Хальмгтан хәәртә үрн Басан Городовиков

19-11-2024, 14:37 | Общество, Таңһчин зәңгс, Зіњг

Басан Бадьминович Городовиков үкр сарин 15-д 114 наснд күрх бәәсмн. Ах үйин улсин тодлсар балһсна уульнцсар адһм угаһар йовад, альд, юн болҗахинь хәләһәд, көдлмшин өдрән таңһчин һардач эклдг билә. Хаалһднь харһсн әмтнлә мендләд, нег үлү уульнцсиг цеврлҗәдг әмтнлә һар атхлдҗ мендләд, көдлмшәрнь соньмсдмн. Тер килмҗинь үзҗәх әмтн көдлмшән сәәнәр кедг бәәснь маһд уга. Кен ямаран көдлмш кеҗәснь йилһл уга, әмтнд кесн кергәрнь килмҗ һарһдг тевчңгү күн бәәсинь эдн тодлна, үрдтән келҗ өгнә.
Советск Союзин Баатр, генерал-лейтенант Басан Городовиковин нерн Хальмгин болн Әрәсән тууҗд мөңкинд орсмн. Төрскән харсгч Алдр дәәнә җилмүдт хальмг генерал Городовиковин һардҗасн дивизь түрүнкнь болҗ Дорд үзгин Пруссин меҗәг давҗ һарад, немш-фашистнрин цергиг Германднь күрч күүчсн болдг. Дәәнә хөөн зөргтә генерал цааранднь цергә даалһвран күцәҗ үүлдсмн. Хальмг улсин нерн цеврдәд, тууврас төрскн һазрурн хәрҗ ирсн цагас авн Басан Городовиков Хальмг АССР-иг толһалсмн. Таңһчан босхҗ авлһнд, ик зовлң үзсн әмтн амулң-менд бәәхднь туслсн аһу ик көдлмш эн цецн һардач кесн болдг. Энүнә кесн тоотнь ода күртл әмтндән церглҗәнә.
Үүдәгч чинртә үүлдвриннь тускар олн-әмтн сән меднә. Генералын тускар бичгдсн Балакан Алексейин дегтр бәәнә. Хальмг келн-улсин театрт шишлң наадн тәвгдсн билә. «Өөрднр» бииһин театрин нааднд чигн генерал Городовиковин дүр орсн бәәнә. «Мастер прорыва» гидг телефильм белдгдсмн. Хальмгт Б.Б.Городовиковин орден батлгдсн бәәнә. Өөдән эн ачлврар таңһчин делгрлтд тәвцән орулсн үүлдәчнр темдглгднә. Таңһчин Өдрин байрла эн ачлвр бәрүлҗ өггднә.
Хотл балһсна Баатрмудын Аллейд генерал Городовиковин бумб дүңгәнә. Үкр сарин 15-д тенд байрин хург болҗ, баатрин бумбд цецгүд залҗ тәвгдв. Йосна һардачнр, ветеранмуд, баһчуд тиигҗ Хальмг Баатрин болн нер туурсн һардачин нериг күндлв.
Хальмг Таңһчин делгрлтд Басан Городовиков орулсн тәвц йир ик. Энүнә һардврт таңһч йосндан делгрлтин хаалһд орсмн. Дивное - Элст төмр хаалһ тосхгдв. Элст - Сарпуль, Элст - Аһш, Элст - Әәдрхн гидг шоссейн хаалһс эдлврт орулгдв. Экономикин делгрлтд, залһлданд тернь ямаран ик чинр зүүсинь келәд керг уга. Хальмгт түрүн болҗ Каспийск машзавод көдлдг болсмн. Келхәс, гиигн промышленность чигн ик делгрлт авчасмн. Орн-нутгт уйгддг бәәсн шеемг арвдгч костюм болһн хальмг хөөнә нооснас ээрсн эдәс уйгддг бәәсмн. Хальмг хувцна фабрикин кегдлмүд орн-нутгин кесг һазрт хулдгдҗ, ик тааслт олҗ йовсмн. Хар һазрт малын идг бәәсн һазриг хәрү таңһчдан орулҗ авсн йовдл хальмг улст, малчнрт ик чинртә йовдл болснь маһд уга. Таңһчин һардачин цецн тоолврта үүлдврин ашт Ик Буурла, Октябрьск райод бүрдәгдсмн. Сарпан дора һазриг олзллһар Цугсоюзн ударн тосхлтыг мана генерал таңһчд делгрүлҗ чадсмн.
Таңһчин сурһуль-эрдм делгрүллһнд, Хальмгт багшнрин күрәлң секлһнд Б.Б. Городовиков ик килмҗән өгсмн. Ода тер күрәлңгин ул деер энүнә нер зүүҗәх ик сурһуль күцәмҗтәһәр көдлҗәнә. Сойлын делгрлтд чигн Басан Бадьминовичин тәвц орснь маһд уга. «Бамб цецг» ансамбль гастрольд йовхлань Басан Бадьминович артистнриг бийнь ирҗ, хол хаалһд үдшәдг бәәснә тускар Хальмгин болн Әрәсән улсин артистк Валентина Гаряева тодлна.
Хальмг Таңһчан делгрүлхәр, әмтнә җирһл ясрулхар тасрхан уга шунҗ йовсн эн күүнә үүлдвр олн халхта бәәсинь ода ил кевәр үзгдҗәнә. Төрскнәннь төлә үнн седкләрн көдлдгиг кесг зун күүнд дасхсмн. Миңһәд әмтнд энүнә төрскнч седкл йоста үлгүр болҗана. Хөөнә хошт ирхләрн Басан Бадьминович цуг тоотыг эргҗ йовҗ хәләһәд, хаша-хаац ямаран, үвлд ямаран хот белдснь, малчнр бийснь ямаран хот хоолар теткгдсинь бүрткҗ хәләдг бәәсинь нертә хөөч Василий Очиров тодлна. Баһ наста мергҗлтнриг ямаран нег үүлд батлхларн күн болһнла харһад күүндәд: «Медрлтәт, сурһульта, зуг әрк бичә уутн. Әрк кезәнә келсәр, савасн бишнкинь цугнь эвддмн» - гиҗ Басан Бадьминович заавр өгдг бәәсинь совхозин һардач болҗ олн җил көдлсн Константин Бембеев ода тодлна.
Маднд, барин көдләчнрт эн күүнә, зөргтә баатрин йоста цецн ухата үүлдәчин, Төрскнәннь төлә әмән әрвлдго күүнә үүлдвр йир хәәртә. «Хальмг үннә» көдләчнр Басан Городовиковин «Орденоносная Калмыкия» гидг дегтриг әрүн кевәр хадһлна. Эврә һаран тәвҗ генерал болн йосна үүлдәч белглсн дегтр маднд җирһлин заавр болҗана.

ХӨӨЧИН Галина

Видео