САЊГИН ИДІНІ УЧР

10-08-2020, 09:49 | Таңһчин зәңгс » Зіњг

Сањгин идін гидгиг цуг хальмгуд медні. Урд цагт энўг мана кґгшд нууєад, бултулад, Зулын ґдр, Цаєана байрт імтнд медўлшгоєар терз-ўўдін бўтўєір хааљ асаєад, ута єарєљ бурхндан зальврдг бііљ. Хальмг теегт тер сањгин идін ик ховр болчкад, ик ўнті юмн. Хўвсхлин (революцин) ґмн терўг хальмгуд яєљ авдг біісиг медхшв, зуг улан йосна цагт мана нег сўзгті элгн ээљ тімкин хіірцг чињгі сањгин идіг дґрвн шил іркд дольљ авсиг бичкндін соњслав. Ода умшчасн маднд инідн шог болв чигн, сањгин идіні йосн ўннь эн йовдлар тодрха медгдні. Би чигн тўрўн болљ Буряд-Моњєлд одхларн, таньдг кґгшдіс сањгин иді авч ирх даалєвр авлав. Зуг, тенд одад сурхла, тендкин хулдачнр «сањгин идін» гидг ўг медхш. Тедні келнд сањгин идіг «арц» (можжевельник) гині. Тольд чигн бас можжевельник гидг ўг «арц» гидг орчуллєта. Тиигхлі, мана хальмгуд «сањгин идін» гидг ўгиг альдас авсмб?
Утана тіклиг (подношение дымом) тґвд келір «сањ» гиљ нерідні. Эн утаг ґргљ, номан умшхла, бурхн-сікўсдиг байрлулн байсулад авдг. «Идін» гидг ўг «идх» гисн ўгіс єарч. Мана хальмг келнд «идін-ундн», «цаєан идін», «некін идін», «идін-будан» гих мет олн ўгмўд бііні. Идіг кўн идні, сањгин идіг идх биш, гив чигн, идін гидг нерніннь учрнь юундв? Кен терўг иддгв, гихлі, тіілвринь келљ ґгий! Эрт-урд цагт бурхна шаљ бірід уга біітл, мадн оњєн тењгриг, ґвк-деедсин заян сікўсиг, єазр-усна эздиг тікдг йоста билі. Тер сікўсд бий-цогц уга, сўмсн мет нўднд эс ўзгддг учрар, тіклин хотыг идх амн-шўдн уга болсар арє уга гиљ санад, халун хотын урар, боорцг-єуйрин кўњшўєір, арцин утаєар тедниг хањєаљ йовдг біісмн. Бурхна шаљн делгрсн цагт тер єазр-нутгин эзд ўлдід, номыг харсдг сікўснд хўврід ирхлінь, теднд ґргдг хотын деељин тонь баєрљ, арцин утана тікл ўлдв. Тегід тер сікўсдин хіірнд багтхин тґлі теднд арцин ута ґргдг йосн єарв.
Ном умшад, тер сікўсдиг дуудад залад авхла, тедн ирід, сањгин тіклин идін болсн арцин утаг мана хот идснлі ідл зооглад идхлі, арцнь – «сањгин идін» болв. Кўч икті сікўсн болн єазр-усна эзд идсн юмнд шулмс-чґдкр ґґрдх биш, зулад гўўдг болсар сањгин идіні утан тер хор-кґнілті му юмиг кґґљ тарана гидгнь зґв болљ таарна. Тегід, кўндті умшачнр, цаєан идін деељин идін болхла, махн-єуйр мана идін болхла, сањгин идін – сікўсні, єазр-усна эздин идін болна. Терўг медід, љирєл кўсч бііхлі, арц хулдљ авад, герін утаєар дўўргід, бурхдыг байсулљ, ґрк-бўлін шулмс-чґдкріс харсч, сікўсдт иді ґргљ йовтн. Немід келхд, сањгин идіні утан герин аєарт біісн хорта юмиг ірлўлід, суусн єазриг ірўн-цевр болєад біідг юмн. Хуучнд худл уга, йосн худлнь – мана эс иткснд, мана сељгт, мана залхуд біідг.

Геннадий Корнеев

Видео