Тохмарн зурачнр

23-06-2022, 14:09 | Общество, Таңһчин зәңгс

Н. Пальмовин нертә Келн-улсин музейд соньн һәәхүл секгдв. Уңг-тохмарн зурачнр болҗах өрк-бүлин тускар, теднә үүдәгч үүлдврин тускар эн һәәхүл нааран ирсн улст келҗ өгчәнә. «Зурачнрин тохм: Зун җиләс зун җилд: 1937-2022 җилмүд» (Династия художников: Из века в век — 1937-2022) гиҗ һәәхүл нерәдгдҗәнә.

Зургуд зурлһна, ке-сәәхнә делкәг медҗ авлһна күсләр нег өрк-бүлин әмтн бәәхинь медхд соньн болна. Күүнә җирһлд юн эс учрна. Дөрвн үйин туршарт эдн зургуд зурлһна, һарарн ке-сәәхн кегдлмүд келһнә эрдмиг бәрҗ йовна.

Дәкәд нег сән халхнь эн өрк-бүлд, Хальмгин тоомсрта гисн зурач болҗах Очр Кикеевин өрк-бүлд «күн ахан күндлнә» гисн хальмг авъяс йир батар бәргдҗ йовна. Баһчуднь эн кезәңк заңшалыг күцәһәд, иим сәәхн учр-утхта һәәхүлиг бүрдәсинь бидн цугтан үзвидн.

Хальмгин түрүн зурач күүкд күн Пелагея Емчегирован 115 җилин өөнлә ирлцүлҗ, зурачин зе күүкднь эн керг-үүлдвриг күцәв. Эн һәәхүлд зургудын, нань чигн кегдлмүдин дөңгәр зурлһна үүлдвр эн өрк-бүлд яһҗ батрҗ, улсин сойлын үүлдврлә дегц делгрҗ йовсинь үзҗ болхмн. Дөрвн үйин зурачнр нег өрк-бүләс һарна гисн хара йовдл биш.

Билгтә тохмин эклцд Емчегирова Пелагея Ивановна бәәнә.
Живописн үүдәврмүд, графическ көдлмш, улсин урн һарин эрдмин кегдлмүд һәәхүлд үзүлгдҗәнә. Кесг тоотнь Н. Пальмовин нертә Келн-улсин музейин көрңгәс авч олна оньгт тусхагдв. Тернь Хальмг улсин зурач Очр Кикеевин таңһчин сойлын зөөр болҗах ик үүдәврмүд мөн. Өңгтә цевр ширәрн тер зургуд күүнә оньгиг авлна. Зург болһн соньн, гүн чинртә болн хәләхд чигн нүд авлдг цевр ширәрн седкл авлна. Кезә нег цагт мадн талдан орн-нутгт бәәсн хөвтә цагт «Юность» седкүлд барлгдсн «Счастье» гидг зургиг даңгин хәләх дурн күрнә. Хальмг у-өргн тег, мөр унсн баһчуд теднән услхар усна тогталд ирсн кем. Мана һазрт йирини болдг иим бәәдл иигҗ әмтнә оньг авлх гиҗ кен санла. Зурач бийнь чигн тиигҗ ухалсн болхий?! Кен медхв? Очр Хулхачиевич седкл байссн бәәдлән, седкл-ухаһан эн зургт буулһсн болҗана. Җирһлин эклц болгч дурн төрсн, тер дурндан авлгдсн күүкн көвүн хойр хаврин нарна сәәхн герлд, мөрдән услхар ирәд, зүркнә цоклтан соңсҗ, нег-негән үзсндән, хамдан бәәхдән ик байрта бәәх таңсг седкл хәләҗәх әмтнд чигн медгднә. Тер учрар эн зург Цугәрәсән һәәхүлд темдглгдҗ, орн-нутгин баһчудын седкүлд барлгдсн болҗана.

Ээҗин болн эцкин эрдмәс эднд күртснь маһд уга. Нег өрк-бүләс цагнь ирәд, үрднь өсәд, шин тавн бүл төрсмн. Тедн цугтан зурлһна эрдмлә залһлдата үүлдвр җирһлдән шүүҗ авснь чигн соньн. Көвүнь Чингис цаһан мөңгнәс кегдлмүд кедг эрдмәрн нер һарв. Сиикмүд, билцгүд, олн зүсн буһу болн кеерүлин нань чигн тоотыг Чингис Очирович урн һарар сиилҗ, өңглҗ кенә. Көвүнь, Очр Кикеевин ачнь, Хулхач Кикеев П. Чонкушовин нертә билг-эрдмин колледжд сурчана. Зурлһна эрдмәрн Хулхач олн дунд темдгтә болҗ йовна. Очр Хулхачиевичин күүкнь Баира болн зе күүкнь Айса урн һарин кегдлмүд кенә. Очр Кикеевин Яцка күүкнь США-д бәәнә, көгҗмч, зурач-аниматор болҗ үүлднә. Яцка Сокулеван хойр көвүнь бас зурлһна эрдмәр соньмсҗ үүлдҗәнә. Тиигәд Кикеевихнә өрк-бүлин зурлһна эрдм цаарандан делгрлт авч йовна. Дөрвн үйин зурачнр өөр эргндк делкәг ямаран кевәр үзҗәхинь һәәхүл үзүлҗәнә.

Тохмарн зурачнр болдг йовдл орн-нутгин болн делкән билг-эрдмин тууҗд ховр йовдл биш. Цагин йовудт зурлһна эрдмин авъясмудыг делгрүлҗ олн зүсн хәләцәрн, өвәрц билгәрн эдн зөвтә тәвцән орулҗ йовна.

Күн ахан күндлдг гиһәд деер бидн хара зөңдән келсн угавидн. Тиим сәәхн авъясиг зеенртән ээҗнь – Пелагея Емчегирова дасхсн юмн. Тер өвкнрин авъясиг цааранднь өрк-бүлдән күүкнь Зема Александровна бәрҗ йовсмн. Ач көвүһән дахулад, һәәхүлмүдт ирдг бәәсинь, күүкдиннь үүлдвриг үнн седкләрн дөңнҗ, эрдмдән батрхднь Зема Александровна ик дөң болҗ йовсна туск тодлврарн Ик-Буурла сойлын халхин һардач Нина Николаевна Аджадыкова хувалцв. Ода терүгинь күүкднь цааранднь йовулҗ, ээҗиннь болн эцкиннь санлыг күндллһәр ик көдлмш кеҗәнә. Эдн Пелагея Емчегирован нертә мөрә бичкн зурачнриг дөңнлһнә төлә бүрдәсмн. Олн җилин туршарт тер мөрәһәр билгтә олн күүкд-көвүд ачлгдҗ йовна. Иигәд эн җил Пелагея Емчегирован хәләврт орлцсн бичкн зурачнриг мөрәллһнә керг-үүлдвр һәәхүл секгдсн кемд кегдв. Эн һәәхүлд, Баира Очировна Лялинан келсәр, билг-эрдмин бичкдүдин 7 сурһулин болн нег студин сурһульчнр орлцв. Иигәд ут тоодан 309 зург орҗ ирсмн. Түрүн һурвн орм эзлсн сурһульчнрт дипломс, мөңгнә мөрә (негдгч орм – 1,5 арслң, 2-ч орм – 1 миңһн арслң, һурвдгч орм – 500 арслң) болн белгүд бәрүлҗ өггдв. Цуг орлцачнр дипломсар болн белгүдәр темдглгдв. Келхәс, П. Емчегирован 100 җилин өөн темдглсн марһана ашар шишлң каталог барлгдсн билә. Эн җил бичкн зурачнрин марһан 9-ч кемдән болв. Иргчдән 10-ч өөнин марһана ашар бас каталог белдх зура бәәнә. Тохмарн зурачнр болҗах эн өрк-бүл баһ наста билгтнриг тиигҗ дөңнҗәнә.

Давсн җил Кикеевихнә бүлд ик байрта хойр йовдлар темдгтә болв. Ик Буурлд үүлдҗәх Н. Пальмовин нертә Келн-улсин музейин әңгд Әрәсән ачта зурач Очр Кикеевин нерн зүүлһгдв. Яшалтан бичкдүдин билг-эрдмин сурһульд Хальмгин түрүн зурач күүкд күн Пелагея Емчегирован нерн зүүлһгдв. Зурачнрин үүлдвр мартгдлго, әмтнә җирһлд зөвтә орман эзлҗ, шин үйин улсиг билг-эрдмин сәәхн делкәлә таньлдулҗ йовхинь эн йовдл медүлҗәнә.
Шин Әрәсәд бәәх зурачин көвүнь болн күүкднь, ачнр-зеенрнь ээҗин болн аавин үүдәгч үүлдвринь күндлҗ иим сәәхн һәәхүл бүрдәсн болҗана.

Җирһлин Кермн

Видео