Хальмг тууҗин номд Николай Пальмовин тәвц

13-10-2022, 10:13 | Общество, Таңһчин зәңгс

Элстд Н. Пальмовин нертә Келн-улсин музейд номин-дамшлтын регионмуд хоорндк конференц болв. Нер туурсн орс номт, Хальмгин тууҗин номин делгрлтд ик ач-тусан күргсн профессор Николай Пальмовин 150 җилин өөнд конференц нерәдгдв.

Хальмг Таңһчин Келн-улсин музей чинртә эн керг-үүлдвриг бүрдәв. Келн-улсин төрәр үүлддг федеральн агентствин, таңһчин сойлын болн зуучллһна министерствин, Элстин болн Хальмг епархин дөңгәр конференц кегдв. Таңһчин Келн-улсин архив болн РАН-а Хальмг номин Төв конференциг белдлһнд орлцсмн, Конференцд белдәд, музейин көдләчнр белдсн «Нег теңгр дор» гиҗ нерәдгдсн һәәхүллә таньлдҗ, номин сүүртән ирсн улс цуглрв. Николай Николаевич Пальмовин бәәдл-җирһлин болн үүлдврин йовудт номт олзлҗ йовсн тоотыг, терүнә бичсн номин статьяс болн нань чигн материалмуд ирсн улсин оньгиг эзлв.

Хальмг тууҗин номин эклцинь тәвҗ, ач иктә көдлмш күцәсн Николай Пальмов орс шаҗна тууҗин үүлдврин зәрм халхин тускар түрүн болҗ шинҗллт кесәрн бас темдгтә. Орс гелңгин бүлд төрсн, бийнь духовн семинарийд сурсн, хөөннь духовн семинармудт сурһуль дасхҗ йовсн Николай Пальмовин санлд Элстин болн Хальмг епархин гелңгүд ном умшҗ, конференцин көдлмшиг шаҗна номин халхар эклв.

Нертә номт, профессор Н. Пальмовин элгн-садна нерн деерәс эндрк үйнр конференцин көдлмшт күцәмҗ дурдҗ, видеон дөңгәр йөрәлән илгәсинь цугтан оньган өгч соңсв.

Дарунь Элстин болн Хальмгин архиепископ Юстиниан келсн үгдән номт болн олна үүлдәч Николай Пальмовин җирһл болн үүлдвр кергтән йосндан цергллһнә үлгүр болсинь темдглв.

Таңһчин правительствин ахлачин дарук Андрей Чиджиев конференцд орлцачнрт нерәдсн Хальмг Таңһчин Залврин ахлач Гиляна Босхомджиеван йөрәлин бичгиг соңсхад, номин сүүр күцәмҗтә болтха, гиҗ дурдв.

Конференцин номин сүүрт профессор Николай Пальмовин бәәдл-җирһлин болн үүлдврин тускар келәд, тер цага политическ бәәдлин ул деер номтын үүлдвриг үзүлҗ, тууҗин номин доктор, профессор Александр Команджаев эврәннь илдклән кев. Музейин директор, тууҗин номин кандидат Ирина Мучаева (зургт) эврәннь илдклдән Санкт-Петербургин Таврическ бәәшңгд болсн һәәхүлд хальмг экспозиц ямаран ик чинр зүүснә тускар келәд, зун җил хооран болсн эн һәәхүлд хальмгудын хувцна өвәрцинь, уйлһна болн кеерүллһнә ямаран ик эрдмтә бәәсинь үзүлҗ чадв.

Москва балһснас ирсн шаҗна номт, Әрәсән шаҗн хоорндк хүүвин күцәгч сегләтр Дмитрий Сафонов орс шаҗна тууҗ шинҗллһәр Николай Пальмов кесн тоотын тускар тодрхаһар келв. Хальмг номтнр Пальмовин номин үүлдвриг өргәр үзүләд, олнд медүләд, номин үүлвдрт орулсн болхла, профессор Пальмовин шаҗна туск шинҗллтс күцц сәәнәр шинҗлгдәд угаг эн заав.

ХVII-ХVIII зун җилмүдт йосна халхар болн алвт болһна һардачнр хоорнд бичгин болн нань чигн дөңгәр хәрлцә бәрлһнә тускар Ростов-на-Дону балһснас ирсн номт, тууҗин номин доктор, профессор Дмитрий Сень кесн соңсхвр соньмслт үүдәв. Тер холдк зун җилд хальмгуд эврә бичлттә бәәсинь номт темдглв.

Новосибирск балһснас ирсн номт, тууҗин номин доктор, профессор Леонид Бобровин илдклд делкән ямаран музеймүдин коллекцд хальмгудын зер-зев болн дәәнд орхларн өмсдг хувцн хадһлгдҗахин туск илдклиг цугтан ик оньгтаһар соңсв. Дәәлдәнд хальчлд өмсдг бәәсн дуулһ, кө-хуйг, һартан бәрҗ дәврдг олн-зүсн зер-зев болһн соньн тууҗта болҗахинь медҗ авхд соньн болв. Номин түрүн сүүрт нань чигн соңсхврмуд кегдв.

Секцсәр болсн көдлмшин йовудт профессор Пальмовин һар бичмрин тускар, шаҗна номин туск терүнә үүлдврин тускар, хальмг тууҗиг баһчудт дасхлһар, олн дунд хальмгудын тууҗин номиг тархалһар энүнә кеҗәсн цуцрлтан уга көдлмшин тускар тодрхаһар келгдв. РАН-а Хальмг номин Төвин номтнр, Келн-улсин архивин номин көдләчнр тууҗин номин болн архивин үүлдврин халхар номт Пальмов күцәсн тоотыг соңсхврмүдтан үзүлв.

Хальмгин номин үүлдврт ик ач-тусан күргсн номтын нер зүүҗәх Келн-улсин музейин номин көдләчнр Светлана Оконова, Мария Дорджиева, Тамара Васильева, Ирина Каруева музейин улынь тәвсн номтын керг өдгә цагт яһҗ күцәгдҗ йовхинь соңсхврмудтан тодрха кевәр үзүлв.

Конференц регионмуд хоорндк гиҗ зарлгдсн бийнь эннь Цугәрәсән чинртә номин сүүр болв. Энүнд орлцсн номтнрин илдклмүд, соңсхврмуд тууҗин номин делгрлтд зөвтә тәвцән орулхнь маһд уга. Өмн үзгин федеральн университетин профессор, тууҗин номин доктор Дмитрий Сень келсәр, конференц күцәмҗтә болв. Номтнрин илдклмүд болн соңсхврмуд номин олн халхсиг үзүләд, номин олн халхар хоорндк залһлдаг медүләд, гүн олн шинҗллт кесмн. Эннь конференцин номин болн дамшлтын чинринь үзүлҗәнә.

Новосибирск государственн университетин профессор Леонид Бобровин тоолврар, өөрд-хальмгудын тууҗ йир соньн. Зун җилмүдин хамгин чинртә йовдлмудт орлцҗ, төрскән харссн хальмгудын тууҗиг һанцхн Хальмгт биш цуг орн-нутгт, делкәд медх зөвтә. Иим конференцс Әрәсәд бәәх олн келн улсин залһлдаг батлхд, эндр өдр тууҗин йовудт батрсн улсин иньгллтиг нег үлү үзүлх кергтә.

«Конференцин йовудт 30 соңсврмуд болн илдклмүд кегдв», – гиҗ музейин директор Ирина Мучаева товчлв. Тууҗин номин доктормуд, кандидатнр, эврә хәләҗәх төрәрн соньн шинҗллт кесн номин көдләчнр конференцд орлцв. Николай Пальмов эклцинь тәвсн номин цуг халхарнь ода шинҗллт кегдҗәхинь конференц үзүлв. Мана музейин ул тәвсн нертә орс номтын номин зөөр цааранднь чигн шинҗлгдхмн. Конференцин материалмуд шишлң хураңһуд барлгдхмн. Тиигәд мана номин үүлдврт, өдр-бүрин кергт Николай Пальмовин нерн болн керг оньдин омг өгч йовна.

«Хальмг үннә» цәәлһвр
1921-ч җилин туула сарин 9-д улсин сурһуль-эрдмин Хальмг әңгин сүүр деер архивн-музейн секц бүрдәх шиидвр авгдсмн. Тууҗин-этнографическ музейин болн архивин һардвриг Әәдрхнә университетин профессор Н. Пальмовд даалһсмн. Николай Николаевич Пальмов Хальмгин архивн цергллтиг 1921 җиләс авн һардв. 13 җилин туршарт номт ик көдлмш кесмн. Хальмгин архив диглгдҗ, архивн керг диг-даратаһар күцәгддг болв. Документсин ул деер номт хальмг улсин тууҗиг материалмуд энд-тендәс цуглулҗ, цагла ирлцүлҗ диглв. Николай Пальмовин номин һол көдлмш – «Этюды по истории Приволжских калмыков» гидг дөрвн ботьта шинҗллт, номтын статьяс – «К истории рыбной промышленности в Астраханском крае в первой половине XVIII века», «К Астраханскому периоду жизни В. Н. Татищева», «Шелководство в Калмыцкой степи», «Обследование калмыков и русская иммиграция в Калмыцкую степь», «Лесоводство, садоводство и огородничество в Калмыцкой степи».


ХӨӨЧИН Галина

Видео