Көгҗмин бәәшң Элстин тал дунд дүңгәнә

02-02-2023, 20:09 | Общество, Таңһчин зәңгс

Хальмгин хотл балһсна төвд бәәх эн көгҗмин сурһуль кесг бичкдүдт җирһлин хаалһинь сексн болдг. Нертә олн көгҗмчнр, багшнр, артистнр энд бичкндән эклҗ медрл авч көгҗмин делкәд ишкдл кесн болдг. Тууҗд орсн сурһулин 85 җилин өөн олн улсин җирһлд пандемий болн нань чигн тоот учрсн төләд ик өргәр темдглсн уга. Ода бәәдл эвтән орҗах цагт энд көгҗмин олн халхар медрл авчах күүкд-көвүд байрин ик концерт үзүлхәр белдҗәнә.

Хальмгт профессиональн көгҗмин сурһулин улынь тәвсн Элстин бичкдүдин негдгч тойгта сурһуль гиҗ нерәдгднә. Санһҗ-Һәрә Доржинан нер эн зүүнә. 1957-ч җилин хулһн сарин 4-д үүдән сексн сурһуль урдк кевәрн көгҗмәр дүүрң гер болҗ, билгтә олн бичкдүдиг тосч авна.

«Хальмг АССР-ин Наркомпрос бичкдүдин көгҗмин сурһуль бүрдәв. Хальмг АССР-ин Совнаркомин билг-эрдмин Заллтын медлд тер сурһуль секгдв. Энд 7-ас авн 15 күртл наста бичкдүд – 70 күн орулҗ авгдв. Сурһулин авгдсн күүкд-көвүдт көгҗмин зевсгүд болн нотн девтрмүд өггдв. Сурһулин һол төрнь – Элстин бичкдүдин көгҗмин делгрлтиг тетклһн», – гиҗ «Ленинский путь» газетин 127-ч тойгт 1957-ч җилин хулһн сарин 7-д бичгдсн бәәнә.

Эклцнь иим билә
Хальмг улс көгҗмән шинәс босхҗ авхар Сиврин тууврас ирҗ шунсн цага йовдлыг бидн иигәд газетин халхас умшвидн. Сурһулин тууҗин болн эндрк өдрин тускар эндр «Хальмг үннә» седкүлчнр бичҗәнә.

Фортепиано татдг болн оркестрт нааддг бичкн көгҗмчнр медрлиг 1957-ч җилин хулһн сарин 4-д Элстин бичкдүд эклҗ дасв. Түрүн һардачд А.Н. Бубнов батлгдсмн. Таңһчин концертн бюрон симфоническ оркестрин һардач болҗ тер көдлҗәсмн. Фортепианон багш Зурабова Ольга Оветовна, хуур татлһиг Николаев, виолончель татдгиг Артур Сейбель дасхҗасмн.

1941-ч җилин хөн сард сурһулиг түрүн сурһульчнрнь төгсәҗ һарсмн. Леонид Гунаев виолончель классар сурһулиг төгсәв. Репринцев кларнет татдг болв. Петр Андриенко флейта, Бондаренко хуур татдг класс төгсәв. Эдн орлцсн ик концерт тиигхд болсн билә. Леонид Гунаев 1940-ч җилд «Җаңһрин» өөнд нерәдсн байрин керг-үүлдврт орлцҗ, виолончельдан көгҗм татсмн.

Түрүн багшнрин нериг тодлулхмн. Анатолий Петрович Ковалев баян татдг багш болҗ ирсмн. 1959-ч җилин туула сарин 15-ас авн эн негдгч тойгта бичкдүдин көгҗмин сурһулин һардач болсмн. Фортепиано дасхдг түрүн багш – Лилия Лаврентьевна Бабурина (1959-1973 җҗ.), Гармай Анатолий Иванович (1959-1962 җҗ.) баян болн аккордеон татдгиг дасхҗ йовла.

Эврә кергин эрдмчнр
Эн сурһуль Хальмгт көгҗмин мергҗлтнриг белдлһнә төв болхднь тиигхд көдлҗәсн медрлтә болн эврәннь кергтән цань уга дурта багшнрин ик күчн орсмн. Сурһулин һардач Николай Пархоменко сән белдвртә көгҗмчнриг өөрән хамцулҗ чадв. Бийнь хуур татдг эрдмтә бәәсн көгҗмч үүдәврмүд бичдг бәәҗ. Р. Глиэрин сурһульч бәәсн билгт Элстд негдгч тойгта көгҗмин сурһульд көдлҗәснь ямаран соньн йовдл болв. Билгтә эн күн сурһулиг 1959-ч җилин мөчн сарас авн 1964-ч җил күртл һардҗ йовла.

Сойлын ачта көдләчнрин нер зүүсн кесг багшнр көдлҗ йовла. Түрүнксиннь тоод Лунёва Фаина Михайловна, Катышева Бадма Сергеевна (Журилко) – эн багшнрин нерд тууҗд орсн бәәнә.

Хальмг Таңһчин сойлын ачта көдләч Тимофей Тимофеевич Коляда – баян болн аккардеон татдг эрдмиг 400 сурһульчд дасхсмн. «Сойлын халхар күцәмҗ бәрсн төләдән» гидг өрчд зүүдг Әрәсән Федерацин күндтә темдгәр ачлгдсмн.

Буринова Тамара Николаевнан тускар тодрхаһар келх кергтә. Н. Римский-Корсаковин нертә Ленинградск консерваторин көгҗмин училищ төгсәсн багш 1964-ч җиләс авн 1982-ч җил күртл көгҗмин сурһулин һардач болҗ көдлсмн. Ахр цагин дотр бүрдәмҗин ик көдлмш кеһәд, сурһулин материальн-техническ көрңгинь шинрүлҗ батлв. Сурһулин йовудт шинрлт орулҗ, тавн шин эрдм дасхлһиг сурһулин зурад орулв. Тер җилмүдт сурһулин ул деер билгтә бичкдүдиг йилһҗ авч Москван болн Санкт-Петербургин ЦМШ-т сурлһнд белдлһнә авъяс батрсмн.

Сурһульчнр неринь туурулна
Хуур татдг эрдмиг олн баһчудт дасхсн багш, Хальмг Таңһчин сойлын ачта көдләч Татьяна Юрьевна Зайцеван тускар сурһулин делгрлтд терүнә ик тәвциг темдглхмн. Элстин көгҗмин училищин хойрдгч курсин оютн бәәсн цагтан Татьяна Зайцева 1982-ч җилд көгҗмин сурһулин ирҗ хуур татдг бичкдүдин оркестр һардсмн. Тер цагас авн энүнә җирһл сурһульд үүлдврлә өөрхн залһлдата бәәнә. Энүнә белдсн 300 һар көгҗмчин ик зунь таңһчин бичкдүдин көгҗмин сурһульмудт көдлҗәнә. Хальмгин симфоническ оркестрт Эльзята Тюрбеева, Санал Харкчинов көдлнә. Оркестрин һардач болн дирижер Мергн Настинов бас Татьяна Юрьевнан сурһульч болҗана. Таңһчин меҗә һатц көдлҗ йовх сурһульчнрнь сән белдвртә көгҗмчнр болҗ, багшин, Элстин көгҗмин негдгч сурһулин нериг дуудулҗ йовна.
Олар, ханярн дууллһна туст ик көдлмш кесн Хальмг Таңһчин сойлын ачта көдләч Людмила Михайловна Григорьева бийнь эн сурһулиг төгсәһәд, цааранднь сурһуль сурсмн. 1978-ч җил төрскн сурһульдан ирҗ көдлсмн. Билгтә хормейстерин һарт медрл авдг дууна коллективс таңһчин цуг марһасин 1988-2009-ч җилмүдт нүр орм эзлҗ йовсмн.

Эн болн нань чигн багшнрин, школын көдләчнрин цуцрлтан уга үүдәгч үүлдврин ашт таңһчин көгҗмин коллективсин төлә, Элстин билг-эрдмин колледжин, таңһчин үүдәгч коллективсин төлә көгҗмин кадрмуд белдгдсмн.

Өөннин эн кемлә сурһулин неринь дуудулҗ йовх зәрм сурһульчнрин неринь заахмн. Әрәсән Федерацин сойлын ачта көдләч Дмитрий Арутюнов Аһшин сурһуль-эрдмин джазин көгҗм делгрүлҗ йовна. Ода багшлҗах Сергей Настинов бас Әрәсән Федерацин сойлын ачта көдләчин өөдән нер зүүнә. Хальмг Таңһчин сойлын ачта көдләч Александр Бадма-Гаряев «Бамб цецг» ансамбльд көгҗмин һардач болҗ көдлҗәнә. Таңһчин сойлын ачта көдләчин өөдән нер зүүдг Наталья Терентьева, Ногала Доржиева, Ирина Овшинова, Валентина Овшиева, Виолетта Хотлина, Галина Джирентеева, Наталья Кущ, Радна Кичикова болн нань чигн мергҗлтнр сойлын олн халхар көдлҗ йовна. Әрәсән олн балһсдар, һазадын орн-нутгудар чигн Элстин көгҗмин негдгч школыг төгсәсн көгҗмчнр көдлҗ йовхинь зааһад келхд олн. Сурһулин нериг эдн цугтан үүдәгч сән көдлмшәрн өөдән бәрҗ йовна.

Олн җилд сурһулиг Хальмг Таңһчин сойлын ачта көдләч Галина Санджиевна Эняева һардҗ, сурһулин үүдәгч үүлдвриг чадмгар залҗ йовв. Эн һардачин үүлдврлә сурһулин көдлмш шин девсңд һарв. Давсн зун җилин тәвдгч җилмүдт сурчах күүкд-көвүдин то 30-ас авн 500 күүнд күрч өсв. 1996-ч җиләс нааран эн сурһульд 7 әңгд 16 эрдмәр бичкдүдт көгҗм дасхдг болв. Сурһулин өдгә цага улнь тиигхд тәвгдв. Җил болһн эднә сурһульчнр 20 һар марһанд орлцҗ, билг-эрдмән үзүлнә. Көгҗмин медрл заасн деерән багшнр келн-улсин авъясмудла сурһульчнриг таньлдулна. Кезәнә олзлҗ йовсн зевсгүд - йочн, хучр, ятх татдгиг энд дасхдг болсмн.
2022-ч җилд школыг Лариса Борисовна Летуева һардв. Сурһулин үүдәгч үүлдвриг цааранднь дегрүлхәр Лариса Борисовна багшнран болн сурһульчнран уралан шин күцәмҗүр көтлҗ йовна. Көгҗмин шин эрдм дасхх зура бәәнә. Балһсна дундын сурһульла залһлдаһан батлад, теднә ул деер үүдәлтән экләд делгрүлв. Нертә көгҗмчнрин болн артистнрин мастер-классмуд кегдхмн. 85 җилә тууҗта көгҗмин сурһуль эврә музей секх цуг таал энд бәәнә. Урдк кевәрн көгҗмәр дүүрң герт өдр болһн олн күүкд ирҗ, көгҗмин медрл дасна. Элст балһсна сойлын болн олна җирһлд орлцҗ, бичкн билгтнр әмтиг билг-эрдмәрн байрлулна.

Галина ХЕЙЧИЕВА

Видео