Өрк-бүләрн цуһар эмчнр болна

09-08-2022, 12:03 | Общество, Таңһчин зәңгс

Өрк-бүлд нег күн болв чигн эрк биш эмчин эрдмтә болхла ямаран сән. Нег үлү өдгә цагт өрк-бүлд эрүл-менд харлһна көдләч бәәхлә, тер цуг өөрхн улстан түрүн дөң күргҗ, ханя-тому учрхла дарунь эдгәҗ авна. Элст балһснд бәәдг Хальмг Таңһчин ачта эмч Саңһҗин Борис эрүл-менд харлһна халхд дөч һар җилдән үнн-чик седклтәһәр көдләд, дорас өсч йовх кесг бичкдүдин әм аврсн күн болна. Эндр Борис Михайлович ачта амрлһнд һарсн бәәнә, болв эрүл-менд харлһна төрәр эн урдк кевәрн соньмсна, байн дамшлтарн болн мергҗлтәрн хувалцна. Тернь учрта, энүнә Хоңһр болн Савр көвүднь, Саглр бернь, Манҗ ач көвүнь Альбина авальтаһан эрдмәрн эмчнр болна, тегәд эднд эцкин болн аавин сүв-селвг кергтә болна.

Эгл малчнрин көвүнә күслнь күцәд
Саңһҗин Борис Омск мүҗин Исилькульск районд «Первая пятилетка» гидг колхозд һарсмн. Экнь арвн тавтадан һанцарн үлдсмн, тегәд бийән теҗәхин төлә эрт көдлмшт һарв. Баһ цагасн авн бийинь эвго болад, чинәнь алдрад бәәдг учрар, күнд кевәр цаһан төр болснь учрта. Эднә өрк-бүлд түрүңк хойр үрнь бичкндән сәәһән хәәсмн, һурвдгчнь Борис болв, ардасн көвүн-күүк дахулв, болв күүкнь бас әрлҗ одв.
Сиврин киитн һазрт хальмг улс көлдәд-көкрәд, өлсәд харһнад, күнд көдлмшт йовад басл зовна гидгәр зовв! Болв тер бийнь өвкнриннь авъясар эдн нег-негән хәләҗ, чадсарн дөңгән күргҗ хамдан байр-зовлңган хувалцҗ йовсмн. Борис Михайловичин келсәр, аавнь Саңһҗин Мукчан эрмдгтә күн бәәҗ, тегәд гемин уршгар дәәнд орлцсн уга, цааҗла харһсн болдг. Күүнә һазрт аавнь герин эзнь фронтд дәәлдҗ йовх күүкд күүнд сана зовад, һурвн үртәһинь малтҗ авсн шавр гертән орулҗ авсмн.

– Эк-эцкмдн Сиврин тускар келхдән дурго билә. Яһад һанцарн үлдвт, эцктн яһад таднас салу бәәсмб, ахнртн альд билә, гиҗ экәсн сурдг биләв. Болв экм тер цагиг тодлхшв, юн учрар ямаран йовдл болсиг медҗәхшв гиҗ келдг билә. Зәңг-зә уга геедрсн наһцхан одахн гилтә олҗ авад, Воронеж балһснд оршагдсн һазртнь көвүтәһән болн ачтаһан одад, санлынь тевчвидн. Баһ сержант Мухлан Һәрә 1942-ч җилд хортнла дәәлдҗ йовад, залу-зөрмг кевәр әмнәсн хаһцсн бәәҗ, - гиҗ Борис Михайлович келнә.

Эднә өрк-бүл 1958-ч җилд төрскн һазрурн нүүҗ ирәд, Элст балһснас 7 дуунад Һашун Булг селәнд бәәршлв. Төрскн һазртан ирхлә эднә өрк-бүлд Альма күүкн һарв. Эн ардасн һурвн дү дахулв. Ут тоодан эк-эцкнь 9 үр һарһв, теднәснь һурвнь нилх цагтан әрлв. Ор һанцхн күүкндән эк-эцкнь цань уга эңкр болҗ таалҗ өсксмн. Балһс орад күүкнд альм авч ир, гиҗ экнь эцкиг йовулдг бәәсинь ахнь ода күртл тодлна.

Һашун Булг селәнд эк-эцкнь малын хошт көдлдг болв, Борис тенд 1-ч класст орв. Хөөннь эдн Яшкулин района Гашун селәнүр нүүв, тенд эк-эцкнь 3-ч фермд малын хошт көдлв, Борис эклц сурһулян тенд төгсәв. Цааранднь эн интернатд бәәҗ Гашун селәнә дунд сурһульд сурв. Келхд, Борис сурһулян сәәнәр сурдг, химин болн физикин олимпиадмудт орлцҗ диилвр бәрдг билә. Хамдан сурһуль сурчасн нег күүкн көвүнд йир таасгддг билә, терүнә экнь дару-дарунь гемндг бәәсмн, тегәд Борис эмч болад, тер күүкнә экиг эдгәҗ авх сана зүүв. Болв эмәһәд, тер күүкнд дурнаннь тускар келсн уга бәәҗ.

Эмчин эрдм дасхин төлә гүн медрл хоршаҗ авх кергтә, сурһулян йилһән сәәнәр сурх кергтә гиҗ Борис шиидәд, 10-ч классан Элстд төгсәв. Эгл малчнрин көвүн өмнән тәвсн күслдән күрхин төлә сурһулян арднь орҗ сурад, шүүврән сәәнәр өгәд, Әәдрхн балһснд эмчин күрәлңгин оютн болв. Темдглхәс, 1-ч курсас авн сурһулян төгсәтлән эн йилһән сән оютнрин тоод орҗ йовв, зургнь Күндллһнә самбрт зурһан җилин эргцд бәәсмн. Сурһулян Борис йилһән сән темдгүдтә хату цаасар төгсәв.

Дөңгән күргсн ах үүрнь
Арһта таньл-үзл, дааврта үүлд көдлдг элгн-садн уга көвүн бийнь эврә арһ-чидләрн тәвсн күслдән күрәд, күч-көлснә хаалһан таңһчин эмнлһнд эклв. Борис Михайлович эрдмәрн бичкдүдин эмч болна, зуг эн хирургийин халхар соньмсад, мергҗлтән өөдлүлхәр седв. Тер цагт таңһчин эрүл-менд харлһна министерствд Сармуткина Валерий ахлгч хирургар үүлдҗәсмн. Валерий Сергеевич чик авг-бәрцтә, үнн хәләцтә, чаңһ неквртә болн дааврта эмч гиҗ тоолгдна, тегәд эн кен-негинь кесн үүләрнь үнлдг бәәсмн. Эрдмин нуувчинь медҗ авхар шунҗадг, гүн медрлтә болн үнн-чик седклтәһәр көдлҗәдг баахн эмчиг цугтаһаснь ончлад, Москваһур интернатурт йовхд дөңгән күргв. Тиигәд баахн эмч Саңһҗин Борис РСФСР-ин эрүл-менд харлһна министерствин педиатрийин болн бичкдүдин хирургийин НИИ-д сурад, Москва балһсна 9-ч клиническ эмнлһнә интернатурт җилдән мергҗлтән өөдлүлсн болдг.

– Хальмг улс альд йовв чигн нег-негән хәләдг, дөң болдг авъяста. Москвад бәәрн уга болад, би Подольск балһснд Голдуна Джал күүнә герт цаг зуур бәәләв. Сурһульдан күрхин төлә хаалһдан дөрвн частан йовдг биләв. Өдр болһн нәәмн частан нааран-цааран йовхд зөвәр зовлңта болдмн, тегәд би зәрмдән эмнлһнд хондг биләв. Терүг клиникин ах эмч профессор Вальтер Михайлович Державин медәд, нанд эмнлһнд нег хора һарһҗ өгв. Интернатурт сурчасн цагтан месллһнд орлцад, өөдән мергҗлттә профессормудын дамшлт хоршаҗ авад, төрскн таңһчурн хәрҗ ирәд, бичкдүдин эмнлһнд көдлдг болув. Тер цагт хирургическ стационар уга билә, тегәд Шонҗин Иванла хамдан терүг бүрдәһәд, эн цергллт секлһнә эк татсн улс болнавидн. Санавиацар таңһчин райодар һарч йовад, бачм дөң күргҗ, күнд гемтә бичкдүдт месллһ кеҗ көдлдг болв. Дарунь намаг Москва балһснур ординатурт йовулв. Ут тоодан дөчн һар җилдән таңһчин бичкдүдин эмнлһнд хирургическ әңгд көдлүв, терүнәснь һучн шаху җилдән әңгиг һардлав, – гиҗ Борис Михайлович күч-көлснә хаалһиннь тускар келв.

Одахн Сармуткина Валерий һарсн өдрән темдглв. Җирһлин хаалһднь иим ах үр харһснд Борис Михайлович хөвдән ханҗ, Валерий Сергеевичд бат эрүл-менд дурдв.

Хойр җивр урһасн көвүднь
Хөвтә күн өрүнднь көдлмштән, асхнднь болхла герүрн адһдг гиҗ келдг юмн. Саңһҗин Борис хөвтә күн болҗахнь лавта. Эн Баян Николаевна авальтаһан хамдан дөчн зурһан җилдән ээм-ээмән түшҗ ниитә бәәнә. Эдн Хоңһр болн Савр көвүдтән чик сурһмҗ өгв. Герин эзн күүкд күн сурһуль-эрдмин халхар олн җилдән көдләд, одахн ачта амрлһнд һарв. Ууһн Хоңһр эцкиннь үлгүрәр Әәдрхн балһснд эмчин дацңгиг төгсәв, ода эн гемин уршгар көдлҗәхш. Отхн Савр Хазн балһснд эмчин халхар ик сурһульд сурад, тенд үлдв. Эндр эн медицинск номин кандидат, регионмуд хоорндк клинико-диагностическ төвд нүүрлгч хирург болҗ көдлҗәнә. Саглр авальнь бас тенд эмчин эрдм дассмн, удан цагтан Хазнд «Нарн» клиникин әңгд ах эмчәр көдлв, ода УЗИ-шинҗллт кеҗ үүлдҗәнә. Эдн һурвн үртә, ууһн Манҗ ах сурһулян йилһән сәәнәр төгсәв, ода зүркнә-судцна халхар ординатурт орхар белдҗәнә. Көвүн Әрәсән эмнлһнә сурһульмуд дунд болсн олимпиадт Хазна ах сурһулин командын ханьд 1-ч орм эзлсмн. Хөөннь эднә команд нарт-делкән олимпиадт диилвр бәрәд, орн-нутгиннь нер харсв. Шидр энүг коронавирусн гемәс хөрлһнд орлцсн оютнрин тоод шишлң медаляр ачлв. Альбина авальнь эрдмәрн бас эмч болна. Ач бернь маңһд болсн бийнь, авг-бәрцәрн йоста хальмг бер болна гиҗ аавнь буульна. Мукчан ач көвүнь 11-ч класст орхмн, иргчдән шүднә эмч болхар зуралҗана. Ор һанцхн Айса ач күүкнь эн җил сурһульд орхмн, эн бииһин студьд орна, Татарстана билг-эрдмин марһаст диилвр бәрҗ күцәмҗәрн элгн-садан байрлулна.

– Би эврән баһ цагтан спортар соньмсҗ, чик авг-бәрцәр бәәҗ, бөк бәрлдәнә марһаст орлцдг биләв. Мини тоолврар залу күн чидлтә, арһта, бийән харсч чаддг залу-зөрмг күн болх зөвтә. Мана хойр көвүн бас бичкндән бөк бәрлдәнә секцд ордг билә, ода хойр ачм дорд үзгин бөк бәрлдәнә халхар күцәмҗ бәрҗәхнь темдгтә. Спортар соньмссн күн дигтә-тагта, дааврта, чик авг-бәрцтә болна, энтн җирһлд туста болна, – гиҗ медәт темдглнә.

Залу күн заңһсн талан
Насн-җирһлиннь туршарт зуг бийдән нәәлдг Борис Михайлович чадсарн өрк-бүлән теҗәҗ, үнн-чик хәләцәрн бәәҗ, күүнд келүллго, нерән һуталго бәәхәр зүткнә. Хамдан көдлҗәх үүрмүднь ачта эмчиг тевчҗ күндлнә. 80-ч җилмүдин чилгчәр Саңһҗин Борис Элст балһсна Советин депутат, экологин болн эрүл-менд харлһна комиссин ахлач болҗ үүлдҗ йовсмн. Мана таңһчд бичкдүд дунд ВИЧ гем илдкгдсн цагт эврә ухан-тоолвран иләр медүлсн төләдән цааҗла харһв.
Эмчин җалв бичкн болдг учрар эн көвүдтән дөң болхин төлә арһлачар үүлдхәр шиидв. Тиигәд, ачта амрлһнд һарх цагнь өөрдхлә Саңһҗин Борис эврә керг бүтәҗ үүлдв, хөөннь хоршасн мөңгәрн крестьянск-фермерск эдл-аху бүрдәв. Көвүднь болн ачнрнь энүнд дөңгән күргҗ, гиичлҗ ирхләрн хар көдлмшәс әәлго малын хошт бас көдлнә.

- Ямаран чигн керг эклхәс, ямр нег төр хаһлхас урд би эрк биш көвүдтән терүнә тускар келҗ, теднә ухан-тоолвр медҗ, сүв-селвгәрнь соньмснав. Эдн бичкнәсн авн гер-бүүрин төрт орлцна, тегәд чигн бийснь өсәд-босад эврә өрк-бүлтә болсн бийнь маднла даңгин селвлцнә. Эмчин эрдм шүүҗ авхларн көвүдм мини тоолврар соньмсҗ, сүв-селвг сурв. Эдн чик шиидвр авч эрдмин халхар күцәмҗ бәрснь бахмҗ болна. Дорас өсч йовх ачнр эк-эцкнрәсн үлгүр авч бас өлзәтә сән үрд болҗ өсчәхнь мадниг байрлулна. Мана өвкнрин авъяс, авг-бәрц мартгдх зөв уга гиҗ санҗанав. Нег-негән дөңнҗ, кен ахан күндлҗ, хальмг улсин авъясар бәәх кергтә, - гиҗ Борис Михайлович күүндврән ашлв.

ДООҖАН Наталья

Видео