Бичәч, дәәч, сойлын болн олна үүлдәч Җимбин Андрей

Хальмг улсин бичәч, СССР-ин болн Хальмгин бичәчнрин ниицәнә гешүн, Хальмг Таңһчин сойлын ачта көдләч, Элст балһсна күндтә иргн Җимбин Андрейин 100 җилин өөнд нерәдсн керг-үүлдврмүд таңһчин сурһулин бүрдәцсәр кегдҗәнә. Хальмгин билгтә үрнә хурц үгәр бичгдсн 40 шаху үүдәвр аңһчин тууҗиг болн теегин әмтнә күч-көлсиг болн күцәмҗиг делгрлтин йовудт үзүлснь урн үгин утх-зокъялд зөвтә орман олсмн. Хальмг һазран, Элст балһсан немш-фашистк хортнас сулдхҗ авсн баатр Җимбин Андрейин дәәчин болн билгтә бичәчин үүдәврмүдлә олн сурһульчнр шинәс таньлдҗана.

Газетд көдлсн хөвтә җилмүд
«Хальмг үннд» Җимбин Андрей түрүн ирҗ көдлхд редакцд Калян Санҗ, Дорҗин Басң, Инҗин Лиҗ, Бембин Тимофей, Балакан Алексей, Байдын Санҗара көдлҗәсмн. Цуг эн нердиг соңсхла, «Хальмг үнн» йосндан хальмг бичәчнрин төлә хәәртә бәәсинь меднәч. Тиигәд таңһчан босхч авчах өргмҗтә цагт хамдан көдләд, эдн газетин нериг олнд күргҗ медүлсн болдг. Болв Җимбин Андрейиг Хальмг дегтр һарһачин ахлачд батлад, газетин көдлмшәс цаг-зуур сулдхв.
Редакцд хәрү ирҗ көдлхд тенд дәәнд орлцачнр Саңһҗин Басң, Үлмҗин Лиҗ, Инҗин Лиҗ, Бакан Бембет, дәәнә, тууврин цагиг давҗ һарсн дамшлтта, медрлтә болн тоомсрта нань чигн әмтн көдлҗәлә. Амр биш мана көдлмшт фронтд үүдсн иньгллт йир икәр туслад бәәв. Кедү цаг давсинь, кедү тоот геедрсинь бидн медҗәләвидн. Эрк биш күцәхәр шунҗ йовлавидн», - гиҗ Андрей Манганыкович тодлҗ келдг бәәсмн.
«Хальмг үннд» мини җирһлин сән гисн җилмүд давла» - гиҗ Хальмг барин ветеран, нертә бичәч, сойлын болн олна үүлдәч Андрей Манганыкович келдг билә, тодлдг билә. Төрскн газетнь 100 җилин өөнән темдглхд Җимбин Андрей болн Эрднин Андрей «Хальмг барин хурц селм» гидг частр бичҗ «Хальмг үнндән» нерәдсмн.
Андрей Манганыковичин тодлврар, ээҗнь җирһлднь түшг болҗ, ик хаалһд орулсмн. Эцкнь Җимбин Манганык хойр дәәнд орлцсн ветеран мөн ямаран чигн көдлмшиг арднь орҗ кедг заң-авциг көвүндән дасхсмн. Җирһлин ут хаалһднь учрсн олн тоотыг, Сиврт хальмгуд ямаран кевәр бәәснә туск тодлврнь соньн болдмн. Күнд тер цагт нег-негән дөңнәд, һашута цага зовлңгиг дааҗ һарсна тускар «Мини ухани гүүнәс» гидг дегтртнь умшҗ болхмн. Дөчн шаху дегтр бичсн бичәч бийнь тодлсар, «Когда человеку трудно» гидг дегтртнь тер цагин тускар бичгдсн бәәнә. Тууврин тускар һооднь бичдг зөв тиигхд уга бәәсмн, болв бичәч тер цагиг үзүлҗ чадснь урн үгин утх-зокъялд диилвр болв гих кергтә. Тер цагт тернь ик йовдл бәәсмн. Теңгр хәләсн болх гиҗ сангдна. Юнгад гихлә хар гөрәр гемшәллһнлә харһад, күчр зовлң эдлсн әмтнә хөв-кишгин туск үнн йовдл ямаран чигн арһар олнд медүлгдх бәәснь ода ил болҗана.
Җимбин Андрей 28-ч Әәрмин ханьд дәәлдҗ йовсмн. Хамдан Төрскән харсч йовсн үүрмүдтән «Темән үүлн» гидг дегтрән эн нерәдсмн. Яшкулин өөр, Хулхтын һазрт болсн дәәлдәнә тускар хая болв чигн тодлҗ келсинь соңсх таал учрла. Элстиг сулдхлһна дәәлдәнә туск, тодлвртан хальмг цергчнр командирмүдтән түрүнкснь болҗ хотл балһсиг сулдхх шиидврән медүлҗ эрлһ орулҗ өгснә тускар, Элст деер Улан туг өргснә дару цугтан «Родина» кинотеатрин өөр цуглрҗ, байрлсна тускар келдг бәәснь мартгдхш. Манц һолын өөрк дәәлдәнд дәәч кесг үүрмүднь әмнәсн хаһцсна тускар келхләрн, уданд тагчгрдг билә. Дәәч үүрмүднь уханаснь һардго бәәсн болх.
«Хальмг үнн» газетд редакторин дарук болҗ 18 җилдән көдллә, таңһчд болҗасн цуг йовдлмудын тускар Андрей Манганыкович сән меддг бәәсмн. Таңһчин хүврлтсиг үзүләд, күч-көлснә күцәмҗд оньган тасрхан уга өгәд, Җимбин Андрей экономикин болн сойлын делгрлтд шунҗ орлцҗ йовла. «Газетд көдлнә гисн амр биш билә. Болв тиигхд мадн тиигҗ сандго биләвидн», - гиҗ хөөннь редакцин ветеран нег күүндврт келснь мартгдхш. Эннь Сиврин хөөтк цаг бәәсмн. Төрскнүрн хәрҗ ирсн хальмгуд хотл балһсан шулуһар тосхч авхар, улсин эдл-ахуһан босхч авхар әмтн зүткҗәсн цаг бәәсмн. Цуг терүгинь, әмтнә шунлтыг, төрскн эдл-ахусан босхч авч, дәәнә өмнк өөдән кемҗәнд күргхәр чидлән әрвллго көдлҗәсинь газетин халхстан үзүлҗ, цугтад медүлх мана көдлмш чигн цагин йовуд дахҗ йовла.
Багшин селвг мартгдхш
Седкүлчин көдлмш йир соньн. Олн күүнлә харһх таал өгнә. Газетд көдлҗәсн седкүлчнр болн бичәчнр әмтнә тер шунлтднь авлгдҗ бичҗ йовла. Тиигхд төрсн шин тоот, нүүрләчнрин дамшлт, көдлмшт урмд өгсн хәәврмүд газетин халхст орман олсн деерән кесгнь мана тодлврт үлдәд, хөөннь бичгдсн үүдәврмүдт орман олв. Әмтн бийснь чигн газетд бичдг билә. Мишгүдәр бичгүд ирдг бәәсмн.
Редакцд орҗ ирҗәсн материалмуд ик зуудан орс келәр бичгдсн билә, терүг орчулҗ белдх кергтә бәәсмн. КПСС-ин чуулһна материалмуд болн СССР-ин Деед Советин сесьт батлгдсн тоотыг орчулад, цаглань барт белдх кергтә билә. Бакан Бембет, Босхмҗин Дорҗ, Бадм-Һәрән Эрднь-Һәрә, Буурла Николай, ахта тер үгинь орчулдг билә. Баһ насндан багш болҗ көдлсн йовдлнь заң-авцднь шиңгрсн бәәдлтә. Даалһвр өгсн цагтан Андрей Манганыкович яһҗ терүг күцәхинь заадг билә. Мана белдсиг умшҗаһад, юн эс үзүлгдсинь, төриг ямаран кевәр бичҗ үзүлхинь адһм угаһар цәәлһдмн. Шоодлго, төвшүнәр келдг төләднь келсн тоотнь тодлгдад, дарук статьядан эндү һарһдго бәәсән би ода тодлнав. Өдгә цагт техникин халхар олн шинрлт учрсн цагт редакцин көдлмш зөвәр амр болв. Тиигхд болхла, чинртә тоотыг барт белдҗәх цагла өдр-сө уга көдлдг биләвидн. Тер тиим дала цаг некдг көдлмшин йовудт келврмүд, шүлгүд бичх цаг Андрей Манганыкович кезә олдг бәәсн болхмб, гиҗ өврнәч. Багш, дәәч, КРУ-н дааврта көдләч, дегтр һарһачин редактор – ямаран үүлд көдлҗ йовсн бийнь Андрей Манганыкович җирһлднь учрсн тоотын тускар бичх, дәәч үүрмүдән тодлулх шүлгүд үүдәх, таңһчиннь делгрлтд тәвцән орулҗах улсин туск статьяс, келврмүд бичх цаг олдмн.
Үүдәлтин хаалһин байр
Җимбин Андрейин түрүн шүлгүд «Теегин герл» седкүлд давсн зун җилин тәвдгч җилмүдин чилгчәр барлгдсмн. Шүлгүдин түрүн хураңһу 1960 җилд Элстд барлгдҗ һарла. Хальмг урн үгин утх-зокъялд шин нерн орҗахин темдг болсн түрүн хураңһун хөөн талдан үүдәврмүд чигн һарч, умшачнрин оньгт тусчав. Җимбин Андрей 40 шаху дегтр барлҗ һарһсмн. Дегтр болһнд таңһчин әмтн, хальмг улсин җирһл, теднә өдр-бүүрин бәәдл, теднә ицл болн нәәлвр орман олсинь үзҗ болхмн. Дәәнә цагин тускар хамдан дәәлдҗ йовсн үүрмүдән тодлулсн «Темән үүлн» гидг романиг тодлад келхлә, эннь Алдр Диилврин 80 җилин өөнин өмн нег үлү ик чинр зүүҗәнә. Үүдәлтин хаалһд юн эс учрв. Тууврин цагин тускар бичх зөв уга бәәсмн. Тер бийнь хальмг бичәчнр һашута тер цагин тускар этүдәр талдан йовдлмуд дахулҗ бичҗәсмн. Әмтнә урмдынь дарҗ эс чадсн түрү-зүдүг үзүллго бәәҗ болшго бәәсмн. Иигәд «Когда человеку трудно» гидг роман Москван нег типографьт барт белн бәәсн цуг тоотнь тарагдад, барлх зөв өгсн уга билә. Болв цаг давад, үнн юмн үнндән һарад, тер үүдәвр 30 миңһн дегтрәр һарад, орн-нутгин умшачнрт хальмг улсин җирһлд учрсн йовдлла таньлдулсн болдг.
Дәкн нег тоотд оньган тусхах дурн күрчәнә. Җимбин Андрей Хальмг дегтр Һарһачд әңгин һардач болҗ көдлҗәхдән бичкдүдт нерәдсн үүдәврмүдт оньган өгснь соньн. Тер цагт Корней Чуковскийлә таньлдад, терүнә үүдәврмүдиг Андрей Манганыкович хальмг келнд орчулсмн. С. Маршакин, И. Тургеневин болн нань чигн бичәчнрин үүдәврмүдиг Җимбин Андрей хальмг келнд орчулсинь медхд соньн. Бичәчин үүдәврмүд орн-нутгин ик седкүлмүдт болн газетмүдт барлгдҗ йовсинь ах үйин умшачнр меднә. Бичкдүдт нерәдсн «Два скакуна» 100 миңһн дегтр барлгдснь бичәчин үүдәлтин хаалһд ик байр болсмн.
«Шинрлт» бичәчнрин ниицәнд Җимбин Андрей көдлҗ йовла. Санҗин Николайта хамдан «Байр» седкүл бүрдәһәд, терүнә көдлмшиг олн җил залҗ йовсмн. Ут турштан Җимбин Андрей барин халхар 45 җилдән көдлсн болҗана. Газет һарһлһнд, дегтр барллһнд, седкүл белдҗ бүрдәлһнд чадмг һардач болн билгтә седкүлч Җимбин Андрейин тәвц орсн болҗана. Таңһчин җирһлин бәәдлиг үнн кевәр үзүлхәр, шин тоотын тускар түрүнксин тоод бичхәр, таңһчан уралан йовулҗадг нүүрләчнрин тускар тохнята сәәнәр келҗ өгхәр Җимбин Андрей шунҗ йовла. Өөрән көдлҗ йовсн үүрмүдән болн баһчудыг бас тиигҗ дасхдг билә. Төрскн келән байҗулхар, өвкнрәс күртсн зөөриг чикәр олзлхар, хальмг һазрин йоста хурц селмнь болҗ «Хальмг үнн» церглтхә гиҗ зүткч йовсн мана ач иктә ахнрин негнь билгтә бичәч, зөргтә дәәч, олна үүлдәч болн седкүлч Җимбин Андрей бәәсмн.
ХӨӨЧИН Галина