Малыг сән хөвтә болһднь

19-01-2021, 10:19 | Таңһчин зәңгс » Зіњг

Ик кезәнәһәс авн ода күртл хальмг күн малын махар әмән теҗәдг болна. Йир мах эс идхлә, идсн хот шиңгн болад, амтн-шимтн уга, хальмг күүнә гес цадхдг биш. Мах идхин өмн мана өвкнр ик эрт цагас үлдсн хуучн йосар малан һарһдг бәәҗ. Тер йосна тускар ода бичкн цәәлһвр өгчәнәв.

Өдгә цагт мал бәрҗәх хальмгуд махна төлә малан алхла, күзүһинь керчәд, цус-шүүсәрнь эргндк һазриг бузрдаһад, алҗасн әмтә юмиг үктлнь ик зоваһад бәәнә. Күзү керчдгнь мана хальмгин йосн биш, Сиврәс ирҗ хуучн йосн-йовдлан мартсн үйнрин делгрсн му йорин негн болдг. Кезәнә хальмг күн махна теҗәлин төлә мал алхларн, цусинь һазрт асхруллго авдг бәәҗ. Бас чигн малыг «алх» биш, «һарһх» гиҗ келдг бәәсмн. Үлгүрлхд, «эндр хө һарһх кергтә», «маңһдур үкр һарһх кергтә» гисн мет.
Эн үгин утх-чинрнь юундв гихлә, мана өвкнрин йиртмҗ үзх үзллә (мировоззрень) бат холвата болдг. Эн һазр-делкәг мана өвкнрин нүдәр үзхәр седхлә, деед, дунд, дорд һурвн орта, деед орнд теңгр, буйн иктә әмтнә сүмсн бәәдг, дунд орнд күн, мал, һазр-усна эзн, дорд орнд килнцтә әмтнә сүмсн, эрлг, чөдкр, шулмс болн нань чигн талдан му чинртә зүүл бәәдг. Әмтә-тоота юмс сүмстә болдг. Күүнә сүмсн, малын сүмсн йилһл уга нег чинртә юмн. Тер төләд мана өвкнр тенәд-мунад йовҗах малыг идхин төлә алх биш, аврхин төлә сүмсинь һарһдг бәәҗ.
Мал гидгнь теҗәлән һазр деерәс олдг, ноһа-өвс түүһәд иддг юмн. Заясн насан өкәһәд өңгрүлдг адусна хөвнь күчр. Күүнлә әдл толһаһан өргҗ, теңгр үзх, деер юмн бәәнә гиҗ огт сандго юмс болсар, малыг һарһхла, толһаһинь теңгрт зөрүләд, көк теңгр хәләлһәд әминь авдг. Әминь авхла, күзү керчсәр авх йосн уга бәәҗ. Йир өөрд-хальмгуд хара зөңдән эк болсн һазран асхрсн цусар бузрулдг биш. Һазрин эзн түүнд уурлад, цус асхрулсн күүг хараһад, хөв-кишгинь булаһад авч эс гиҗ олн тотхр-зеткр учрулҗ зовах юмн. (Келхд, цаһан яста күүг хату цааҗла харһулхла, мана өвкнр цусинь бас асхрулдго бәәҗ).
Тегәд хө һарһх цагт бәрҗ авсн хөөг кевтүләд, хойр нүднднь теңгр үзүлх кергтә. Урд эс үзсн юмнд хөөнә седклнь авлгдад, бийнь өврәд теңгр хәләсн хоорнднь өрчлҗ (өрчинь утхар керчҗ), дотрнь һаран орулад, улан һолынь олад, зальврн бәәҗ хурһарн таслад авдг бәәсн мөн. Тиигхлә сүмснь һарад, теңгрин орнд күрч төрдг мөн гиҗ көгшд келнә. Цуснь чигн һазр деер эс асхрхла, әмтнә идчксн махнаннь яс үй-үйәр салһад хайхла, малын сүмсн огт сулдад, эзндән кишгән үлдәһәд һарад йовдг. Тер төләд хальмг күн малыг алдг биш, һарһдг гиҗ келнә. Хуучн йосан сергәҗ авхла, орчлң-йиртмҗ тогтнад, бәәдл-җирһл ясрад, һазр-нутгин сәкүсн харсад бәәх юмн.

Цедән Санҗ

Видео