Төрл-садна чинр

Кезәнәс нааран “элгн-садн үкх төрх хойрт” гиҗ келдг. Тиигхлә, бидн теднән яһад мартхмб? Җирһлин күнд цагт чигн, байрта саамд чигн түрүн болҗ ирдг улс – элгн болна. Болв төрл-садна хоорндк басл эвтә, даңгин байрта болдгоһинь цугтан сәәнәр меднә. Мини таньл Сергей одахн эврә зовлңгарн хувалцв: “Би үй ахдан кредит авхднь нөкд боллав. Тер үнтә һара маши авчкад әвртә күн болад, талдан һазр орад әрлв. Ода би терүнә мөңгинь өгх зөвтә болҗанав. Күүнә күн болсн болхла, нам ик һундл уга билә. Мана экнр эгч дү хойр. Би терүг һарсн ахла әдл күндлдг биләв. Мини гергн ода төрл-садым му келҗәнә”. Кезәнә хальмгуд ишкә герәрн, төрл-садарн өөрхн бәәдг, нег негән даңгин үздг, кредит гидг юмна тускар меддго билә. Болв теднә хоорнд бас хаҗһр йовдл єардг бәәсинь үлгүрмүдәс медҗ болхмн. “Му күн сәәрхлә, әәмшгтә”, - гидг. Сергейин үй цаадк-наадкан ухалдго күн болҗ єарчана. “Му шалвртаһас сән шалдңг”, - гиж келгддг. Нерән һутаҗахан медҗәхш. Тиим улс кезәнә чигн олн бәәҗ. Тедн бийснь кенәнчн садн болҗ һархгов.

“Ухан-серлтә садн - булгин усн мет ундн”. Тиигәд чигн: “садта күн –салата модн”. Төрл-садн дунд серлтә күн, миниһәр болхла, олдх. “Ухата күүнлә садан таслсн – биид һару”. Күндләд үүрлснь - зөөр. “Арһсн-түләнә өөрхнь сән, элгн-садна холнь сән”. “Өөрхнәс мөрглдәд, холас мөөрлдәд”, - гиҗ мини Бата көвүн келнә. Өөрхн бәәсн цагтан нег-негнәннь тусинь үзлго бәәсән тер генткн сәәнәр медҗ. Аав-ээҗин үзүлсн тусинь үкн-үктлән чееҗдән цугтан хадһлдг. “Ээҗин дурн - теңгр аһу”. “Аавин сурһмҗ – җирһлин хаалһ”.

Ахнр - дүүнр эңкр болсан дуунд орулҗ дуулдг: “Нур дунд нуһсн сәәхн. Нутг дунд ахнр сәәхн”. Мини таньл Сергейин үлгүр талдан саам үзүлҗүнә: “Ахин дү болхар, һахан туһл бол”. Эн үлгүриг соңсчкад Айта күүкн эврәннь ах Саналд бас һундлан келв: “Нанд мел уха заана, иигәд ке, тиигәд ке гинә. Санамр талдан улсла бийән ээрүллго йовсн деер”. Ах төрләсн даңгин тиим “сурһмҗ” авдг улс тер үлгүрин чинриг сәәнәр медҗәнә. Бийән тиигҗ “ээрүлҗ” йовсн улс талдан улст сурһмҗ өгхдән бас дурта болхий? Тернь “үктл инәдн”.

Болв “һундл уга җирһл уга” гидг. “Төрл-садн – мана эргндк зөөр”. “Өң (знакомые) өгр (сгорающий), элгн бат болдг”. Эк-эцкнрин седкл-седвәр, төрлмүдләрн өөрхн иньг болҗ бәәснь дорас өссн баһчудин седклд үлднә. Терүнә туск үлгүрмүд эндрк бәәдл-җирһлд дала. Әврә цагтан Босхмҗин Слава эврә дүүнрән эк мет хәләҗ өсксмн. Төрл-садндан даңгин түшән болҗ йовсинь бидн ода чигн келнәвидн. Өдгә цагтт Славан герин эзн Александра Башлуевна үрдән, ачнран өскәд, төрл-саднь, үүрмүднь сән үгәр бас Славан неринь дуудулҗ йовна. Терүнә әрүн седклиг тедн цугтан мартшгонь лавта.

Бөөргә Светлана эврә төрл-садан альд бәәв чигн олҗ авад, мендинь медәд һарч ирнә. Терүнд цугтан ханлтан өргҗ, седкләрн байн болна. Кезәңк авъясар Шушан Нина герин эзн Андрейин цуг төрлмүдлә үүрлнә, кенднь чигн нөкд болх арһ хәәнә. Эврә садан бас мартхш. “Мана Нина арһта”, - гиҗ әмтн келнә. Одахн Гавраева Светлана дәәнд одад геедрсн аавиннь үкәринь хол Германя һазрт олад, тигәрән одад ирлә. Өвк эцкнь тенд дәәнә цагт концлагерьт бәргдсн бәәҗ. “Мана эк кесгтән эцкән санад уульдг билә. Үкәртнь одад ирснь нам цуг төрлмүдт байр болв”, - гиҗ тедн келнә.

Баһасн авн Әвән Татьяна болхла дүүнрән дахулад сурһуль сурхднь нөкд болдг билә. Ода бийнь тасго болад гемтсн саамд дүүнрнь, төрлнь терүнд нөкд болна. “Теднә нөкдәр седклм талврна, цугтаднь ханлтан өргнәв”, - гиҗ Татьяна келнә. Хардан Зина бас цуг төрлмүдтән даңгин баран болҗ, сүв-селвгәрн, бичкн мөңгәрн чигн дөң болсн деерән, сойлын сурһмҗ өгнә. Тиигҗ өргн седкләрн сә кедг улс хальмгуд дунд олн. “Төрл-садндан сә кесн күн талын улст бас сә кедг”.

“Цаг негәр бәәхш”. Эндрк әмтнә җирһл йир олн-зүсн хаалһта. Төрл-садна чинр эн саамд түшә болна, җирһлин урмд өгнә. Шин җиллә мана хальмгудын күүкд, көвүд, элгн-садн Москва, Питер, Прага, Бостон, Лондон, Афины, Элст болн нань чигн олн балһсдас хоорндан байрин мендән илгәҗ байрлна . “Зурһан зүүл хамг әмтн амулң бәәтхә”, - гиҗ мини эцкин келдг үгиг давтнав. Тер дунд эн моһлцг һазр деер бәәсн элгн-садн, үр-иньг улс нег-негән бичә марттха.