Әрәсән Баатр Мингиян Лиджиев нерән мөңкрүлв

08-12-2022, 13:17 | Общество, Таңһчин зәңгс

Көк теңгсин көвәд Лагань балһснд өсч-боссн Әрәсән Баатр, капитан Мингиян Лиджиев һарһсн зөргтә баатр йовдлын тускар бидн меднәвидн. Болв Мингиян школд яһҗ сурч йовсна, яһҗ өсч-боссна тускар бидн сәәнәр медхшвидн. Энүнә тускар маднд Лаганя 3-ч тойгта сурһулин багш, Мингияна классин һардач Татьяна Джимбеевна Дорджиева келҗ өгв.

– Мана Лагань балһсна 3-ч тойгта сурһульд Мингиян Лиджиев 10-11-ч классмудт ирв, түүнә өмн олн салврта гимназьд сурчала, тенд 9-ч класс төгсәснә туск хату цаас авла. Йирдән би Мингияниг кесгәс нааран меддг биләв, яһад гихлә түүнә эклә бидн кесг җилдән үүрлҗәнәвидн, элгн-садн чигн болҗанавидн, тегәд би Мингияниг бичкнәснь авн үзҗ-медҗ йовлав. Нанд өөрхн күн билә, мини көвүнлә үүрлҗәлә.

– Мингияна заң-бәрцнь ямаран билә?
– Мингиян төвшүн-тиньгр, зуг йир бат заң-бәрцтә бәәсмн. Әмтнлә йир түргәр таньлддмн. Мана класст цугтан Мингияниг күндлҗ үүрлдг бәәсмн. Негдвәр, Мингиян сәәнәр сурчала, цугинь амр кевәр дасчала. Нег үлү тууҗар, географяр, обществознаняр соньмсчала. ЕГЭ-н шүүвриг Мингиян бас сәәнәр өгв.
Төрскнч, сән седклтә көвүн хальмг келәр болн урн үгин зокъялар гүн медрл үзүлҗәсмн, ик оньган тер кичәлд өгчәсмн. Мана алдр «Җаңһр» дуулврин баатрмудын дүр көвүнә седклинь авлҗала, тедниг дураһад бас баатр болхар седҗәсн болх. Сурһулян йир даавртаһар дасчала, юм умшхд ик дурта бәәсмн. Хальмг Таңһчин, Әрәсән тууҗ чигн энүг икәр соньмсулҗала. Шин юм медҗ авхдан дурта билә. Тегәд чигн 7-8 классмуд күртлән Мингиян йилһән сәәнәр сурч йовла.

– Мингиян офицер-десантник билә, тегәд нег үлү спортар соньмсчасн болх.
– Мел тиим. Гиигн атлетикин, греко-римск бөк бәрлдәнә кичәлд ик оньган өгчәлә, Академьд чигн дасчала. Тиим кевәр Мингиян йир дааврта, тәвсн күслдән күрдг, эврә чидлдән нәәлдг арвт бәәсмн. Цуг тер тоот энүнд спортд ик күцәмҗ бәрхд дөң болҗасмн. Кесг марһанд нүүрлгч орм эзлҗ йовла. Классин олна җирһлд чигн шунмһаһар орлцҗ йоста нүүрләч бәәсмн. Даалһсн кергән кинәнәр, даавртаһар күцәҗ йовла. Хальмг болн орс бичәчнрин шүлгүд умшад, ду дуулхдан чигн дурта билә, гитар цокч олна оньг авлҗала. Иигәд районд «Ниицл» гидг бичкдүдин болн арвтнрин бүрдәц бәәлә, түүнә президент болхар Мингиян шунҗ шүүврин марһанд орлцад, аштнь күслдән күрв.

– Тиим кевәр уйн настаһасн авн Мингиян күслдән күрдгән дасв яһв?
– Тиим. Тер олна бүрдәцин көтлвринь Мингиян эврән тогтаҗала, бичкдүд юуһар соньмсдгинь медҗәлә, теднд сән үлгүр үзүлҗәлә. Тегәд мана сурһульд болн районд болдг кесг керг-үүлдврт түрүн зергләнд орлцҗала. Бидн, багшнр, Мингияниг мана нөкд гиҗ тоолҗалавидн, кесг юмар соньмсад, мана өгсн даалһвриг эрк биш күцәдг бәәсмн.
Кесг тоотар Мингиян үүрмүдән соньмсулҗ келҗ өгчәлә, теднлә нам зүткҗ тоолвран харсчала, терүг олнд медүлхәсн әәдмн биш. Болв тоолврнь эндүтә бәәсн болхла, бас дарунь гемән сурад, эндүһән чиклҗәлә. Тегәд Мингиянла кесг төрәр күүндҗ болхмн билә, тиигҗ арвтнр ода тоолҗана.
Мингиян кезә чигн серглң-дерглң, инәдтә-шогта йовдмн, күчр-күндд диилгддго билә. Тиим кевәр Мингиян бат авг-бәрцтә, олнд түшг болдг арвт бәәсмн.

– Класст сурчасн арвтнрла сәәнәр үүрлҗәлү?
– Би түүнә тускар урднь келләв. Теднә арвдгч класс физикин болн эсвин салврар сурчасмн, тернь амр биш билә. Мингиян дарунь гилтә классин һал маңнад һарв, сурһулян чигн сәәнәр сурчасмн, үүрмүдән күндлҗәлә, кергтә болхла теднд дөң болҗала, тиигҗ эдн цугтан ни-негн бәәсмн. Энд һурвн йисдгч классмудас күүкдиг цуглулсмн, болв тедниг цугтаһинь Мингиян хамцулад, удл уга эдн нам сән үүрмүд болв.

– Та классин һардач болҗ үүлдҗәләт, тана өгсн даалһвриг Мингиян күцәдг билү?
– Мини келсиг дарунь гилтә амрар күцәдг билә, тегәд Мингиянд ямаран чигн даалһвр өгч болхмн билә, күцәх угай гиҗ би нам сандго биләв. Тиим ицгтә сурһульч бәәсмн.

– Яһад Мингиян цергә училищ шүүҗ авсмб?
– Хамгин түрүнд көвүнд дигтә-дарата цергә җирһл таасгдҗасн болх гиҗ санҗанав. Тиигчкәд тер цагт кесг мана сурһульчнр цергә керг күцәхәр седҗәлә. Тиигчкәд Мингиян эврә чаңһ-чииргән, залу-зөргән цааранднь батрулх сана зүүҗәлә. Эврән эн уралһ, юмнас әәдго көвүн билә, тер заң-бәрцәрн уйн настадан чигн наадксасн йилһрҗәлә.
Чик, сән секдклтә күн билә, цергч болхар бәәлә. Тиигхд, ода чигн Рязаня десантын цергә училищ көвүдт таасгдҗала, тер училищд Мингиян орхар седжәлә, аштнь тер күслдән күрв. Училищд чигн сәәнәр сурчала. Тенд сурчасн кемд мана сурһульд ирдг билә. Сурһульчнрин, багшнрин, эврәннь үүрмүдин җирһләр кезә чигн соньмсчала.
Түүнә хүрмд нег класст сурчасн үүрмүднь нанла хамдан одла. Бат өрк-бүл эдн авальтаһан өндәлһв, алтн хойр үрән һарһв. Тегәд йоста залу болҗ баһчудт үлгүр үзүлҗ йовла. Түүнә үлгүрәр талдан мана сурһульчнр Рязаня училищд орхар седҗәлә. «Кемр өрк-бүлд көвүд һархла тедн хамгин түрүнд Төрскән харсачнр болх зөвтә. Эврәннь өрк-бүлин, орн-нутгт болҗах йовдлын туст дааврта болх зөвтә, тиигҗ бидн көвүдиг сурһмҗлх зөвтәвидн», – гиҗ экнь келнә. Үгән өгсн болхла эрк биш терүг күцәх зөвтә. Бидн йоста залу улсиг сурһх зөвтәвидн. Юнармейцнрин отрядын, зергләнә болн дууна хәләвр болхла Мингиян оньдин түрүн зергләнд йовдмн.

– Тана сурһульч һарһсн баатр йовдлын, түүнәс көлтә әмнәсн хаһцсна тускар яһҗ медвт?
– Хамгин түрүнд тер һашута зәңгиг нанд көвүм келҗ өглә. Мингиянла эдн кесг җилдән үүрлҗәлә, селәнә нег захд өсч-босчала, тиигәд нег-негнәннь тускар медҗәлә. Тернь мадна төлә ик зовлң болсмн. Болв цергә күн Төрскндән церглх зөвтә, эврә һазр-усан харсх зөвтә гиҗ бидн бас медҗәләвидн. Украинд болҗах шишлң керг-үүлдврт орлцҗана гиҗ бидн урднь соңсҗ йовлавидн. Яһҗ йовна, аюлла бичә харһтха, әмд үлдтхә гиҗ дотран зальврҗ йовлавидн. Яһад гихлә түүнә өмн Мингияна элгн-садн бәәсн баахн көвүн Төрскнә төлә әмән өглә. Тегәд Мингиян ямаран йовна гиҗ бидн тасрхан угаһар сурҗалавидн. Түүнә баатр йовдлын тускар бас соңславидн. Хәрү цухршго билә гиҗ бидн медҗәләвидн, тиим сурһмҗиг өрк-бүлдән, элгн-саднасн, багшнрас авла. Офицерин өөдән нерән һуташго билә, тиигҗ баатр кевәр ноолдад, хортна салдсмудыг уга кеһәд, Төрскнә төлә әмән өгв. Тиим зөргтә авг-бәрцтә залу хооран цухрдго бат саната бәәсмн. Тиим хаалһиг Мингиян шүүҗ авсмн, аюлта таалд тиим залу-зөргтә йовдл һарһх, әмән тиигҗ амрар өгшго гиҗ бидн санҗалавидн. Түүнә һардврт бәәсн салдсмудыг хайшго, тедниг эрк биш харсх билә, тиим дааврта хәләцтә офицер мана Мингиян бәәсмн, теднә әм аврхин төлә зөргтәһәр ноолдҗ әмән өгсмн.

– Шишлң кергт орлцхин өмн Мингиян альд церглҗәлә?
– Түрүләд Псковск дивизьд, дәкәд Уссурийскд, Хол Дорд үзгин һазрт офицер болҗ цергчнриг белдҗәлә. Тендәс шишлң керг-үүлдврт орлцхар йовла. Уссурийскд үлдх, штабин ханьд көдлх орм өгчәлә. Болв эрк биш тер цергә үүлдврт орлцх зөвтәв гиҗ Мингиян тоолҗала. Амрлһнд ирх зөвтә бәәсмн тер кемлә. Зуг цаг бачм болад ирсн уга. Тер цагла үй дү Владимир Ходжаевла харһсмн. Экнь болхла зуг телефоһар көвүтәһән күүндсн болдг. Сурһульдан хамдан сурчасн үүрмүдтән Мингиян му биш бәәнәв, церглҗәнәв гиҗ зәңгләд бәәв. Мингиян үүрмүдән хамцулв, урдк хәләцән тедн сольв. Мана Баатр мадна бахмҗ болҗана төлә, нернь туурад, мөңкрҗ йовтха.

– Мингияна өрк-бүлин тускар келҗ өглт.
– Мингиян Катя дү күүктә билә. Экдән, дү күүкндән Мингиян йир дурта бәәсмн. Экнь, Баир Владимировна, көвүндән чик сурһмҗ өгчәлә, яһҗ сурдгинь хәләһәд бүрткҗәлә. Мингиян селвгинь соңсад, иргчдән туста эрдм дасхин төлә гүн медрл эрк биш кергтә болх гиҗ эврән чигн медҗәлә.
Цергә күн, офицер болхан Мингиян урдаснь медсмн, эднә класст Константин Озаев сурчала, бас цергә училищд орла. Эн бас одахн зөрмг йовдл һарһла. Көвүд хоорндан сәәнәр үүрлҗ, нег-негән дөңндг, ухан-седклән меддг билә. Цугтан эдн спортын кесг марһанд орлцҗала, чаңһ-чиирг болхар седҗәлә, классин керг-үүлдврт эдн Мингияна һардврт орлцҗала.

ТҮРВӘН Һуна

Видео