БЕЛГ

02-09-2021, 10:08 | Таңһчин зәңгс » Зіњг

Одахн Шинҗәнә нертә шүлгч Канаруһин Церн-Дорҗ бичсн «Белг» гисн нертә шин шүлгүдин хураӊһу барас һарсн бәәнә. «Белг» дотр багтсн цуг шүлгүднь хальмг нутг болн хальмгт бәәсн цуг элгн-садндан нерәдсн учр-утхта шүлгүд орв. Шүлгч бийнь Шинҗәнд бәәдг болвчн зүркәрн хальмгтән ирсн мет болҗ, седклин белгән илгәснь эн «Белг» болҗана. Канаруһин Церн-Дорҗ халун элгн хальмгм гихләрн, Хо Буһин Сәәр деерәс хальглсн седклән дуулн бәәҗ, халун мендән ѳргн бәәҗ, кѳләр күршго хол һазрас келәрн күрәд ирв. Сансн зүркнь шатлсн шүлгтән сид урһулҗ, шүлгин нүдәр хальмган баралҗ «Белг» гисн номарн төрл садан хәәһәд ирв. БЕЛГ
«Белг» гисн шүлгүдин хураӊһу һарсн кемлә залһлдад «Белг» дотрк «Көөрк хальмг» гисн шүлг бас дун болҗ үүдәгдәд Шинҗәнд дуулгдв.

КѲѲРК ХАЛЬМГ

Хәргәд йовлав, йовлав
Хармсад үлдләч хальмгм!
Хәәһәд ирләв таанран
Хамдан җирһләв, цуһарн!
Уйсад йовлав, йовлав
Ууляд үлдләч хальмгм!
Учрад золһлав, таанртаһан
Угтад авлач көөркү –
О, хәәрхн чагшив, хальмг цус минь
Хәәмнь чавас, хальмг нутгм!
Хальмг нутгм, көөркү!

Салад йовлав, йовлав,
Сарвчлад үлдләч, хальмгм!
Санад ирләв, таанран
Саатад җирһләв, цуһарн
Нүүһәд йовлав, йовлав
Нульмста үлдләч, хальмгм!
Нульмста үлдв чигн таанртаһан
Нүүрәрн золһлав, цуһарн –
О, хәәрхн чагшив, хальмг цус минь
Хәәмнь чавас, хальмг нутгм!
Хальмг нутгм, көөркү!
БЕЛГ
«Белг» гисн ном хальмг болн тод хойр бичгәр бичгдсмн. Би тод бичгәс хальмг бичгт буулһсн йовцдан «Хадын орад харцхнь бәәнә, хадын йоралд җулҗһинь бәәнә, хәләһәд суудг ахнрнь бәәнә, хәәһәд ирдг дүүнрнь бәәнә», –гидг шинҗәнә олн әмтнә дун айндан санандм орла. Тегәд эн номин халх болһн шүлг болһнас әәгрхлә ясн нег, асхрхла цусн негтә тѳрл элгн гидг һол седвнь тодрха үзгднә.
«Белг» гисн номин нүр үгиг хальмгин ик сурһулин багш, Лиҗин Мингиян бичсмн. Барлсн һазрнь болхла, моӊһл улсин Улан-Баатрин түүк сойл, кел бичг судллын «Тод номин герл» төв. Иигәд келхд, бидн хоорндан хол бәәдг болвчн ухан-седкләрн моӊһл туурһтн ни-негн болдг учр җивртә шүлгүдт өөрхн гидгиг медүлснь ончта учр болсмн.
Канаруһин Церн-Дорҗин үүдәврин тускар келхд, «Эр хар чолу», «Нойхн цаһан чолун», «Күн чолун» гисн шүлгүдин хураңһута. Хураӊһу болһна нерн чолуһар киис залһна. Киис залһсн һурвн чолун элкндән «Белг» өврләд Иҗл һолын үүрмг шар чолунд күрч дер тәвх дембрл «Теңгрин нарнд таашагдн, Теңгсин салькнд таалгдҗ, Теегин элкнд бүүвәлгдсн, Тер негн цецг бамб», – гиҗ бамб цецгәр дүрслгдҗ. Һазр, теӊгр, аһар, салькн, хур, цасн, усн, урһмл цецг, шавр, чолун мет йиртмҗин ниилмл цогц күн әмтнд таалмҗ өгч, орн бәәр олһдг. Зуг эн тоотыг урн үүдәврт әмлүлнә гидг урн мергҗл. Хад чолун деер хәәрин цецг урһулдг шүлгин ид-чинр гидг йир күчтә юмн.
Канаруһин Церн-Дорҗ күн болҗ тѳрснәсн авад хальмг нутгиг аав ээҗәсн соӊсҗ бәәснәс биш, хальмгт күрч үзәд уга күн. Түүнә күслнь хальмгин һазр усн, хальмгин тѳрл садан улан чирәһәрн үзх ицл. Эн ицлдән көтлгдәд товшурин хойр чивһснә айс кевтә кѳгләд, шүлг болҗ даршгдла. Эн «Белг» хальмгин олн әмтнә һарт күрч, мендин байр болҗ, номин цаһан буйн делгрх болтха гиҗ йөрәҗәнәв!

Осорин Утнасн,
Әрәсән бичәчнрин ниицәнә гешүн

Видео