Хальмг аавин туск шүлг олн келәр күңкнв

27-02-2021, 14:04 | Таңһчин зәңгс » Сойл

Хальмгин у теегт мал асрҗ, бийән теҗәҗ йовсн өвкнрин цагас авн хөөчин эрдм хамгин кергтә болн хамгин тоомсрта эрдм болҗаснь йирин юмн. «Мал асрсн амн тоста» – гиҗ хара заядан келгдсн үг биш.

Нерән туурулсн хөөч
Кезәнк эн эрдмд баһ цагасн авн итклтә йовх, гирлгән бәрәд, өдр болһн хөөдән кеер һарһҗ идшлүлҗ йовх күн – Хальмгин Герой Василий Манджиевич Очиров мөн. Яшкулин района Гашунск селәнд бәәтхә, цуг таңһчд чигн эн хөөчин нериг әмтн сән меднә. Деед Советин депутат болҗ, Василий Манджиевич Очиров йосна ах органд таңһчин әмтнә нерн деерәс закад болн нань чигн шиидврмүд батлҗ авлһнд орлцҗ йовсмн.
Җирһлин ут хаалһд кедү сольвр учрсн болх?! Йосн чигн сольгдв. Болв хөөчин эрдмд, мал асрлһнд дала хүврлт болҗахш. Бийән болн таңһчан теҗәхин төлә мал өскх кергтә. Дөрвн зүсн малан өсклһнд хальмгуд йирин һавшун бәәсн, мал өсклһн тер кевәрн улсин эдл-ахун һол әңгнь болҗана. Таңһчин өслтд гүҗрмг кевәр орлцҗ йовсн хөөч оньдин үлгүр болдмн. Энүнә хошт һардачнр, бичәчнр, журналистнр ирхдән дурта бәәсмн. Хөд бәрдг хаша-хаацнь цевр-цер, дигтә-дарата, хөд цадхлң, үвлд күрх хотнь белн. Цуг тоотыг тиигәд цаглань белдәд, залхурлго, көдлмшиг маңһдур кех гиҗ үлдәдго хөөчин хош йоста эзн күүнә хош бәәсмн.
Көдлмшән тиигәд арднь орҗ кехднь даңгин өөрнь йовх, байр-зовлңгиг хувалцх, муурсн цагт дер-девскүринь белдҗ, нөөринь хардг авальнь Бүрүн Эрдниевна болдмн. Эдн тавн үрән өскҗ, һаринь һанзһд күргв. Эцкән дурасн ик дааврта, тоолврта улс болҗ тедн өсв. Өрк-бүлән чикәр бәрҗ, үүрмүдтән дөң-түшг болдгнь экин сурһмҗ бәәсмн. Дасхсн тоотан күүкнь болн көвүднь эврә үрдтән дасхв. Тиигәд Очировихнә ик өрк-бүлд хальмг улсин сән заңшал тасрлго, җирһлин һол үндсн болҗ йовна. Цагин йовуд дахад, ачнр-зеенрнь шин эрдм дасад, талдан һазрт олн үүрмүдтә болад, кесгнь һазадын орнд күрч Очировихнә өрк-бүлин авъясмудыг тенд бәрҗ йовна. Альд йоввчн аавин олн үг уга итклтә дөң, ээҗин килмҗтә хәләц җирһлднь түшг болҗ, бийән йоста күн кевәр бәрхд туслна.
Һазадын орн-нутгт йовх зе күүкднь аавиннь тускар бичсн шүлгч Шугран Веран шүлгиг талдан кесг келнд орчулад, дегтр кеҗ һарһв.
«Өдрт һурв зальврнав»
Иим нертә шүлгиг Хальмг улсин шүлгч Шугран Вера бичв. Нертә хөөч, Хальмгин Герой Очиров ямаран аав, өрк-бүлин толһач болҗахинь үзүлхәр шүлгч олмһа үгмүд олв.
Эн шүлгиг орс келнд хальмг бичәч Римма Ханинова орчулв. Орс келнәс шүлг кесг олн келнд орчулгдв. Җирһлин үндсн болҗ, мана аавнр өрк-бүлән, тохман ахлҗ бәәнә. Җирһлин байн дамшлтан, өвкнрин авъясмудыг өдр-бүрин үүлдврәрн үзүлҗ, үрдтән дасхна. Өөрнь өсчәх бичкдүд мал асрдгиг, мөр ундгиг, нань чигн тоотыг медмҗән угаһар, дахад кеһәд йовҗ дасч авна. Тиим дамшлт өгч, җирһлин хаалһд орулдг аавин ик нилчиг эврәннь шүлгтән Вера Киргуевна үзүлҗ чадв. Шүлгин эн һол утхнь талдан келн-улст чигн өөрхн болв.
Соньн умшлһн болв
Шидр А. Амр-Санана нертә Келн-улсин дегтрин саңгин көдләчнр эн дегтрин соньн презентац кев. Дегтрт орсн цуг олн келәр орчулсн эн шүлг умшгдв. Хальмг ик сурһульд сурчах талдан һазрин баһчуд күртлән тер умшлһнд орлцҗ видео цокҗ белдгдв.
Хальмг келәр шүлгиг түүрвәч бийнь умшад, шүлг яһҗ бичгдснә тускар келҗ өгв. Орс келәр шүлгиг Римма Ханинова умшв. Моңһл келәр номт, «Хальмг үнн» газетин ах редактор Евгений Бембеев умшв. Англь, немш келәр умшгдҗах шүлгин үгмүдиг дахулад, дегтрин саңгин көдләчнр тег, мөрд, теегин нань чигн бәәдлиг тодлулсн зургуд орулснь учр-утхиг медҗ авхд йир туста болҗана. «Өдрт һурв зальврнав» гисн шүлг тиигәд түрүләд дегтрт хүврәд, олн келн-улсин умшачнрта болв. Дарунь дәкн нег җирһл авад, видеозургудт буулһгдҗ хальмг, орс, моңһл, немш, англь, литовск, белорус, арабск, хинди нань чигн келәр күңкнв. Урн үгин күчн, үгин даршлһнд йовуд өгсн ач иктә медәтин, хальмг аавин дүр – цуг эн үүлдврин эклцнь болсмн.

Галина ХЕЙЧИЕВА

Видео