Таңһчдан церглсн зурач

30-07-2022, 12:44 | Общество, Таңһчин зәңгс

Хальмг Таңһчд бәәтхә, цуг Әрәсәд темдгтә зурач, үүдәврмүдәрн олн әмтн дунд ик күндллһ олсн дүрсләч Владимир Васькин 82-та насндан сәәһән хәәсн зәңг цуг улст ик һашута болв. Хальмг Таңһчин Толһач Хаска Бату, Бурхн Багшин Алтн сүмин гелңгүд, олн улс һундл төрҗ, өрк-бүлиннь зовлңгинь хувалцҗана.

Ик билгтә болн гүн медрлтә эн зурачин урн һарар кегдсн тоотнь олн. Бурхн Багшин Алтн сүмд, Сәкүсн сүмд энүнә цутхҗ тәвсн Бурхн Багшин әрүн дүрмүд шаҗнд шүтдг олн улсиг, таңһчд ирдг олн гиичнриг евәлтә күнкл дүрәрн оньгинь оньдин авлна. Цуг әмтнд хәәртә иим дүриг тогтахин, белдҗ дүрслүлхин төлә ямаран гүн медрл кергтә бәәсн болх. Шаҗна номиг, делгрлтин йовудыг, Бурхн Багшин заясн тоотыг зүркәрн медҗ авч, шаҗна дүрслүллһнә авъясиг алдл уга нәәһинь олҗ күцәнә гисн ик үүлдвр болсмн. Өвкнрин оюни зөөриг бийдән шиңгәсн цецн медрлтә болн гүн тоолврта күн болад, Владимир Савельевич иим буйнта керг күцәсн болдг. Эн йовдлын, үүлдврин нань чигн девсңгүдин тускар, зурачла күүндх кесг саам учрла. Өвәрц ухан-тоолврта бәәсинь, төриг цуг халхаснь медҗ авхар, учр-утхинь гүүнәр судлҗ шинҗлхәр шундгинь тер күүндврмүдәс медгдлә.

Владимир Васькин Элст балһснд 1941-ч җилин лу сарин 12-т төрсмн. Хойр дуднур настадан эктәһән, ахтаһан болн эгчтәһән Сиврин тууврт туссмн. Новосибирск мүҗин Черепановск районд эдн бәәсмн. Тенд Володя Васькин долан класс төгсәһәд, урһа модна техникумд орҗ сурсмн. 1956-ч җилд Хальмг һазрурн хәрҗ ирәд, Элстин дундын сурһуль төгсәһәд, Ростов-на-Дону балһснд Грековин нертә урн-билгин училищд орҗ сурв. Хөөннь зурлһна эрдмән цааранднь ясрулхар Ленинград орв. Тенд В. Мухинан нертә Деед урн-билгин үүлдврин училищд медрлән гүүдүлв.

Владимир Васькин 1967-ч җилд зурлһна ах сурһулян төгсәһәд, Элстд ирсмн. Баһ наста скульпторин дипломн көдлмш «Җаңһр» баатрлвт дуулврин ул деер күцәгдсинь тодлый. Төмр сиилҗ кегдсн ик үүдәврт келн-улсин зег болн өвәрц нань чигн улсин кеерүл болгч тоот йир чадмгар олзлгдсиг зурачнр, багшнр, номтнр темдглсн билә.

«Сурсн сурһуль – цаарандк делгрлтин эклц болв. Йоста зурач болсн төлә даңгин медрлән гүүдүләд, шин дамшлт авхар зүткәд бәәх кергтә. Кесгнь җирһлин дамшлтыг дахҗ, гүн тоолвр үүдсн болна, – гиҗ зурач бийнь тоолдг бәәсмн. – Медрл болн дамшлт эврән ирдмн биш. Хара суулго мел көдләд, ухаһан гүүдүләд, һар-көлән көндәһәд, шин юм дасад бәәхлә, эврә янз батрад ирнә».

Хотл балһсна кеерүллһнд, гермүдинь сәәхрүллһнд зурачин болн скульпторин үүдәлт ирлцәд бәәв. «Теегин герл» дегтрин лавкин кеерүл, «Зая-Пандита» дүр, нань чигн тоотыг тер җилмүдт скульптор кевлҗ кеснь темдгтә. «Җаңһрин» төрмүдәс кесгинь эврәннь зокъялмудтан орулхар шундг бәәснь үүдәврмүдинь хәләхлә медгднә. «Ээлән Овла» гидг энүнә ик үүдәлт Элст балһсна йирин нег бәәдлнь болв. «Җаңһриг» дуулад, ирсн әмтн амулң-менд йовтн гиҗ җаңһрч йөрәсн болна. «Яһҗ иим дүрмүд үүдәҗ болна?», – гиҗ сурснд, Владимир Савельевич инәмсклчкәд, келдмн: «Энтн би бишв, энтн кезеңк цагас авн олн өвкнрәрн дамҗад ирҗ йовх оюни болн сойлын зөөр мөн».

СССР-ин зурачнрин Ниицәнә гешүн Владимир Васькин күцәсн тоотнь зөвтәһәр үнлгдсмн. Хальмг АССР-ин билг-эрдмин ачта үүлдәч, Әрәсән Федерацин ачта зурач, Әрәсән урн-билгин Академин цаһан мөңгн медалин лауреат болн нань чигн кесг ачлврар эн темдглгдсмн. Скульпторин үүдәврмүд Н. Пальмовин нертә Келн-улсин музейд, Әрәсән урн-билгин Академьд, Санкт-Петербургин, Майкопин, Кызылын болн Словакин музеймүдт хадһлгдҗана. Кесг үүдәврмүднь Азин, Европин болн Америкин онц улсин хураңһуд бәәнә.

Иим нег йовдл тодлгдна. Нертә зурач 75 җилә өөнән темдглҗәсн цагт Әрәсән газетд седкүлчнр Владимир Васькина өвәрц тоолвриг барлла. «Саяд җилмүдин туршарт күмн әмтиг өврүлҗәдг Мона Лизан инәсмклһн - энтн Бурхн Багшин инәсмкллһн», - гиҗ хальмг зурач келсинь седкүлчнр олнд медүлсмн. Будда Бурхна төрт олн җилән нерәдәд, Бурхн Багшин дүрин кесг көшә кечксн кемнь тер бәәсмн.

Үнн юмиг үннәрнь бәрх, нерән һуталго бәәх, өр-өвч седклтә болх – иим һурвн зокалар Владимир Васькин бәәсмн. Тиим күн бәәсинь бидн энүг тодлхвидн, неринь мартшговидн.

ХӨӨЧИН Галина

Видео