«Аршан номин тууҗ» шинҗлсн Менян Бадм

Бурхн-шаҗна номиг, тер ном тодлгдсн бичмриг шинҗлдг номтнрин зерглән өсчәхнь сән йовдл гих кергтә. Шидр Б.Б. Городовиковин нертә Хальмг ик сурһулин багш Менян Бадм филолог номин кандидатын цол харсад, номтнрин тоод орв.

Бурхн-шаҗна төрәр тод үзгәр бичгдсн тоотыг шинҗлҗ үүлддгәрн Менян Бадмиг әмтн меднә. Сурһульчнр, оютнр энүнә бичсн тоотыг соньмсч умшна, дасна.
Санкт-Петербург балһснд Александр Герцена нертә багшнриг белддг ик сурһулин ул деер үүлддг диссертационн хүүвин сүүрт номин-шинҗллтин көдлмшән Менян Бадм харссмн. Номин көдлмшиг харслтын өмн шинҗлҗ хәләдг сүүр болдмн. Тернь Әрәсән номн Академин Дорд үзгин бичмрин күрәлңд болсмн. Тенд Менян Бадм аспирантур чиләсмн. Номин шинҗллтинь харслтын өмн багшнрнь энүнә көдлмшиг бүрткҗ хәләһәд, өгсн заавринь тоод авад, харслтд көдлмшән Бадм орулсн болдг. Эн күрәлңд Төв Азийин болн Өмн үзгин Азийин әңг бәәнә. Терүнә ул деер кегдсн шинҗллт диссертацин төр болв. 2025 җилин мөчн сарин 25-д диссертац харсгдв. Орс келәр тернь «Сказание нектарного Учения» («Аршан номин тууҗ») как памятник ойратской литературы» гиҗ нерәдгднә. Филологическ номин халхар «Делкән келн-улсин утх-зокъял» гидг эрдмәр диссертац харсгдв. Келхәс, эн эрдмәр хальмг номтнр дунд Менян Бадм түрүңкнь болҗ номин цол зүүсн болҗана. Әрәсән, Моңһлын болн Китдин номтнр Менян Бадмин номин көдлмшиг үнлҗ, эврә тоолвран бичснь номтын көдлмшиг зөвтәһәр үнллһнд туслсмн.
Менян Бадм шинҗллтин көдлмшин һол күслнь нүүдл улсин – өвкнр болгч өөрднрин урднь олнд медгдәд уга бичмр үүдәврмүдиг цуг халхаснь шинҗлҗ, номтнрин үүлдврт оруллһн болҗана. Номин һардачнь дөрвн өөрдин, төд бичгин дурсхлын халхар нер һарсн номт Наталья Яхонтова болна. Номин көдлмш белдлһнд заавр-селвгүдәрн тусан күргсн дәкн нег номт – Дорд үзгин бичмрин күрәлңгин Төв Азийин әңгин һардач, филолог номин доктор Ирина Кульганек мөн. Тод үзгәр бичгдсн тоотар соньмсулҗ, хәәврин болн шинҗллтин көдлмшт орулсн багшан филолог номин кандидат Бадмин Андрейин нериг ик ханлттаһар Менян Бадм тодлҗ келв.
Дунд зун җилмүдт бичгдсн «Аршан номин тууҗ» гидг һар бичмриг Менян Бадм судлсн болдг. Кен, кезә бичснь темдг уга. Альк зун җилд бичгдснь тиим ил медән уга. Кезәнә төвд келнәс тод үзгт кен буулһснь чигн темдг уга. Номтын цәәлһврәр, терүнд җирн дөрвн келвр орсн бәәнә. Бурхн-шаҗна номар һардвр кеҗәх әмтн бийән яһҗ бәрхин тускар терүнд сән кевәр, амрар келгдҗәнә. Йириндән болхла, шаҗна номиг гелңгүд болн ламнр әмтн медхд амр болтха гиһәд, номин гүн учр-утхинь медүлҗ цәәлһхш. Гүн номд болхла цугнь учрта. Келхәс, килнц һарһшго, му йовдл кешго болн нань чигн хаҗһр тоотыг һарһшгон кергт яһҗ бийән бәрхин тускар тер келврмүдт келгдсн бәәнә.
Терүнд үлгүр болх нег домгин тускар келгднә. Нег бүлд мөч тату үрн һарч. Ода тер яһҗ бәәхмб, бийән яһҗ асрхмб гиҗ эк-эцкнь зовна. Көвүнд юм уйдг дасхна, йир сән уяч болад, эвтә һарарн ю чигн кеһәд һарһчкдг көвүг деермчнр хулхална. Дала мөңгтә, алтта болх гиҗ санна. Доһлң болсн деерән, көвүнд юмн угаг медчкәд алхар шииднә. Көвүн бурхнд мөргәд, «Иткл» умшад, зальврад бәәснд бурхд терүнд туслна. Теңгр болҗ ирәд, бурхд деермчнриг эврә үлмәдән орулҗ авна. Тиигәд көвүн әмд үлдәд, олн цаг давад, шинәс төрҗ ирхләрн деед бурхдин өөрхн нөкднь болна.
«Аршан номин тууҗиг» өдгә цага хальмг келнд буулһсн болхла йир туста болхмн. Санкт-Петербургд, мана таңһчд терүнә һар бичмр тод үзгәр бәәнә. Хазн балһснд тод үзгин кесг бичмр бәәхин тускар күүндврин йовудт номт Менян Бадм келв.
«Урд цагт моңһл, дорд үзгин тууҗла болн номин үүлдврлә залһлдата олн тоот Хазнд хадһлгдҗасмн. Хөөннь Санкт-Петербургд тернь һарһгдсн бәәҗ. Болв чигн зәрм тоот кезәңк бичмр Хазнд үлдсн бәәнә. Шинҗллтин төлә кех тоотнь баһ биш болҗана», – гиҗ ухан-тоолврарн Менян Бадм хувалцв.
Бурхн Багшин номиг шинҗлдг номтнр баһ биш бәәхин тускар Бадм келнә. Тууҗин халхас шаҗна номиг шинҗлҗәх нертә номт, тууҗин номин доктор Китинә Баатр болна. Гүн номин халхар шинҗллт кеҗәх номтнр Бичән Баазр, Бадмин Валерий, Музран Деләш, Улана Мергн эн туст ик көдлмш кеҗәнә. Бадмин Борлг болн талдан номтнр тод үзгәр бичгдҗ тодлгдсн тоотыг шинҗлҗәнә. Эн туст Намҗавин Содмн багшин кесн шинҗллтин нилчинь чигн номт Бадм тодлҗ келв.
«Тод үзгәр бәәх номин шинҗллтиг болн судрмудын цәәлһвр келһнә туст Бадмин Андрей ик нилчән күрглә. Номин көдлмшән дигтәһәр күцәхд, шинҗллтдән эврә хәләцән төв кевәр үзүлҗ, көдлмшин чинринь медүлхд мини багш Наталья Яхонтова күргсн ик ач-тусинь дәкн нег темдглҗәнәв», – гиҗ Менян Бадм ханмҗтаһар келв.
Өвкнрин байн зөөриг шинҗлҗ, өдгә цага әмтнә үүлдврт оруллһна хаалһар шунҗ йовх номт Менян Бадм эн хаалһдан күцәмҗтә ишкдл кеһәд, филолог номин кандидат болв.
Номин шинҗллтин хаалһнь күцәмҗтә болтха!

ХӨӨЧИН Галина