Мал асрхла, амн тоста

25-05-2023, 09:45 | Общество

Тогтсн авъясар мана газетин халхст нег кергт седклән тусхаҗ көдлҗәдг өрк-бүлмүдин тускар цааранднь барлҗанавидн. Эндрк һарцд олн җилдән мал өсклһнд тәвцән орулҗадг нег өрк-бүлин кесг үйин тускар келхвидн.

Ик кезәнәс авн мана өвкнр дөрвн зүсн мал өскҗ йовсинь цуһар меднә. Нүүдлин улс болсн төләдән хальмгуд ишкә герән теегт босхҗ, малан у-өргн һазрт идшлүләд йовсмн. Зуг хөд өсклһнд онц оньган өгч, тооһарнь хамгин икәр эн мал бәрдг билә.
Герин эзн малан хәрүлҗ, үрдән, ачнр-зеенрән бичкнәснь авн дахулҗ, эн эрдмд дасхдмн. Яшкулин района мал өсклһнә кергт ик тәвцән орулсн хөөч Очра Харла насн-җирһлән селәнә эдл-ахун делгрлтд нерәдв. Харла Кикеевич 1932-ч җилд Чилгрт һарсмн. Арвн негтә көвүн цуг хальмгудла цааҗла харһад, эк-эцктәһән киитн Сиврүр туугдв. Төрскн теегәсн салад, бичкнәсн авн ик зовлң үзсн бийнь, Очра Харла чаңһ-чиирг залу болҗ өсв. Мел Сиврин хол һазрт Татьяна Сангаджиевна авальтаһан таньлдҗ өрк-бүлән өндәлһсн болдг. Тенд Очировихнә өрк-бүлд ууһн үрнь Владимир һарсмн. Тәвдгч җилмүдин чилгчәр цуг хальмгуд хәрү төрскн һазртан ирх зөвтә болв. Очировихн Чилгртән ирәд, төрскн һазр-усан шинәс босххар шунв. Эднә бүлд дәкәд зурһан көвүн болн нег күүкн һарв. Үрднь бичкнәсн авн эцкән дахад, малын ард йовад, эн күнд, дааврта көдлмшт цуһар орв.
Очировихнә нәәмн үрн цуһарн өсәд-босад төрскн Чилгртән көдлв. Ямаран чигн кергиг даавртаһар болн цагтнь күцәх кергтә, гиҗ Харла Кикеевич үрдтән зааҗ келдг билә. Хөд өскнә гисн амр көдлмш биш. Үвлзлһнә, төл авлһна, кирһлһнә кем – цугинь сәәнәр медх кергтә болна. Мел эн дааврта көдлмшин тускар Очра Харла көвүдтән тодрхаһар келҗ, үзүлҗ, арднь орҗ заадмн.
Һундл төрхд, 1984-ч җилд Татьяна Сангаджиевна сәәһән хәәв. Авалян геесн хөөн герин эзнд күнд болсн бийнь, Харла Кикеевич чееҗин зовлңган күүнд медүллго, үрдән дөңнҗ цааранднь бәәдг арһан олв. Темдглхд, эн үрдтәһән һанцарн үлдхлә түрүн авгтнь Киштә экнь нөкд болсмн. Арһ-чидлән агсҗ, Харла Кикеевич үрдән цааранднь асрхин төлә малан асрад көдлв. Үрднь өсәд, цугтан дурта эрдмәрн сурһуль сурад күн болв. Эврә өркән өндәлһхләнь эцкнь эднд баһ-саһар салу эдл-аху йилһҗ нөкд болв.
Олн җилдән таңһчин селәнә эдлахун делгрлтд ик тәвцән орулсн төләдән күч-көлснә ветеран, Очра Харла кесг ачлврмудар темдглгдсн болдг. «Күндллһнә орден», «Күч-көлснә туурмҗин» медаль, «11-ч тавн җилин нүүрлгч көдләч» болн талдан кесг темдгүдәр эн ачлгдсмн. Харла Кикеевичин көвүдин күч-көлснә хаалһнь бас селәнә эдл-ахула залһлдата, гиҗ келх кергтә.
1992-ч җилд отхн Батр көвүнь гер авад өрк-бүлән өндәлһв. Эцкиннь үлгүрәр хошт көдлв. Энүнд ахнь Александр нөкд болв. Ачта амрлһндан һарсн эцкнь көвүдтән даңгин дөң-тусан күргҗ, мал өсклһнд дааврта кем эклхлә эрк биш нөкд болҗ, байн дамшлтарн, медрләрн хувалцдг бәәҗ. Отхн Батр Саглр авальтаһан һурвн көвүһән өскәд, сурһуль өгәд, җирһлин чик хаалһд орулв. Эднә ууһн Үлмҗ үрнь Шарту балһсна юридическ академьд сурв, дундк көвүнь Александр Б.Б.Городовиковин нертә Хальмг ик сурһуль төгсәв, отхн Николай аавиннь болн эцкиннь үлгүрәр мал өскхәр седәд, малын эмч болв.
Һучн җилдән хөөчәр көдләд, Батр Харлаевич отхн көвүһән мал өсклһнә көдлмшт орлцулад эдл-ахуһан даалһв. Хөрн хойрта Николай көдлмшән даавртаһар күцәҗәнә, энүнд Александр ахнь болн Юлия бернь нөкд болҗана.
Эндр Очра Николай крестьянск-фермерск эдл-ахун баахн һардач болна. Үвлзлһнә болн төл авлһна кемиг сән аштаһар давулв, гиҗ темдглх кергтә. Удл уга хөд кирһлһнә кем эклхмн, ода эн белдврин көдлмшән кеҗәнә.
Отхн Саглр берин келсәр, эднә өрк-бүлд хальмг улсин авг-бәрц әрүнәр хадһлгдҗ йовна. Бер күн хадм эцкиннь өөр көл нүцкн бәәдго, өвдгән дарсн хувцта йовдмн. Тер мет залус хотан уутл, күүкдт түрүлҗ суудг зөв бас уга. Хаалһд һарад йовхла, күүкд күн машинә өмнк ормд бас суудго. Терүнәс нань герт ус, арһс зуг берәчүд орулдмн, үмсиг бас күүкд улс һарһдмн. Үдин хотан эдлсн хөөн аав эс кевтхлә бер күн амрад кевтдго. Хадм эцкин өөр үрдән уурлҗ болшго. Хәрд һархларн бешт арһс яһҗ чикәр тәвдгинь меддго биләв. Хадм эцкм нанд үзүлҗ өглә», – гиҗ Саглр Николаевна ода тодлна. Харла Кикеевич шүрүн заңта бәәсинь цуһар меднә, зуг ик-бичкн уга энүг күндлдг билә. Үрднь эцктәһән ямр чигн кергәр селвлцдг бәәсмн. Эндр Очра Саглр Л.А.Филимонован нертә Чилгр селәнә дунд сурһульд багшлна. Сурһульчнран эврә үрдән әдләр дасхч чик сурһмҗ өгхәр зүткнә. Тер мет дунд сурһулин ул деер үүлдҗәдг музей һардҗ көдлнә. Тенд сурһульчнрт төрскнч седклтә үрдиг өскхин төлә кесг керг-үүлдвр бүрдәҗ давулна.
Иим кевәр Очировихнә өрк-бүл һурвдгч үйдән мал өсклһнә чинртә кергт тәвцән орулҗ йовна. Өдгә цагт нертә хөөч Очра Харлан 17 ач-зень, 23 җич-зеенчнь аавиннь нер дуудулҗ йовна. Иргчдән эдн селәнә эдл-ахун мергҗлтнр, нертә малчнр чигн болхнь маһд уга.
Өдгә цагин баһчудт иим өрк-бүлмүдин тускар эрк биш медүлҗ келх кергтә. Тер юңгад гихлә мана өвкнрин һол керг мал өсклһн бәәсмн. Насн-җирһлән дурта кергтән тусхаҗ, кен-негнь олн-әмтнд үлгүр болад, күндтә, тоомсрта нерән дуудулад таңһчиннь тууҗд орснь лавта.

КАРСАНА Евгения
Зүргт: Очра Харла Александр болн Батр көвүдтәһән

Видео