Хуучн Шин љил

14-01-2021, 13:07 | Таңһчин зәңгс » Зіњг

Туула сарин 13-с 14-д ордг ґдрлі Ірісід кезіњк цагас авн Хуучн Шин љилин байриг темдглні. Тернь тиигчкід йосна халхар батлгдсн сін ґдр биш, тер бийнь імтн ик дуртаєар эн ґдрт ніірлні.Шин љилин хґґн эн байрин ґдр ґґрдід ирхлі, яєад тиигљ терўг нерідсмн, кезі терўг эклљ темдглдг болсмн гисн ухан дањгин орна.
Хуучн болн шин лит хоорнд йилєвр єарснас кґлті иим улсин байр ўўдсмн гиљ тоолгдна. Урднь Ірісід імтн юлианск литір цаган тоолљ біісмн. Болв љирєл уралан йовад, шин олн йовдл учрад, юлианск лит зірм тоотлань ирлцдгін уурв. Тууљин халхар хіліхлі, кезіњк Ірісід XV зун љилд (1492) Шин љилиг сентябрин 1-д темдглдг билі. Тиигід хойр зун љилин туршарт эн љилин эклц тиигід сентябрин 1-лі эклљісмн. Алдр Петр хан литд дікн сольвр орулад, январин 1-іс авн љилиг эклдгір кесмн. Январин 1 хуучн литын туула сарин 14-лі ирлцљісмн.
1918-ч љилд йос бірљіх імтн шин литд орх шиидвр авад, юлианск литіс григорианск литд орљахин туск закаг Улсин комиссармудын Хўўв батлсмн. Тиигід юлианск лит хуучрад, григорианск љилин тоолвр, амрар келхлі, «шин янз» батрсмн. Імтн дурлљ темдглдг байрин тууљ ахрар келхлі иим болљана. Яєдг болвчн імтн эн байриг мартхш, урднь ґвкнрнь темдглљ йовсар эртіснь белдљ, элгн-садарн, ўўрмўдірн цуглрљ эн ґдриг темдглні. Герин эзн кўўкд улс махта хот кені. Дікід болхла ширі деер єахан кичгиг бўклднь шарљ, љил элвг-делвг болтха, гиљ гиичнрін тоона. Эн байрла залєлдата кесг сііхн авъяс бііні. Гиљгті кўўкд белг бірні. Баахн кґвўд дурлсн кўўкндін седклін медўлхір адєна. Эн ґдр ґрк-бўлін ґнділєхлі, љирєл кишгті болдгинь цугтан медні. Соньн нег темдгнь, эн байриг Ірісід біітхі, СНГ-н нутгудт темдглдг деерін Европин зірм єазрар, келхіс, Грецд, Македоньд, Румыньд, Швейцарьт, Сербийд імтн байр гиљ кені. Африкин єазрт чигн Хуучн Шин љилиг темдглдгнь ґвірц. Эн ґдр Алжирт, Тунист, Мароккод імтн байрин ширі эргљ, ніірін бас кені. Иигід Хуучн Шин љил ґдгі цагт ўўрмўдін ўзх, элгн-саднлаєан хамдан хотан хувалцљ эдлх дікн нег таал болљана.
Эс кўцісн тоотан кеєід, кен-негнлі цўўгсн болхла, гемін сурљ, эвцлдхин арє імтн хііні. Эн ґдр ямаран чигн гемиг тівдг, хоорндан цугтан эвір бііхір шундг юмн.
Давсн љил амр болсн уга, хоорндан ґґрхн залєлдан уга біісн імтн иргчдін иткљ, Хуучн Шин љиллі эрўл-мендин тґлі, амулњ љирєлин тґлі йґріл талвљ, Хуучн Шин љилдін дікн нег зальврв.
Ўвл цаста болтха, малын тґл ґстхі, тірін-темсн элвг болтха, бичкдўд эрўл-менд ґстхі, тањєчин біідл ясртха! – гиљ цугтан зальврљана.

ЉИРЄЛИН Кермн

Видео