Урн үг – иньгллтин күчн

һазрин холас ирв

Хальмг Таңһчин хотл Элст балһснд нарт-делкән чинртә шүлгләнә марһан болв. Моңһл келтнрин урн үгин билгтнр шүлгүдән хальмг умшачнрт нерәдв. Мөчн сарин 26-ас авн 28 күртл шүлгләнә ик байрин кемҗәнд болсн марһан, олн харһлтс үнн седклин бәәдлд давв. Хол һазрас ирсн ахнр-дүүнрән тосч авсн Хальмгин сойлын көдләчнр болн бичәчнр таңһчин ке-сәәхн тоотла таньлдулхар үнн седкләсн шунв.
Хальмгин зәңгллһнә агентствд болсн брифингд моңһл келтнрин шүлгләнә нарт-делкән һурвдгч ик байрин тускар хальмг шүлгч Канкан Эрднь келҗ өгәд, ирсн гиичнрлә седкүлчнриг таньлдудв. Урднь Моңһлд болн Китдт болсн нарт-делкән шүлгләнә түрүн хойр нәәрт орлцсн Канкан Эрднь эн марһаг моңһл келтнрин шүлгчнрин делкән хамцу Ассоциац бүрдәснә тускар келв. «Алдр теегин нүүдл улсин сойл» гиҗ бүрдәц нерәдгднә. 2019 җилд эн бүрдәц эклҗ үүлдсмн. 2023 җилд болхла Моңһлд моңһл келтә шүлгчнрин нарт-делкән түрүн ик байр бүрдәгдсн билә. Шин цагин бәәдлд эннь тууҗд түрүн болҗ учрсн ик чинртә йовдл болсмн. Шүлгләнә хойрдгч ик Китдт болсмн.
– Ода Элстд болҗадг моңһл келтнрин нарт-делкән байриг угтад «Хальмгин Дуулал» («Гимн Калмыкии») гидг нертә хураңһу барлгдҗ һарв, гиҗ Эрднь Патаевич келв. - Терүнд хальмг 18 шүлгчин үүдәврмүд орв. Хальмгт шүлглән цаарандан делгрлт авчахинь, ах үйин нериг дуудулх билгтнрин то өсчәхиг тернь медүлҗәнә.
Әрәсән бичәчнрин ниицәнә Хальмгин әңгин ахлач, бичәч Татьяна Бадакова, А. Амр-Санана нертә Келн-улсин дегтрин саңгин һардач Майя Безидеева, делкән келн-улсин Ассамблейин урн угин хүүвин ахлач, бичәчнрин Цугделкән бүрдәцин президент Маргарита Аль Хальмг Таңһчд болҗадг эн цуглрана чинрин тускар седкүлчнрт келҗ өгв.
Ирсн гиичнрин нерн деерәс эн харһлтд «Эрдэнэт-Индустрия» ГП-н менеджер, седкүлч, соңсхврмудын һардач, номин доктор Моңһлын Булгана әәмгин бичәчнрин ниицәнә ахлач Намсрайжавын Батжаргал моңһл шүлгләнә тускар келв.
Өвр Моңһлас ирсн малч, шүлгч, «Билгтә моңһлчуд» гидг марһанд мөрә шүүҗ авсн, «Монгол дуугар зуунь» шүлгләнә наадмин мөрәһән ачлгдсн Баламраиз Эрдэнэмөнх келсн йөрәл цуглрсн әмтнд байр үүдәв.
Моңһл әәрмин дууна болн бииһин академическ театрт сойлын болн сурһуль-эрдмин әңгин ахлач, Моңһлын сойлын ачта көдләч, шүлгч, Моңһлын бичәчнрин ниицәнә гешүн Ренчиндорҗ Унуржаргал ах-дүүнрин шүлгләнә байрт орлцҗахдан ик байрта бәәхән медүлв.
Бурятин дегтрин саңгин һардач Бальжима Батоева урн-үгин үүдәврмүд, шүлглән улсин җирһлд ик чинртә болсн деерән оюни халхар медрлән гүүдүлхд ик туста болдгинь темдглв.

Улан залата хальмгудтан гиичләд

Үйәс үйдән күргҗ йовх, олн келн-улсиг залһдг урн үгин күчиг шүлгләнә байр медүлнә. Элстд болсн моңһл келтнрин шүлгләнә нарт-делкән һурвдгч марһан урн үгин унтршго күчинь дәкн нег медүлв.
Мөчн сарин 27-д А. Амр-Санана нертә Келн-улсин дегтрин саңд моңһл, бурят, хальмг келн-улсин хувцта әмтн цуглрв. Келн-улсиннь хувцан өмсәд кеерсн келнә билгтнр цуглрсн әмтнд медрлән, чадмган үзүлхәр зүткв. Тууҗин йовудт кезәнә бәәсн һазрасн салҗ һарад, Иҗлин көвәд ирҗ бәәршсн өөрднр-хальмгудтан ирсн гиичнр үзсн-соңсснаннь тускар күүндҗ, хоорндан ухан-тоолврарн хувалцҗахинь үзхд байрта болв.
Делкән бичәчнрин Ниицәнә президент Маргарита Аль келсәр, шүлгләнд меҗә уга. Шүлгләнә үг альд болв чигн күрнә. Зальта үгәрн уралан көтлнә, цецн үгмүдәрн уха орулна. Тегәд шүлгләнә дөңгәр хамцлһн улсин хоорндк хәрлцәг батлна.

Шүлгләнд меҗә уга

Әрәсән болн Хальмг Таңһчин частрмуд күңкнҗ шүлгләнә нарт-делкән һурвдгч байр эклв. Моңһлд болн Китдт болсн түрүн хойр марһана залһлдулгч күчинь цааранднь делгрүлҗ, моңһл келтнрин шүлгчнр Хальмг Таңһчд цуглрв. Шүлгләнә байрт ирсн гиичнр энд гертән бәәснлә әдл болҗахиг медүлв. Уста нүдәрн үзлцҗ, улан чирәһәрн харһлцҗ күүндснәс ик юмн уга, гиҗ гиичнр ухан-седкләрн хувалцв.
Моңһлын Булгана әәмгин бичәчнрин ниицәнә ахлач Намсрайжавын Батжаргал болн Цевгә Төлән нертә Хальмгин дууна коллективин дууч Зулан Данзн шүлгләнә байриг һардҗ давулв.
Хальмг Таңһчин Толһач Хаска Бату йөрәлин үг келҗ шүлгләнә нәәриг секв. Кезәнәс авн нег уңг-тохмта улс харһҗ ирсн ик байрин чинринь Бату Сергеевич йөрәлин үгдән темдглв. Хәрлцәһән батлҗ, хамдан ни-негн йовхла, мадн ямаран чигн күнд тоотыг давҗ һарч чадхвидн гисн иткмҗән таңһчин Толһач медүлв.
Хальмгин улсин бичәч Нуура Владимир шүлгләнә байрт орлцачнриг йөрәһәд, моңһл болн хальмг бичәчнрин хоорнд даңгин залһлдан бәәсинь тодлв. Өдгә цагт эн залһлдан шинәс тогтҗахинь байрта йовдл болҗахинь эн заав. Тәвн җилин туршарт Хальмгин бичәчнрин ниицәнә зергләнд йовдг хальмг улсин шүлгч Кукарека Григорий моңһл болн хальмг бичәчнрин үүдәгч залһлдана туск олн тоот цуглулсмн. Терүгән дегтрин саңд белгләд, шүлгчнрин марһан күцәмҗтә болтха гиҗ йөрәв.
Хальмг улсин җаңһрч Окна Цаһан Зам ирсн гиичнрт халун мендән нерәдәд, «Җаңһрин» нег бөлг хәәлҗ өгв.
Бичәч болн олна үүлдәч Цернә Василий ирсн гиичнрт Хальмгин туск шүлгүд умшад, хол өвкнрин цагас авн бәәдг залһлдан тасрлго йовтха гиҗ үгән товчлв. Марһанд шүлгчнр җирв хаяд, ямаран диг-дараһар шүлгән умшхан медҗ авв.
Хальмг Таңһчас марһанд Увшан Яван, Хатуһа Николай, Каарун Майя, Өлзән Елена, Боован Куукан Валентина, Манҗин Ирина, Байна Буйнта болн нань чигн шүлгчнр орлцв.
Марһан һурвн девсңгәр давв. Түрүн девсңгнь Төрскән харсачин болн Алдр Диилврин найн җилин өөнлә ирлцүләд дәәнә туск шүлгүдәр эклв.
Түрүн девсңгин хөөн Хальмгин йиртмҗлә таньлдулҗах зургуд шүлгләнә байрт орлцҗадг улсин оньгт тусхагдв. КТК-н дөңгәр зургудын соньн эн һәәхүл бүрдәгдв. Хальмг Таңһчин ачта артистк Очкан Анна гиичнрт нерәдҗ, «Цецгәрич, мини Хальмг» гидг ду дуулв.
Жюрин шиидврәр хойрдгч девсңд арвн тавн шүлгч орлцх болв. Хальмгин туск шүлгүдән тедн умшв. Ирсн гиичнрин шүлгүд маднд соньн болҗ медгдв. Юңгад, гихлә һазрин холас мана таңһч ямаран кевәр теднд үзгддгинь медхд өвәрц болв. Дарунь тууҗин номин доктор, номт Очра Уташ Төрскән харсгч Алдр дәәнә җилмүдт Әрәсән, Моңһлын, Китдин хоорнд бат залһлдан тогтҗ, Моңһл болн Китд тер дәәнд советск улст ямр дөңгән күргснә тускар Уташ Борисович тохнята цәәлһвр өгв. Марһана һурвдгч девсңд шүүҗ авгдсн шүлгчнр эврән бийснь темдглсн шүлгүдән умшсмн. Хальмг улсин шүлгч Увшан Альчан Явана ду җаңһрч Очр-Һәрән Андрей дуулв. «Худнр» гидг сергмҗтә дун әмтиг байрлулв. Домбр цокснь Эрднь Поштаров болв. Айсиг дахад, шүлгләнә байрт орлцачнр биилцхәв. Таңһчан эргәд йовсн худ өвгнә дун әмтнд таасгдҗ, даңгин дуулгдна. Увшан Яван дәкн нег ду бичҗ. Ода худ өвгн Улан Удэ, Улан Баатр, Шинҗән, Өвр Моңһл эргәд, Америкд күрснә тускар шин дуунд келгднә.
Нарт-делкән шүлгләнә байрин йовудт ирсн гиичнр Элст балһсна арвн тавдгч тойгта дунд сурһульд, Келн-улсин музейд, Бурхн Багшин Алтн сүмд болн нань чигн бәәрнд одад, кесг харһлтд орлцв.
Моңһл келтнрин шүлгчнрин марһан сән таалд, диг-даратаһар давв. Хальмг Таңһчд ирсндән, ахнр-дүүнртәһән харһсндан, Иҗл мөрн һолын уснд күрсндән гиичнр ик байрта хәрв.

ХӨӨЧИН Галина