Өвкнрин тууҗиг сергәнә

16-12-2020, 17:47 | Общество

- Эрднь, тууҗин сергән босхлтар яһҗ соньмсдг болвт? Эврә клуб
бүрдәх санан яһҗ орв?
- Кесг җил хооран намаг Казахстанд
болсн “Нүүдлчнрин делкә” гидг фестивальд дуудла. Тиигәрән ирәд, олн
орн-нутгудас ирсн сергән босхачнриг
(военно-исторические реконструкторы)
үзәд, теднлә күүндәд, нәәҗнр болад,
сергән босхлтыг таасч авсн биләв.
- Ямаран һазрас ирсн күмс тер фестивальд орлцв?
- Тенд Әрәсән болн Казахстана олн
регионмудас, бас Кыргызстан, Узбекистан, Туркменистан, Моңһл, Венгрь
болн нань чигн олн орн-нутгудас ирсн
улс орлцла.
- Тер фестивальд эврә клуб бүрдәх
саната болвт?
- Казахстанд түрүн болҗ энүнә тускар
экләд ухаллав. Хөөннь гертән хәрәд
церг-тууҗин сергән босхлтын туск дегтрмүд умшад, видео хәләһәд соньмслав.
Дарунь Волгодонск балһснд одад, дәкәд
нег сергән босхлтын фестивальд орлцлав. Тер фестивалин хөөн эврә клуб
бүрдәх шиидвр авсн биләв.
- Яһад “Теңгр” гидг нер өгвт?
- Теңгр – нүүдлч күүнә “мөңк хань”.
Альдаран нүүһәд йовв чигн, уулта һазр,
теегт чигн теңгр даңгин үзгднә. Ишкә
гер дотр суухла бас теңгр үзҗ болна. Тегәд шин бүрдсн клубд “Теңгр” гидг нер
өгләв.
- Церг-тууҗин сергән босхлтын
клуб болһн эврә тугта. Тана клубд туг
бәәнү аль угай?
- Туг чигн бас бәәнә. “Теңгрин” туг
деер харач зурата бәәнә. Юңгад иим
зург суңһҗ авлавидн гихлә, бас учрта
юмн. Ишкә герт суудг күмн теңгриг харачар хәләдг. Тегәд цуг нүүдлчнр дунд
харач – теңгрин темдг болдг мөн.
- Клуб бүрдәгдснәс авн тадн олн
фестивальд орлцлат, эврән чигн олн
керг-үүлдврмүдиг давулдг
биләт. Ода болхла ямаран керг күцәҗәнт?
- Ода деерән мадн долан хонгин чилгчәр цуглрад бәәнәвидн. Сарң өдрәс авн
басң өдр күртл клубин орлцач болһн
эврә кергән күцәнә. Баһчуд сурһулян
сурна, наадкснь көдлмшән кеһәд бәәнә.
Амрлһна өдрмүдт мадн улан чирәһәрн
харһлцад, шин төсвсин тускар күүндәд, Хальмг Таңһчд церг-тууҗин сергән
босхлтыг делгрүлхәр зүткҗәнәвидн.
Амрлһна өдрмүдтән фехтовань даснавидн. Үлдиг яһҗ чикәр бәрх, яһҗ чавчх,
бийән яһҗ харсхиг даснавидн. Дамшлт
кехлә, тямбараг керглнәвидн. Тямбара,
гидгнь җөөлн эдәр кегдсн үлд гисн утхта үг. Бас иим үлдәр чавчлдх тәмрин нег
зүүлиг бас “тямбара” гиһәд келнә.
- Үлд яһҗ чикәр керглхиг кен таднд зааҗ өгв?
- Бидн эврән дегтрмүд, видео болн
нань чигн дөңцл олзлад даснавидн. Зуг
шидр мана клубд Евгений Антонов ирв.
Эн болхла кен-до гидг тәмр кеҗ сурсн
күмн.
- Тана клубд орлцхин төлә юн кергтә?
- Дурн болн сул цаг кергтә. Манаһур
ирәд, церг-тууҗин сергән босхлтд орлцхар седхлә, терүнәс нань юн чигн керг уга.
- Ямаран наста әмтн орлцҗ чаддмб?
- Насн чигн бас йилһән уга. Дунд
сурһульд сурдг баһчуд, мини эцкин наста күмс чигн орлцад бәәнә. Үлгүрнь,
шидр наста хойр күмн ирәд, маднла
хамдан клубин көдлмшт орлцх санаһан
медүлв. Теднд мана көдлмш ик гидгәр
таасгдна. Өвкнрин тууҗла залһлдата
зүүл эврә һарарн кеҗ һарһад тедн байрлна. Мана гешүдәс нань зәрмдән талдан
күмс чигн ирәд, төмр давтхиг (төмр давтх – ковать) дасна.
- Бичкдүдлә болн баһчудла хамдан
ямаран көдлмш кенәт?
- Кичәлмүд давулнавидн. Ишкә гер
юунас тогтдгиг, нүүдлчнрин бәәц ямаран болдгиг, арс яһҗ идәлдгиг мадн
теднд зааҗ өгнәвидн. Фехтовань
чигн дасхнавидн. Мана баахн орлцачнрас нань
талдан бичкдүдт
чигн кичәлмүд заанавидн. Үлгүрләд келхд, 23-ч
дунд сурһульд тавдгч әңгин арвн хойр
сурһульчин төлә кружок бүрдәһәд давулад бәәнәвидн. 17-ч дунд сурһулин
йисдгч әңгин сурһульчнр мана кичәлмүдт ирәд бәәцхәнә.
- Церг-тууҗин сергән босхлт –
“Теңгр” клубин керг-үүлин һол чиглл
(направление). Энүнә тускар тодрхаһар келҗ өгтн.
- XIII-XV зун җилмүдин хувц-хунриг,
хуйгиг, зер-зевсгиг чигн кеһәд, тер цагин цергин улмҗллыг (улмҗлл – традиция) сергәһәд бәәнәвидн. Бас төмр давтлһн, арс идәллһн, модна урлл болн нань
чигн һарин эрдмиг көгҗүлҗ бәәнәвидн.
Тер зун җилмүдин амн урн үгин зөөриг
чигн делгрүлнәвидн. Үлгүрнь – биилгэ.
Энүг моңһл би гиһәд келдг, зуг биилгэ
түрг улсин биилх урлгт (билг-эрдмд)
чигн үлмәһән хальдасн мөн. Өөрдин
саврдң – биилгэ гидг бииһәс үүдсн гиҗ
санҗанав.
- Талдан регионмудын церг-тууҗин
сергән босхлтын клубмудла залһлда
бәрнәт?
- Тиим. “Росрекон” гидг нерәдлһтә
Цугәрәсән олна җисәнд орад, Хальмг
Таңһчд цугәрәсән сергән босхлтын элчнр болҗанавидн. Манаһур талдан регионмудас сергән босхачнр зәрмдән ирәд
бәәнә, мадн чигн талдан һазрур одад
бәәнәвидн. Цугәрәсән сергән босхлтын кесг дөрлдәнд орлцлавидн. Эн сарин арвн хойрт Оренбургин мүҗд болх
“Дәәчин хаалһ” (“Путь воина”) гидг
дөрлдәнд орлцхар йовхвидн. Энүг мана
сән нәәҗнр болсн “Пересвет” гидг клубин орлцачнр давулхмн. Һардачнь Александр Патлахов нанла әдл бас “Росрекон” җисәнә региональн элч мөн.
- Тер дөрлдәнд юн болхмб?
- Энүнә йовудт хойр керг-үүлдвр давулгдхмн. Негдвәр, региональн элчнрин
хург болх. Хургт мадн зураһан тогтаһад
күүндхвидн. Хойрдгч девсңд марһан
эклхмн. Орлцачнр тууҗин дунд зун
җилмүдин бәәр-бәрлдәнә йосар дөрлдх.
Бугурт чигн болх. Бугурт гисн хойр багин хоорнд бәәр-бәрлдән мөн.
- Мана орн-нутгт нүүдлч улсин бәәциг, зер-зевсгиг ямаран клубмуд сергәнә?
- Тиим клубмуд цөөкн. Әрәсәд
нурһлҗ славянг, викингүдин болн барун европин дәәчнрин зер-зевиг сергән босхна. Нүүдлч улсин церг-тууҗин
сергән босхлт кедг дөрвн клуб меднәв. Негнь Бурятьд бәәнә, зуг тедн хол
бәәһәд нааран ирдгнь ховр. Дәкәд негнь – Ивановин мүҗин “Залесье” гидг
клуб, һурвдгчнь – Әәдрхнә “Дружина”,
дөрвдгчнь болхла мана “Теңгр” клуб
болҗана.
- Клубин көдлмшәс нань дәкәд нег
соньрхлта керг-үүл танд бәәнә – хальмг ишкә гер кедгиг соңслав.
- Эн кергиг өдр болһн кенәв. Өрүн босад, өрк-бүлтәһән хотан ууһад, хувцан
соляд мастерскойд орнав. Өрүн йисн цагас авн асхни тавн цаг күртл мод зорад,
көрәдәд, керчәд, сүкәр чавчад көдлнәв.
Бас арс идәләд, болвсрулад бәәнәв. Асхн
болхла үүдәврин цаг: Интернетд юм
бичәд орулнав. Зәрмдән асхнднь төмр
давтнав.
- Танас ишкә гер закъялхла, ямаран удан кегдхмб?
- Нег сарин туршт ишкә гер кеҗ болна. Зуг сүл цагт олна көдлмш дала болад, невчкн удан кегднә. Күсдундур,
зәрмдән хойр чигн сардан кенәв.
- Тана кедг ишкә гермүд ямаран
кемҗәтә?
- Төгәлңдән зурһан метр тогтана.
- Дәкәд ишкә гер кедг күмс Хальмг
Таңһчд бәәнү?
- Намаг түрүн болҗ кеһәд эклхд тиим
күн уга билә. Зуг ода кесг күн бәәдг болх
гиҗ саннав. Манҗин Эрднь нанур ирәд,
мини кесн ишкә гермүдиг кемҗәлҗ
хәләсн билә. Ода эврән кеҗәнә. Дәкәд
нег залу нанд җиңнүләд, ишкә гер экләд
кеҗәнәв гиҗ келсн билә. Тегәд эн керг
Хальмгт делгрәд тархагдад бәәнә.
- Цааранднь ямаран зура бәәнә?
- “Теңгр” клубиг көгҗүләд, сергән
босхлтыг Хальмг Таңһчд делгрүләд, олн
әмтиг эн керг-үүлд орулх санатав. Һартан өөтә улс Хальмгт олн бәәдмн, эдниг
церг-тууҗин сергән босхлтла таньлдулх
зура бәәнә. Кесг керг-үүлдвр зуралҗанавидн, тер тоод мөрн сард “Хурлда”
гидг фестиваль давулхар бәәнәвидн.
Эн җилд бас кесг керг-үүлдвр давулхар
седләвидн, зуг ковид өвчнәс көлтә зураһан бүтәх арһ уга болв. Дарук җилд
цугнь бүтх гиҗ нәәлҗәнәв.
- Ишкә гер закъялх эс гиҗ клубд
орлцхин төлә тадниг яһҗ олхмб?
- “Ишкя гер” гидг халх Вконтакте,
Фейсбук болн Инстаграмд бәәнә. Тендәс закъялҗ болна. “Теңгр” клубд орлцх дурн бәәхлә, “Клуб военно-исторической реконструкции “Тенгри”, гиһәд
бичтн. Мана аккаунтын зург деер цаһан
харачта көк өңгтә туг үзхит, харач дорнь дөрвлҗн үзгәр “Теңгр” гиһәд бичәтә.
Манаһур ирәд, фехтовань дасад, саадг
харвх, мөр унх, нань чигн олн соньн
керг күцәҗ болхмн.
Күүндснь МАНҖИН Санл

Видео