КҮН АХТА…

17-11-2020, 15:06 | Таңһчин зәңгс » Бурхн-шаҗна төрәр

Хальмгуд бәәдл-дүрсәрн хальмг гидг нертә болсн уга, эврә келн-сойларн, авг-бәрцәрн, заңшал йовдлар хальмг болад нер авсн болҗана. Мана өвкнрин нег сән хуучиг, ах күүг күндлҗ йовхиг эрк биш сергәх кергтә гиҗ ода сангдна. Эн хуучн йосн мана хөөткин серглтин нег учр болх мөн.
Өдгә цагин баһчудла күүндәд, «күн ахта, девл захта» гидг үлгүрин чинр-утх яһҗ медҗәнәт гиһәд сурхла, «күн болһнд һарлцсн ах бәәх зөвтә, хувцн болһнд зах бәәх зөвтә» гиҗ керсү ухатань хәрү өгнә. Зуг зәрмснь – маднд эн цецн үгин чинр-утх медгдхш, юн керг болхв, маднд мана келн чигн керг уга гиҗ хәрүлдгнь һундлта. Цагин эркәс давад һарх арһ уга… Өрк-бүлдән икчүдин амнас соңссн юман келнәл эдн... Тиим күүкд өсәд-босхла, ах чигн уга, толһа чигн уга, күүг соңслго эврә медсәрн бәәһәд, эцк-экнртән зовлң һарһх күүкд болх. Тиим юмнд күргл уга эртәснь ухаһан туңһаҗ, эврә күүкдән сәәнәр, чик кевәр өскх кергтә.
«Күн ахта, девл захта» гисн мана өвкнрин цецн үг һарлцсн ахин тускар биш, насн ухан хойрарн өндр кемҗәнд һарсн күүнә туск үг. Кезәнә ишкә герәрн нүүһәд йовсн цагт малын ардас дахҗ, цуг эврә аҗл-көдлмшән мана баһчуд насн дамшлт хойрар бийәсн үлү меддг ахнрас авдг бәәҗ. Тедн мал асрх, гер өндәлһх, авсн гертән таарад бәәх цуг юмиг ах күүнә зааврар авч бәәҗ. Теднә йосар бидн, хальмгуд, ода чигн хальмг нертә болад бәәнәвидн. Келнә сәәхниг, урдк цагин цецн ухаг көгшд бәрв чигн, мана үйин баһчуд тедниг соңсх дурн уга. Юуһан нуухв, цаг чигн сольгдад, эргндк юмн чигн талдан болад бәәнә.
Зуг кезә бәәв чигн, яһҗ бәәв чигн мана сойлын, авг-бәрцин, өрк-бүлин дотрк бәәдл, әмтнлә зокад таарч йовх сүүр чигн миңһн җилин туршт сольгдад уга. Тер төләд мана ахнр өдгә цагин неквр сәәнәр медлго бәәв чигн, сойлын сүүр медәд, эврә селвгәрн, алтн делкә деер бәәсәрн баһчудас үлү ухата, цецн улс мөн. Тиимин төлә ах күүнә селвг авдгнь кергтә юмн. Түүнә дотр бас хальмг күүнә бәәдл-җирһл һазадын әмтнәс йилһәтә, эврә онцлгта, заң-авъяста болдг. Москван эс гиҗ һазадын йосн энд таарлго, олн-әмтнә тогтсн йоснд зәрм цагт зеткр-харш чигн болад үзгднә.
Һундл төрхд, мана зәрм ахнр чигн мергн уха, цецн сүв-селвг дорас өсчәх баһчудт өгхәс биш, бийснь йос-заңшалан мартҗ оркад, юм медл уга йовдг мөн. Тедн чигн авсн насарн көөрәд йовлго, мана хальмгудын нег хуучн судрт бичәтә бәәсәр:
«Эрдмин саң бәргч мергн тедн
Сәәтр номлх эрднь хурах.
Ик дала усна саң мөни төлә
Хамг һол цутхх» — гисн үгәр йовхла, йоста ахнр болх. Ах күүнәс цецн сүв-селвг эс авхла, терүг насн-дамшлтарн ах болҗ гиҗ кен келхв? Ах күн ах гисн насан хаңһах йоста. Дү күн юм медв, эс медв, амн-келән татч, ах күүнә өмнәс һарлго бас эврә насан хаңһах йоста. Девл зах уга болхла, нүцкн күзүнд чиг-цасн орҗ, девл биш, йоста зовлң болх. Ах уга күн керг-үүлдән эндү-алда һарһҗ нерән һутаһад авхла, кен чигн ханьцҗ түүнлә йовшго. Тегәд, ах күүнәс кех юмна өмн йөрәл авч, сүв-селвгтнь күртҗ бәәхлә, «күн ахта, девл захта» гисн үлгүрин йосн чинр-утхнь цевр-туңһлг кевәр һарч ирх юмн.

ЦЕДӘН Санҗ

Видео