Отг-әәмгтән күндтә ээҗ

25-08-2022, 12:38 | Общество, Таңһчин зәңгс

Ах үйин улсин җирһлин хаалһ адрута бәәсиг бидн сәәнәр меднәвидн. Эдн аврлт уга дәәнә болн тууврин күчр зовлңгиг дааҗ, төрскн һазриннь босхмҗд чидлән агсҗ көдлсн улс болна. Томата күн түрү үзхләрн төлҗдг гидг хальмг үлгүр бәәнә, тегәд мана аав-ээҗнр кедү зовлң дааҗ һарсн бийнь цаһан седклтә, бәәсәрн байн, сәәнинь өргәд, мууһинь дарад бәәдг авъяста. Мана нег һазра медәт Ираида Кекеевна Загерликова мел тиим күн болна. Ноха сарин 1-д ээҗ 90 җилин ончта өөнән темдглхмн. Ираида Кекеевна отг-әәмгтән тоомсрта болн ачта күн болна, энүг ик-баһ уга күндлнә.

Эн Астраханск мүҗин Лиманск района Урдуш селәнд Җивән Көкән болн Отхна өрк-бүлд 1932-ч җилд һарсмн. Энүг дахулсн Мергн көвүн дөрвн җил ах бәәсмн. Төрскән харсгч Алдр дән эклхд Ираида йисн наста күүкн билә, болв эн бичкндк цагтнь учрсн зовлңгиг сәәнәр тодлна. Хальмг улсиг хар гөрәр хортнд тоолҗ төрскн һазраснь нүүлһхин өмн эцкнь сәәһән хәәв, тегәд экнь хойр үртәһән үлдв. Нег өдр буута салдсмуд гертнь орҗ ирәд, дулан хувц-хунран авх арһ өглго бүркәтә машидт суулһад вагодт ачҗ хол Сиврүр йовулсиг Ираида Кекеевнан уханас ода чигн һархш. Хаалһдан йир удан йовсиг болн даарад-өлсәд зовлң эдлсиг эн кезә чигн мартшго. Эднә өрк-бүл Томскд тусв, тенд эдн бүкл җилдән засгла харһсн улсин баракд бәәв. Мергн чадсарн экдән нөкд болхар шундг билә, Сиврин киитн үвлиг дааҗ һархин төлә эн станцд нүүрс болн модд цуглулдг бәәсмн. Отхн Манджиевна күнд көдлмшт йөвдг билә, хойр үрән өлн үкләс аврхин төлә көрсн боднцгар болн кевгәр шалдрң буда чанҗ теҗәл кедмн. Түрүн җил эдн әрә гиҗ үвлзҗ һарв, болв бүтн хот уга бәәһәд, сән хувцн угаһар даарад, Мергн икәр царцад гемтв. Көвүн арвн тавта насндан сәәһән хәәв.

Бичкн Ираида экдән һанцхн нөкд болҗ үлдв, тегәд 5-ч класс төгсәһәд эн цааранднь сурһуль сурхин ормд көдлдг болв. Эк күүкн хойр төрскн һазран санад, эрк биш у-өргн теегән үзхвидн гисн ицлән геедго билә. Болв зовлң уга җирһл уга гиҗ келдгәр, Отхн Манджиевна күнд көдлмшт күчән барад күндәр гемтәд, 1945-ч җилд күүкән өнчрәв. Арвн һурвта Ираида күүнә һазрт ахан болн экән гееһәд, ор һанцарн үлдв. Өнчрәд үлдсн бичкн күүкиг авһнь Бадмин Василий асрв. Василий Дживеевич тер цагар номта-сурһульта күн бәәсмн, эн Томск балһснд орс келнә болн утх-зовъялын багшар көдлҗәлә. Авһиннь өрк-бүл Ираида күүкиг һарлдсн үрнлә әдл таалҗ өскҗ, килмҗән тусхаҗ, чик сурһмҗ өгв. Теднә ач-тусиг эн эндр күртл бүләнәр тодлна.

1953-ч җилд Ираида Санҗин Петрла таньлдв, баһ наста улс нег-негнәннь седкл медҗ, өрк-бүлән өндәлһв. Эдн ниитә, сән-сәәхн, олна хормад багтҗ бәәв. Җил давад, баахн өрк-бүлд ууһн Валерий һарв. Баһчуд көдләд, үрән асрҗ күүнә һазрт иҗлдсн болв, зуг төрскн сангдад бәәдмн. 1956-ч җилд СССР-ин Деед Советин Президиумин зәрлг һарад, хальмг улсин нерн цеврлгдәд, төрскн таңһчурн хәрх зөв өгв. Сандҗиевихнә өрк-бүл бас хәрхәр шиидәд, Ростовск мүҗин Гуреево күүтрт нүүҗ ирв. Эднә өрк-бүл һурвн үртә болв, Валера, Наташа болн Саша эк-эцкән байрлулҗ сән үрд болҗ өсв. Болв 1960-ч җилд герин эзн зеткрлә харһад сәәһән хәәснь ик гидг һундл болв.

Хөөннь Ираида Кекеевна күүкдтәһән Хальмг Таңһчур Сарпан района Багмалан селәнүр нүүв. Күүнә җирһлд байрлх болн зовх саам учрдг, тегәд Ираида Кекеевна терүг күцц медв. Күүкд күн хойрдад хәрд һарад, Багмаланд дәкәд: Коля, Толя болн Петя, һурвн көвүн һарв. Болв удан боллго эн дәкнәс белвсрәд үлдв. Ор һанцарн күүкд күүнд зурһан үр асрна гидгнь ямаран күчр бәәсиг келх керг уга гиҗ сангдна. Өрк-бүлән теҗәхин төлә күүкд күн «Степной» совхозд амрлһн угаһар төл авлһна, өвс хадлһна болн буудя белдлһнә болн нань чигн олн зүсн көдлмш кев. Күнд көдлмшт өдрин дуусн көдлдг болв чигн Ираида Кекеевна герин кергиг цугинь күцәдмн, әрә өр цәәхлә эн босад, күүкдтән идх хотынь, өмсх хувцинь белддмн. Гертнь цевр-цер болдмн, дәкәд эн һартан өөтә болад күүкдтән беелә-өөмс өлгх цол олдмн. Ууһн үрднь өсәд, дүүнрән хәләһәд, малан асрҗ экдән нөкд болв.

Эндр күүкднь өсәд-босад, цуһар күн болснь экин седкл байрлулна. Ираида Кекеевна арвн һурвн ач-зеетә, арвн тавн җич-зеенчртә ээҗ болна. Цуһар эдн эңкр ээҗдән йир дурта, энүнә җирһлин хаалһ адрута болн күнд болсиг эдн сәәнәр медҗ, күнд зовлңд даргдлго толһаһан өөдән бәрҗ йовсарнь бахмҗ кенә. Йирн нас күрсн бийнь медәт заглюн, сарул ухата, газет умшхдан дурта, селәнә әмтнә бәәдл-җирһләр соньмсна, җирһлиннь байн дамшлтарн баһчудла хувалцна. Бичкнәсн авн көдләд дассн ээҗ хара бәәҗ чадхш, боорцг болн нань чигн һуйрин зүүтә хот-хол болһҗ гертксән тоона.
Загерлика Ираида күч-көлснә ветеран болна, олн җилин эргцд үнн-чик седклтәһәр көдлсн төләдән кесг дәкҗ Күндллһнә һашгар ачлгдсмн. Селәнә әмтн медәтиг күндлҗ тевчнә, байрин өдрмүдт мендинь медҗ йөрәнә. Ираида Кекеевна җирһлин күнд хаалһар, күн кевәр йовҗ, дорас өсч йовх үйнрт үлгүр болна. Бидн ончта өөнләнь цаһан седкләсн йөрәҗ, зу нас наслҗ, олн ачнр-зеенртән болн җич-зеенчнртән нүдн-амн болҗ, хөвтә сәәхн җирһл эдлхиг дурдҗанавидн.

ДОРҖИН Клара,
Хальмг Таңһчин ачта багш,
Сарпан района күндтә иргн

Видео