Êåí³ ê¢÷³ð ³ìä ¢ëäñ³í òîäëûé!

27-12-2016, 18:18 | Память

1943 šèëèí äåêàáðèí 28 ´äð - õàëüìã óëñ ò´ð¢ö ìàðòøãî ºàøóòà ´äð áîëš ìàíà òóóšä îðâ. ªàøóòà ´äð á¢êë êåëí-óëñèã õàð ã´ð³ð öààšëà õàðºóëàä, êèèòí ºàçðóð í¢¢ëºñí ýðê øèëò³ éîâäëûí ´âäê¢ð ê¢í áîëºíà ñåäêëä á³³í³. Á¢êë íóòã îðìàñíü ê´íä³í³ ãèñí áàñë ºàñëœòà áîëí àâðëò óãà éîâäë á³³ñìí.
Öàã äàâàä, êåñã ì蜺í äåãòð áè÷ãäš, îëí óëñèí òîäëâðìóä áàðëãäš, êåñã çóðãò îðñí áèéíü èèì çåðëã ¢¢ëäâðèí ó÷ð-óòõèíü ìåäš áîëšàõø. ßìàðàí ¢¢ë òàòñí íèëõ áè÷êä¢ä, ê´ãøí ´âãä, ýìãä, ôðîíòûí ò´ë³ óíòë-êåâòë óãà ê´äëš³ñí ꢢêä óëñ òèèãš ýíë¢ëš õîë êèèòí Ñèâð¢ð òóóãäñí á³³ñìá?! Ò´ðñêí³ííü ò´ë³, Ñòàëèíà ò´ë³ öóñàí àñõš, ³ì³í ³ðâëëãî ä³³ëä³í³ í¢¢ðò éîâñí õàëüìã àõíð-䢢íðèã þ êåñíäíü ìåêëš ôðîíòàñ áóóëºàä, Øèðîêëàãä àâ÷ èðš äàšðñìá?!
Šèë áîëºí ýí ´äð ê¢¢í³ êèèòí ºàçðò ¢ëäñí àõ ¢éèí óëñèã òîäëš, òåäí³ ñàíëä çóë ´ðãí³âèäí. Òåð ºàøóòà öàãàñ àâí äàëí ºóðâí šèë äàâšàíà. Àðâí ºóðâí šèë êèèòí Ñèâðò çîâëœãèí ê¢íäèíü äààš, äàšðëºíä äàðãäëãî, ò´ðñêí ºàçðòàí èðõ ñåäêë³ð á³³ñí óëñ ðàäèîºàð Ëèšèí Óëàí äóóëñí õàëüìã äóä ñîœñš ÿìàðàí êåâ³ð áàéðëñí áîëõ!
Öàãíü èð³ä, ¢íí þìí ¢ííä³í ºàðàä, ÕÕ ñüåçäèí õ´´í õàëüìãóä ò´ðñêí ºàçðóðí õ³ðš èð³ä, òàœº÷àí øèí³ñ áîñõš àââ. Ýíä ò¢ð¢í àâãòàí áàñë ê¢÷ð ê¢íä á³³ñèíü êåë³ä êåðã óãà. Áîëâ ê¢¢í³ ºàçðò çóã íåã óõàºàð á³³ñí óëñ ò¢äë óãà õààëºä áåäð³ä, ò´ðñêí ºàçðóðí í¢¢š èðâ. Þóíàñ ÷èãí ³³ëãî, ýâð³ òååãò³í ì´ëê³ä ÷èãí ê¢ðõ ñàíàòà á³³ñí õàëüìãóä òàœº÷àí áîñõš àââ. Íè-íåãí ñåäêë³ð á³³ñí óëñ êåí-íåãíä³í ä´œ áîëš, óëñèí ýäë-àõóºàí, ñóðºóëü-ýðäì³í, ñîéëàí - öóãèíü øèí³ñ áîñõš àâàä, ãåðì¢ä òîñõš, ᢢð³í é´ð³š, ìàëàí ´ñêš, ýâð³ ºàçðòàí ò´âêí¢í šèðºâ.
Áîëâ òåð êèèòí ºàçðò ýðê øèëò³ éîñíà íèë÷³ð òóññí çîâëœãèí òóñêàð, ºàøóòà òåð ¢íí éîâäëûí òóñêàð êåñãò³í òåäí ¢ðäò³í êåëëãî á³³ñìí. Çóã õàÿ àõ ¢éèí óëñ õîîðíäàí ꢢíäš³ñí öàãëà ç³ðì ¢ãì¢ä àëäðàä ºàðõëàíü áè÷êí á³³ñí ìàäí îíüãàí ´ãëãî áèë³âèäí. ¡çñí-çîâñí òîîòûíü ìåäš àâõàð ñåäõë³, òåäí³ èê çóíü îäà óãà. Òåã³ä ºàøóòà ýí ´äð áèäí öóã òåäíèã ñàíš ìàäíèã ´ø³ðêëãî ´ñòõ³ ãèš ñàíš éîâñèíü òåâ÷š, öåöí óõàºèíü òîäëš ñàííàâèäí. Òèèì çîâëœ ¢é-¢éä³í ò´ð¢ö áè÷³ ¢çãäòõ³! - ãèš òåäí çàëüâðäã áèë³. ßìàðàí ÷èãí ê¢íä òîîòûã äààš, äèèëš ºàð÷ ÷àääã òåäí³ çàœ îíüäèí ìàäíä ¢ëã¢ð, îíüäèí ìàíà ÷èäë áîëí îìã. Êåë³í, ñîéëàí, òóóšàí, øàšàí õàäºëàä, ìàðòëãî ìàäíäàí äàñõñí òàäíä õàëóí ç¢ðêíè õàíëò.
Òåã³ä ýíäð ºàøóòà ýí ´äð áèäí õàìãèí ò¢ð¢íä àõ ¢éèí òåñëòèíü òåìäãëš, òåäí ìàäíèã áè÷êä¢ä, áàº÷óäûã - ýâð³ ¢ðä³í òåð çîâëœãàñ õîëä á³³ëºõ³ð ñåäš³ñèíü ìåäš³í³âèäí. Ýäí³ öîãö-ìàõìóäò èâòðñí çîâëœãèã ìàðòëãî, ÿìàðàí ê¢íä áîëâ÷í ñåäêë-óõàºàí ãååëãî, ê¢í áîëšàõàí ìåäš ç´ðäã òåäí³ çàœãíü ìàäíä ¢ëã¢ð áîëš óðàëàí ê´òëí³.
Õàëüìã óëñèí ø¢ëã÷ Íóóðà Âëàäèìèð ýâð³ííü ø¢ëãò³í öóã ìàäíà óõàí-ñåäêëèã ìåä¢ëš³í³:

"Ê´ð³ ºàçðò ¢ëäñí ààâ-ýýš³í òîäëûé,
Ê´ð äîð ¢ëäñí àõíð-䢢íð³í òîäëûé…
Êåí³ ê¢÷³ð ³ìä ¢ëäñ³í òîäëûé
Êåç³ ÷èãí ³ð¢í íåðèíü õàäºëûé.

Õàðºíàä ¢êñí áè÷êäèí íóëüìñí
Õàð ê´ðò õ¢âð³ä Ñèâðò ¢ëäë³…
Òåð ê´ð îäà ê¢ðòë ýêèí
Òåðê³ ç¢ðêíä õ³³ë³ä óãà".

Õàëüìã áîëºí, ´ðê-á¢ë áîëºí ìàäíä šèðºë çàëºñí àõ ¢éèí óëñò õàíëòàí ´ðãš, ñåäêëä³í, ç¢ðêíä³í ààâ-ýýšíðèí, àõíð-ýã÷íðèí íåðèíü ì´œêð¢ëõ ç´âò³.

Šèðºëèí Êåðìí

Видео