Хальмг зурачин һәәхүл Аһшт

Аһш балһснд ноха сарин эклцәр хальмг зурач Шинән Николайин зургудын һәәхүл секгдв. Шинән Николай нертә зурач, энүнә үүдәврмүдиг Хальмгт бәәтхә талдан һазрин олн хәләһәчнр меднә. Давсн цагт зурачин үүдәврмүд Элстд, Әәдрхнд үзүлгдсинь тодлхмн. Хальмг сойлыг һәәхүлмүдин, зургудын дөңгәр олн улс дунд тархаҗ, улс хоорндк залһлдаг батрулҗана.
И.И. Машковин нертә Аһшин дүрслүллһнә билг-эрдмин музейд һәәхүл көдлмшән эклв. Музейин һардач Варвара Озерина Һәәхүлиг секәд, нертә зурачин үүдәлтин тускар келв. «Хальмг Таңһчин күндтә иргн болҗадг Шинән Николай эврәннь үүдәврмүдтән төрскн һазран, хальмг келн әмтиг ик дуртаһар үзүлнә. Билгтә зурачин үүдәврмүд әмтиг даңгин соньмсулна. Зургудынь хәләҗ, зурачин халуч седкллә таньлдсн болнач», – гиҗ Варвара Озерина хальмг зурачин һәәхүлин тускар келв.
Зуни цагт һәәхүлиг үзүлнә гисн басл зөргтә йовдл болна. Әмтн болн сурһульчнр амрлһнд бәәх, хәләһәчнр ирх угань зөвәр үүмүләд бәәнә. Шинән Николайин һәәхүл олн әмтиг цуглулв. Зург болһнд оньган өгәд, адһм угаһар таньлдҗах хәләһәчнр зурачин эрдминь өөдән үнлсн деерән, зургудтнь гүн учр-утх бәәхинь үзҗ, уха туңһаҗ хәләнә.
Зурачин һәәхүлд ирсн әмтнд көгҗмин белг чигн икәр таасгдв. Хальмгин ончта сәәхн һазрла, терүнә сойлын өвәрц зөөрлә таньлдулҗадг зургудын өөр Хальмг Таңһчин ачта артистк Катан Светлана Чонкуша Петрин дуудыг дуулв. Эннь хальмг келн-улсин тускар медҗ авхд туслв. Хальмг билгтнр зургудт, көгҗмд, дуунд төрскн һазран ик дуртаһар үзүлҗәхинь хам-хоша бәәдг балһсна әмтн сән кевәр медҗ авв.
1976 җилд баһ наста зурачин нерн олнд темдгтә болв. «Огонек» седкүлд «Хөөч» гидг зургнь барлгдсн дару орн-нутгин цуг умшачнр Хальмгт баһ наста билгтә зурач бәәхинь медв. Тер цагас авн тиигхд 27-та бәәсн Шинән Николай үүдәгч үүлдврин хаалһд бат кевәр орсмн. Билгтә зурачин тускар барин һарцст бичдг болв. «Дружба народов», «Москва», «Художник» болн «Творчество» гидг седкүлмүдт Шинән Николайин зургуд барлгдсинь үүдәлтәрнь соньмсдг әмтн меднә. Өдгә цага улсин зургудыг зурад, әмтнә заң-авциг болн эврә цагин бәәдлиг тер зургудин дөңгәр үзүлҗ чадсндан Шинән Николай СССР-н художественн Академин стипендь авсн болдг. 1979 җилд зурач СССР-н зурачнрин Ниицәнә зергләнд орв.
Аһшт үзүлгдҗәх һәәхүлән Николай Уланович төрскн теегтән нерәдсн болв. 2010-2020 җилмүдт зургдсн зургуд, ут тоодан 60 үүдәвр эн һәәхүлд үзүлгдҗәнә. Сүл хөрн җилин туршарт үүдәсн зургуднь зурачиг үүмүлҗәх һол төрмүдиг үзүлҗ, эврә цагларн нег ишкдләр йовх билгтин болн олна үүлдәчин төлҗлтиг үзүлҗәнә.
Әмтнә дүрмүд, йиртмҗин бәәдл, олн нань чигн төрт нерәдсн зургуд хамдан негдәд, төрскн теегтән бәәҗ, күч-көлсәрн болн билг-эрдмәрн терүгән туурулҗах келн-улсин хамцу дүр бүрдәнә. Аһш балһснд секгдсн һәәхүл региона сойлын җирһлд болн зурачин үүлдврт чинртә йовдл болҗана. Зурачин үүдәгч җирһлднь цугинь ниицүлҗ, насни өөдмәс шинҗлҗ, цагиг болн үйнриг залһгч үүдәврмүдәр олн хәләһәчнриг байрлулх кем ирсинь медүлҗәнә. Һәәхүлин экспозицд төрскн тег болн нүүдл улсин җирһл һол орм эзлҗәнә. Шинҗләчнрин тоолврар, теегин улсин заң тер дарунь үзгдхш. Зурачин үүдәврмүдт болхла тер дүр болһнд бәәх заң-авцнь зурачин тодрха зурлһар болн өңгтә ширин эвтә ниилврәр үзүлгднә. Зургт орҗах зәрм тоотыг зурач икдүлҗ үзүлснә ашт тернь чинрәрн өсәд, зургин кемҗәг өргсн болна. Зурачин билг тиим болҗана.
Бурхн-шаҗна төрт нерәдсн үүдәврмүд Шинән Николайин үүлдврт зөвтә орман эзлҗәнә. «Ученики Будды» (2022), «Рождение Будды» (2023), «Путь в Шамбалу» (2023), «Медитация» (2024) эн зургудтан Шинән Николай бурхн-шаҗна төрин гүн номин халхднь оньган тусхаснь үзгднә. Шаҗна төр зурачд йир өөрхн болҗахинь сүл җилмүдин зургударнь үзҗ болхмн. Бурхн Багшин номин оюни чинрт зурач оньган тусхасинь зургудынь хәләҗ, шар болн улан шир зургудтнь олн зүсн ниилвртәһәр орман олҗ, седкләрн төвкнҗ зургин өөр зогсҗ, уха туңһах таал өгсн болна. Зурлһна янзнь улм нәрн болҗ, зургт орсн ширнь дотрасн герлтҗ, зальврх седкл үүдәнә.
Зургудынь эргәд хәләсн цагтан тедн дунд тууҗин төрт, хальмгудын урн үгин зөөрт нерәдсн үүдәврмүд баһ бишинь медгднә. Кезәңк тууль-түүкс әмдрсн болҗ, хол цагин дәәчнрин залу-зөрмг үүлдврнь уханд орҗ, тууҗин цаг нүднд үзгдсн болна.
Зурачин үүдәлтин делкә ямаран ик кемҗәтә болдгиг илднь үзүлҗәнә. Эн делкәд тууҗ болн өдгә цаг, авъяс болс тоот шин хәләцлә ниилҗ, зурачин билгтә эрдмин болн ширин ниилврин дөңгәр үзүлгднә. Давсн цагин үнтә болн цецн тоотнь эндрк өдрин ул болҗахинь зурач билгиннь болн цецн ухан-тоолврин дөңгәр маднд – эндрк цага әмтнд медүлҗәнә. Эн цецн цагин холваг зургудыннь дөңгәр Шинән Николай хөөтк үйнрт чигн күргҗәнә. Йоста билг-эрдмин күчн тиим болҗана.
Билгтә зурачин үүдәрвмүднь өөдән үнлгдсмн. «Русское искусство. XXI век» гидг Келн-улсин мөрәһәр зурач ачлгдсмн. Зурачин цуцрлтан уга үүлдврнь даңгин темдглгднә. Николай Уланович «Новая Эра» гидг Делкән художественн Академин йоста гешүн, Хальмг Таңһчин Күндтә иргн болна. Үүдәгч үүлдврәрн нер һарсн зурач олна көдлмшт чигн шунҗ орлцна.
Тәвн җилин туршарт зурлһна эрдмәрн үүлдҗ йовх зурачин үүдәврмүдиг Әрәсәд бәәтхә, һазадын орн-нутгудт сән меднә. Билгтә зурачин үүдәврмүд делкән кесг музейд бәәнә. Онц улсин хураңһуд чигн Шинән Николайин үүдәврмүд бәәнә. Нарт-делкән, Цугәрәсән, региональн олн һәәхүлмүдт зурач орлцна, хальмг сойлла олн-әмтиг таньлдулхар зүткнә.
Аһшт секгдсн һәәхүл «Теегтән нерәдсн частр» гиҗ нерәдгдв. Бүкл сардан көдлх һәәхүлд Аһш балһсна әмтн төрскн һазртан нерәдсн хальмг зурачин зургудла таньлдҗана.

ХӨӨЧИН Галина