Төрскнч сурһмҗин булг болна

18-05-2024, 15:01 | Общество, Таңһчин зәңгс, Зіњг, Сойл

Хөн сарин 18-д музеймүдин Нарт-делкән өдр темдглгднә. Улсин тууҗиг хадһлҗ, төрскнч седклтә баһчуд өсклһнд орлцҗадг, сойлын болн гегән-герлин ик көдлмш кеҗәдг музеймүдин көдләчнр эн өдриг байрин бәәдлд темдглнә. Улсин җирһлд ик чинр зүүҗәдг көдлмш күцәҗәх кесг сай әмтнә күч-көлсинь үнлх, йөрәлин үгмүд келҗ, күцәмҗ дурдх цаг иигәд ирнә.

Хальмг Таңһчин һол музей Николай Пальмовин нер зүүнә. Сойлын эн бүрдәцин үүлдвр олн халхар делгрҗ йовхин тускар музейин һардач, Хальмг Таңһчин сойлын ачта көдләч Ирина Мучаева келнә. Цагин йовуд дахад музейин үүлдврт шин олн халхс немгдәд, энд ирдг улсин оньгт соньн олн тоот үзүлгдҗ, ухан-седклднь тодлгдна.
«Төрскнч седкл сурһлһн – энтн һоллгчнь болҗана. Төрскнч седкл уга болхла, келн-улс болҗ кенә чигн үлмә уга бәәлһнә тускар мартҗ болхмн» - гиҗ төрскнч седкл сурһлһна чинриг орн-нутгин Президент Владимир Путин лавлҗ темдглсмн. Эн заавр музейин үүлдврт йириндән һол нег орман эзлнә. Төрскән харслһнд кесг зун җилин туршарт хальмг дәәчнр зөргтә кевәр орлцҗ йовсинь музейд ирҗ таньлдҗ болна. Күн болһнд өөрхн эн үүлдврин тускар, тууҗин ямр нег девсңгин тускар келгдхлә оньдин тодлгдна. Тууҗин олн җил болсн цагиг сергәхин, тер цагт зөргәрн болн ухаһарн болн күч-көлсәрн уралан йовулҗ йовсн әмтнә дүрмүдиг дәкнәс тодлулхин төлә музейин көдләчнр шин олн эв-арһ олзлна. Зуульчллһн ик делгрлт авч, таңһчд әмтн олар ирҗәх цагт соньн һәәхүлмүд әмтнә ик тааслт олҗана. Ирҗәх әмтнә ик зунь музейлә таньлдҗ, зуульчллһан эклнә.
Музейд өдр болһн ямр нег керг-үүлдвр кегднә. Музейин һәәхүл болһн тууҗин нег девсңглә таньлдулдгинь, цагин йовудт мартгдсн тоотыг сергәдгиг сән меддг терүг олнд цәәлһҗ медүлҗ чаддг мергҗлтнр энд көдлнә.
Хальмг музейин көдләчнр Әрәсән музеймүдт болҗадг цуг шинрлтслә таньлдҗ, шаңһа олн төсвд орлцҗ, мана музейин нерән һарһҗ йовна. Теднәс зуг зәрминь эндр тодлхмн. Шидр энд дәәнд орлцсн хальмг күүкд улсин тускар болсн харһлтд Элстин хулд-гүүлгәнә -экономическ колледжин оютнр орлцв. Тиигҗ сурһульчнрла болн оютнрла кегддг көдлмшин йовудт олн харһлтс, лекцс, нань чигн керг-үүлдврмүд бүрдәгднә. Баһчудыг музейин өдр болһни үүлдврлә таньлдулхар, һәәхүлмүд болн нань чигн тоотыг бүрдәдгиг дасххин төлә «Музейный код» гидг нерәдлһтә көдлмшиг музей күцәҗәнә.
Таңһчд болҗадг цуг керг-үүлдврмүдт орлцсн деерән Хальмг музей орн-нутгт болн талдан һазрт болҗадг музейин үүлдврт орлцдгин тускар чигн Ирина Мучаева келв. Брестск шивә харслһна 80 җилә өөнлә ирлцүлҗ кегдсн «Содружество» гидг керг-үүлдврт орлцад энд зөргтә кевәр дәәлдсн Венециан Майоров, Николай Санджиев, Церн Пасугинов, Александр Ташнинов болн дәәнә түрүн күчтә дәврлтлә харһсн нань чигн баатрмудын нерд сергәгдв. Теднә баатрлг үүлдврин туск зургудта болн бәрмт цааста һәәхүл мартгдшго йовдл болла. «Бичкдүд болн дән» гидг һәәхүл Москван Диилврин музейәс авч ирҗ үзүлгдлә. Терүгинь дахулҗ, мана музейин көдләчнр «Фронтас ирсн бичгүд» гидг һәәхүл белдв. Музейин көрңгәс терүнд хальмг салдсмудын бичгүд, хувц-хунр болн нань чигн бәрмт цаасн олна оньгт тусхагдла. «Диилврин һазр» гидг шаңһа ик төсвд орлцад, Хальмг музей нань чигн керг-үүлдврмүд күцәлә. Өрк-бүлин җилд чигн музей олн тоот эклҗ күцәҗәнә. Нег эрдмәр үүлдҗәдг өрк-бүлмүдин тускар келҗәх харһлтс бүрдәгднә. Тер мет өрк-бүлин авъясмудыг яһҗ хадһлҗахин тускар келҗәдг шишлң хәләвр-марһаг музейд эклв. Ямаран нег йовдлын болн өөнин тускар үг һарһҗ, белдвр кегдхлә, хамгин түрүнд төрскнч сурһмҗ өглһнә төр нүүрт һарч ирнә.
Өдгә цагт орн-нутгт цергә шишлң керг-үүлдвр болҗадг нәрн бәәдлд, Төрскән харсгч Алдр дәәнд бәрсн Алдр Диилврин 80 җилин өөнд белдәд, эн үүлдврән музей шунмһадулҗана. Ода музейин көдләчнр Хулхтын өөр болсн дәәлдәнә туск өдгә цага цуг эв-арһиг олзлсн төсв белдхәр зуралҗана.
Хальмгин музей орн-нутгин талдан музеймүдлә залһлда бәрәд, дүүрң җирһләр бәәнә. Сойлын бүрдәц болсн деерән музей улсин тууҗин зөөр хадһлҗ, медрл тархалһна ик көдлмш кеҗ, баһчудт сурһмҗ өглһнә ик чинртә үүлдвр күцәҗәнә. Өөдән эн даалһвран сән медҗ, Н. Пальмовин нертә Келн-улсин музейин көдләчнр шунҗ үүлдәд, эрдмин байран тосчана.
ХӨӨЧИН Галина
Төрскнч сурһмҗин булг болна

Видео