәд юм ачх, тосхач болх, төмр хәәлдг көдлмшч болҗ, теҗәлән олҗасмн. Түрүн бумблвснь төмр хәәлҗ үлдсн тоотас кегдсн билә. Кемҗәһәрн ик бумбс кевлҗ кедг бәәсәрн Эрнст Неизвестный темдгтә. Бидн зуг зәрм үүдәврмүдин тускар келнәвидн.
1971 җилд Асуанск усна тогтал деер тәвгдх бумбин марһанд түрүн орм эзләд, Эрнст Неизвестный өндртән 87 метр бумб кесн болдг.
1974 җилд Зеленоградт бәәдг электроникин күрәлңгин төлә Эрнст ухани төрлтиг үзүлгч аһу ик барельеф үүдәсн болдг. 970 дөрвлҗн метр аһута көдлмш төгсхдән өөрдҗ йовхла, мөңгнь күртлго, көдлмшин һурвдгч әңгинь эн эврәннь мөңгәр кесн бәәҗ.
Бат заңта, хаҗһр тоотла эвцлдго Эрнст шоодврла харһад, мел гемшәгдәд бәәсмн. Советин Союзд бәәсн цагтан энүнә кевлҗ кесн 850 көдлмшәс зуг 4 көдлмш хулдҗ авгдсмн. Дәәнд әмән әрвллго Төрскнәннь төлә дәәлдҗ йовсн зөргтә күүг тиигҗ бацҗасмн. Советин нутгас нүүҗ һархар 67 дәкҗ Эрнст эрлһ орулҗ өгсмн. Нер туурсн архитектор Миоскар Нимейерала хамдан көдлхәр зуралҗасмн.
1976 җилд Швейцарьт һарч йовх арһ энүнд учрв. Тендәсн 1977 җилд хавтхдан зуг 60 долларта Эрнст США-д күрч чадсмн.
«Тэффи» гидг телеүзлин марһанд диилвр бәрсн үүлдәчнрт бәрүлҗ өгдг мөрә – энтн Эрнст Неизвестный кевлсн кегдл болҗана.
«Буйслһн болн босхмҗ» гиҗ нерәдгдсн бумбиг Эрнст Неизвестный кеҗ һарһсмн. Хальмгудын тууҗин һашута цагиг тодлулсн бумб 1996 җилин бар сарин 28-д таңһчин цуг әмтнә орлцлһтаһар секгдсмн. Нер туурсн Эрнст Неизвестный бийнь тиигхд Хальмгт ирҗ, бумбин секлһнд орлцсн билә. Күчр киитн үвлин өдрлә бумб секгдв. Эн өдр бар сарин теңгрин бәәдл чигн тер зовлңгта цагиг тодлулсн болла.
Хальмгудыг Сиврүр туулһсна 50 җилин өөнд белдвр кегдҗәсн кемлә санлын бумб босххин тускар күүндвр һарсмн.
Цаг давад, 1994 җилд Эрнст Элстд ирәд архивин материалмудыг шинҗлҗ хәләһәд, Сиврин тууврас хәрҗ ирсн улсла харһҗ күүндсмн. Тиигхд зургуд зурҗ авсн билә. Теднә кесгиннь дүр бумбд тодлгдсн бәәнә. Бумбиг белдхин төлә Эрнст күсдундур җилдән Нью-Йоркд көдлсмн.
Эндр эн бумб тал талдан һазрас олн зуульчнр ирҗ, хальмг улсин һашута тууҗла таньлдна. Үнн юмн үнндән һардгин герч болгч бумб цагиг болн үйнриг залһҗ, үннд үкл угаг медүлҗәнә.

УШКАНА Сувсн

Видео