Теегт зер-земшин модд урһав

Эн намрар мана таңһчд нарт-делкән шар шаҗна Чуулһн болхмн. Кесг һазрас ирх гиичнр мана таңһчд босхгдсн хурлмуд, Бодь суврһс хәләҗ, бурхн-шаҗн ямр кевәр делгрҗәхәр соньмсхнь лавта. «Геден Шеддуб Чойкорлинг» эс гиҗ талданар нерәдгддг Аршана хурл эднә оньгиг эрк биш авлхнь мөн. Эн хурл тосхлһна ормиг XIV Дала Ламин гегән 1992 җилд зааһад әрүслсмн. Дөрвн җил давад энд хурл босхгдв. Хөөннь 2004 җилд XIV Дала Ламин гегән дәкәд мана таңһчур залрҗ ирсн цагтан энд ик ном сурһаль өгсн билә. Арвн дөрвн җил хооран энд Нгаванг Лодой ламин седвәрәр зер-земшин сад суулһгдв.

Әрүн санан бәәхлә
- Би Хальмг Таңһчд 1995 җиләс авн бәәнәв, эн мини хойрдгч төрскн болв. Бәәсн һазртан эзн кевәр бәәҗ, эргндк йиртмҗиг әрүнәр хадһлҗ, олн модд суулһҗ эргндкиг сәәхрүлх кергтә гиҗ тоолнав. Тегәд 2011 җилд Аршанск хурлын өөр зун мод суулһсн биләв. Альмн, чи, кедмн, хар өрг болн нань чигн зер-земшин модд сәәнәр иҗлдәд, батрад урһхин төлә арднь орҗ хәләһәд, өдр болһн гилтә услх, олн зүсн хорхаһас эд-бод кех, хәләвр угаһар идшлҗ йовх малас харсх, яслвр орулад һазринь малтх кергтә бәәсмн. Түрүн хойр җилин эргцд эврән ус зөөһәд, зәрмдән сө ора күртл көдлдг биләв. Зун мод услна гидгтн басл амр биш керг. Нег дәкҗ Краснодар балһснд бәәдг мини үр-иньг нанд нөкд болх санаһан медүләд, моддыг дусалын эв-арһар услдг кергсл белгләд, терүг углҗ тәвлһнд дөңгән күргв. Тер цагас авн модд услхин төлә һарарн ус зөөдгән уурв. Хөөннь ламнр бәәдг хойр герин ораһас хур орсн цагт ус цуглулдг хойр ик бочк тәвсн биләвидн. Җил ирвәс модд батрад, сәәнәр урһад элвг урһц өгдг болв. Ода садт хойр зун һар олн зүсн модн урһна, – гиҗ Нгаванг Лодой багш келнә.
Келхд, ген Нгаванг Лодой урднь Лаганя хурлын багш бәәсн цагтан тенд бас кесг модд суулһсн билә. Хальмг теегт зунар һаң халун болдг болв чигн, усар тетклһн нәрн болдг болв чигн әрүн санан бәәхлә, тәвсн күслдән күрх омг бәәхлә кесг модд суулһҗ өскҗ болхиг лам эврә үлгүрәрн үзүлв. Лаганя района хурлын өөр эндр энүнә суулһсн модд урһҗ олн әмтнд серү өгчәнә. Аршанск хурлын өөр урһҗах модд болхла җил болһн олн зүсн зер-земшәр байрлулҗана. «Бидн иргч үйнрин тускар ухалх зөвтәвидн. Күн болһн төрскн һазр-усндан эңкр болхла, негн болв чигн мод суулһад урһахла, мана тег улм сәәхрәд бәәхнь маһд уга. Өдгә цагт цуг нарт-делкәд экологин, йиртмҗ харлһна төрмүд эркн чинртә болҗана. Бидн йиртмҗин көрңгиг әрүнәр олзлҗ, бәәсн һазран кеерүлҗ, модд суулһх, хог-богас цеврлүлх зөвтәвидн. Мана хөөн бәәх улс яһҗ бәәхин тускар ухалх кергтә. Нанас әмтн үлгүр авч бас модд суулһх гиҗ ицнәв», – гиҗ күндтә лам тоолна.
«Геден Шеддуб Чойкорлинг» гидг хурлын өөр ламнр бәәдг герин өөр урһҗадг зер-земшин сад хавр болһн олн зүсн цецгүдәр цецгәрҗ, ик холас каңкнсн үнрәрн олна оньг авлна. Намртнь ламнр зер-земш хураҗ терүг баһ тетквртә улст өгнә, эд-бод кеҗ үвлд белднә.
Хальмгт бийән
тоолна
Ген Нгаванг Лодой бийнь Төвд орн-нутгт 1969 җилд һарсмн. Эднә өрк-бүл зурһан үртә - дөрвн көвүн болн хойр күүкн. Эн төрскн һазртан Чусанг Толунг хурлд сурад, 1990 җилд Энткгин Дрепунг Гоманг хурлд тавн җилдән цааранднь сурсмн. 1995 җилд Хальмг Таңһчур ирәд, түрүләд Хар Һазра района хурлд көдлсмн. Терүнә хөөн зурһан җилдән Лаганя района хурлын багш билә, энүнә төсвәр тенд шин хурл тосхгдсмн. 2004 җиләс авн 2015 җил күртл ген Нгаванг Лодой Бурхн Багшин Алтн сүмин багш болҗ үүлдв. Һучн җилдән хальмг һазрт бәәдг күндтә багш хальмг кел дасад, мана сойл, авъяс сәәнәр медҗ авв, тегәд бийән хальмгт тоолна.
- Нанла хамдан Хальмг Таңһчур ирсн ламнр Элст балһсна Лермонтовин нертә уульнцд бәәсн хуучн хурлд бәәһәд, тенд мөргүл давулдг бәәсмн. Бидн өрүн болһн ном умшад мөргүл давулад, бурхн-шаҗна хаалһ шүүҗ авсн баһчудт болн бичкдүдт төвд кел дасхдг биләвидн. Хальмг болн орс кел меддго болв чигн бидн бурхн-шаҗна ном сурһаль делгрүлхин төлә аһу ик көдлмш күцәввидн. Тер җилмүдт Хальмг Таңһчд шар шаҗн делгрәд, селәдт хурлмуд болн Бодь суврһс босхгддг бәәсмн, эн төрт би шунмһаһар орлцлав. Бурхн Багшин Алтн сүмин эргнд 17 Пандитын көшә углҗ тәвлһн, төв хурлын мөргүлин хорад бурхн-шаҗна некврәр цугинь бүрдәлһн, Энткг орн-нутгт ном-сурһальд одлһн, Аршанск хурлын өөр зер-земшин сад суулһлһн болн нань чигн керг нанд ик чинртә болна. Һучн җил хооран би нааран ирәд, Хальмг Таңһч нанд төрскн болснь, хальмг улс нанд ахнр-дүүнр болснь, хальмг тег нанд чидл болн омг өгдг һазр болв. Би өрүн болһн босад, хальмг цә уунав, би хальмг күүнд бийән тоолнав, – гиҗ ген Нгаванг Лодой келнә.
Күндтә багшин эцк ода 83 наста. Хол Хальмг Таңһчд көвүнь зер-земшин сад урһаҗ, теегт олн зүсн модд суулһснь энүнд ик бахмҗ үүдәнә. Ген Нгаванг Лодой модд цецгәрҗәх кемд болн зер-земшин урһц хурасн цагт эцкнь нег дәкҗ болв чигн эврә нүдәрн терүг үзхнь гиҗ санна.
Кунделинг ринпочен зааврар
2019 җилд мана таңһчур Кунделинг Тацак XIII ринпоче залрҗ ирхләрн «Геден Шеддуб Чойкорлинг» гидг хурлд одад, тенд эргндк һазр эҗго болҗахиг үзв. Тегәд ринпочела тенд модд суулһҗ эргндк һазриг көдәрлһнәс харсх кергтә гиҗ ухан-тоолвран медүлсн билә. Ик ламин селвгәр хурлын эргндк һазрт модд суулһад бүслх күсл тәвгдв. Хальмг Таңһчин залврин болн таңһчин йиртмҗ харлһна министерствин дөңгәр эн төр хаһлгдснь темдгтә. Цугәрәсән экологическ керг-үүлдврин медлд энд 6 миңһн модн суулһгдв, таңһчин бүрдәцст тәвцән орулад, эн кергт шунмһаһар орлцв.
- Бидн олн җилин туршарт орн-нутгин хазна заллтын Хальмг Таңһчар үүлддг әңглә бат залһлда бәрҗ хамдан үүлдҗәнәвидн. Әңгин көдләчнрин седвәрәр урзн намрар энд 100 модн суулһгдв, нидн эдн дәкәд ирәд 200 мод суулһв. Келхд, әңгин көдләчнр җилд хойр дәкҗ намрар болн хаврар нааран ирәд, суулһсн моддын бәәдлиг шинҗлнә, һазринь эд-бод кеҗ, сәәнәр асрна. Нидн болн эн җил Кунделинг ринпоче мана таңһчур залрҗ ирәд, ном-сурһаль өгсн билә, бидн мана хурлын өөр олн модд суулһсна тускар келҗ өгвидн. Ринпоче эргндк йиртмҗ харлһнд, һазриг көдәрлһнәс харслһнд ик оньг тусхана. Мана теегт әмтн модд суулһҗ бәәсн һазран әрүнәр хадһлхар шунҗахиг күндтә ик багшиг байрлулна, - гиҗ ген Нгаванг Лодой келв.
Эн җил намртан мана таңһчур бурхн-шаҗнд шүтдг кесг гиичнр ирхмн. Эдн Аршанск хурлын өөр зер-земшин сад болн эргндк һазрт олн зүсн модд урһҗахиг үзхмн. Мана теегт модд урһалһнд ик ач-тусан орулсн болн арһ-чидлән өгсн хальмг лам ген Нгаванг Лодой эднд ик бахмҗ үүдәх гиҗ сангдна.

ДООҖАН Наталья
ЗУРГУДТ: ген Нгаванг Лодой цецгәлҗәх моддыг хәләҗәнә