Өвкнрин цергә авъясмудт итклтә

06-08-2022, 11:43 | Общество, Таңһчин зәңгс

Мана таңһчд Хальмг мөртә 110-дивизь бүрдснә 80 җилә өөн темдглгдҗәнә. Төрскән харсгч Алдр дәәнә хамгин күнд җилмүдт Тең һол деер немш-фашистк хортыг бәрҗ зогсасн зөргтә хальмг дәәчнрин эндрк үйин баһчуд дивизин дәәч хаалһар мөр унҗ йовв. Үйнрин залһлданд, дәәч зөргин ул деер баһчудт төрскнч сурһмҗ өглһнд ик чинр зүүҗәдг керг-үүлдвриг бүрдәсн улст Ханлтын бичгүд шидр бәрүлҗ өггдв.

Өдгә цага үйнр өвкнрин дәәч хаалһар кесн йовлһна тускар ахрар тодлулхмн. Така сарин 10-д эн керг-үүлдвр эклв. Баһ Дөрвд селәнәс экләд, Хальмгин болн Ростовск мүҗин һазрар йовад, мөр унсн баһчуд дәәнә әәмшгтә цагт эднә аавнр давҗ һарсн хаалһар йовв. Баһ Дөрвд селәнд ик хург кеһәд, мөртә баһчудыг үдшәҗ һарһсмн. Ик чинртә эн керг-үүлдврт Хальмг Таңһчин Толһачин администрацин һардач Чингис Бериков, таңһчин Залврин ахлачин дарук Нарн Кюкеев, таңһчин спортын болн баһчудын төрәр үүлддг, сойлын болн зуульчллһна министерствсин, Олна палатын, «Зөөр» гидг буйнч саңгин элчнр, района һардачнр болн бәәрн улс олар орлцв. Өвкнрин дәәч үүлдвриг тодлулх, баатрмудын нердиг дәкн нег сергәх керг-үүлдврт орлцҗахарн ик омгтаһар эдн хаалһдан һарв. Хөр һар дуунад довтлад, мөр унсн баһчуд Садовое селәнд ирв. Энд Сарпан района һардвр, ветеранмуд, сойлын болн олна көдләчнр тосад, тооһад, цаарандк хаалһднь йөрәл келҗ йовулв.

Дарани зогслһн Кануково селәнд болв. Цааранднь мөртә баһчуд Салын Тугтнд ирв. Селәнә әмтн мөр унсн баһчудыг бүләнәр тосч, кеҗәх кергинь йөрәҗ, цаһан хаалһ дурдҗ йовулв. Цааранднь эднә хаалһ Ростовск мүҗәр давв.

Эн һазра Зимовники, Кутейниковская, Большая Мартыновка селәдәр мөртә баһчудын хаалһ давҗ һарв. Дивизь 1942-ч җилд харслтын меҗә бәрҗ дәәлдсн Ажиново күүтрт, Багаевская, Раздорская станицст мөр унсн баһчуд байрин керг-үүлдврт орлцла. Усть-Донецк района эн станицд така сарин 22-т төгссн йовлһнд хальмг мөрчнр ут тоодан 470 дууна хаалһ давад ирсн болдг.

Мөртә эн йовлһнд район болһна әмтн орлцв. Мөр унҗ йовсн баһчуд тер күчтә күнд дәәлдәнә һазрт күрч, Тең һол деерк тагтсиг харссн саамд ямаран ик дәврлтиг бәрҗ, цусан асхҗ, әмән әрвллго дәәлдсн өвкнрин үүлдврт орлцснь омгта болв. Хальмг мөрн цергә дивизин зөрмг үүлдврин ашт 400 миңһн күн харсҗ авгдсмн. Кесг арвад танк болн автомашин, дәәчнрт кергтә хот-хол, зер-зев болн нань чигн тоот, кедү олн мал Теңгин цаад амнд бүрн-бүтн авч һарһгдсинь номтнрин бичсн дегтрмүдәс, тер дәәлдәнд орлцсн әмтнә тодлврас медҗ болхмн. Тиим нег дегтриг Келн-улсин музей «Калмыкия» РИА-н дөңгәр барлҗ һарһв.

1942-ч җилд мөрн цергчнр өмсҗ йовсн цергә хувциг Хальмг мөрчнрт уйҗ өгсн билә. Мөрчнрин хаалһар әмтн бәәдг цуг селәдт хургуд кеҗ, сойлын көдләчнрин концертмүд үзүлҗ, олн үүлдәчнрлә болн номтнрла харһлтс кегдсн болдг.

Хальмг Таңһчин Толһачин даалһврар Әрәсән дәәнә-тууҗин ниицәнә Хальмг Таңһчин бүрдәц болн «Аранзал» мөрчнрин спортивн клуб эн чинртә керг бүтәлһнд орлцсинь заах кергтә. Ростовск мүҗин һардвр эн керг-үүлдвриг дөңнҗ, бас нөкд болсмн.

Тең деер болсн дәәлдәнд орлцҗ, нерән туурулсн 110-ч Хальмг мөрн цергә дивизин цергчнрин санлынь тевчҗ, дивизин хаалһар мөр унҗ йовсн баһчудыг болн терүг бүрдәсн әмтиг ачллһна керг-үүлдвр болв. Н. Пальмовин нертә Келн-улсин музейд олн улс цуглрв.

«Әрәсән цергә-тууҗин ниицән» гидг Цугәрәсән олна бүрдәцин Хальмг Таңһчин әңгин Ханлтын бичгүдәр эн үүлдвриг бүрдәсн әмтн ачлгдв. Таңһчин Залврин ахлачин дарук Нарн Кюкеев ачлвринь бәрүлҗ өгв.

Сталинградск дәәлдәнә 80 җилин өөнлә ирлцҗ, Хальмг мөрн цергә дивизин дәәч үүлдвриг тодлулҗ, цергчнрин санлыг тевчҗ бүрдәгдсн мөртә йовлһна чинрнь йир ик болҗана. Дәәнә цагт әмән әрвллго тооһарн болн техническ агслһарн кесг холванд мана цергәс даву бәәсн немш-фашистнриг Тең һол деер бәрҗ зогсасн дәәчнриг мартҗ болшго. Дивизин дәәч үүлдврин ашт мана церг чидлән хамцулҗ, Сталинградск дәәлдәнд күчән холвҗ орлцх таалта болсмн.

Хальмгин дәәчнр Төрскән харсгч дәәнд уңгарн сольсн күчтә дәврлһн болсн Сталинградск дәәлдәнә диилвриг тетксн дивизин негнь бәәсмн. Тегәд эн өдрмүдт бидн мана аавнрин, эцкнрин, ах үйин әмтнә зөргтә үүлдвриг дәкн-дәкн давтҗ, өсҗ йовх үйнртән медүлхәр шунҗанавидн.


ХӨӨЧИН Галина

Видео