Åæåãîäíî â äåêàáðå â Êàëìûêèè îòìå÷àåòñÿ íàöèîíàëüíûé ïðàçäíèê Çóë. Îáû÷íî â ýòîò äåíü â äîìàõ çàæèãàþò ëàìïàäû. Îäíîé èç òðàäèöèé ÿâëÿåòñÿ î÷èùåíèå äóøè è æèëüÿ: âñå ñòàðàþòñÿ âñòðåòèòü ïðàçäíèê äîáðûìè äåëàìè.  ýòîì ãîäó æèòåëè ñ. Âåñ¸ëîå Ãîðîäîâèêîâñêîãî ðàéîíà ïî èíèöèàòèâå Âèêòîðà Çàëüâàíîâà ðåøèëè îáíîâèòü ñòóïó Ïðîñâåòëåíèÿ, îñíîâàííóþ â 2009 ãîäó.
Ñòóïà èìåëà êèðïè÷íîå, íåîáëèöîâàííîå îñíîâàíèå, ñ ïðîñòîé èçãîðîäüþ. Èíèöèàòîðàìè âîçâåäåíèÿ ñòóïû Ïðîñâåòëåíèÿ áûëè æèòåëè ñåëà: Àáóøèíîâû, Øàóëüäèíîâû, Äåëüäþãèíîâû, Øàðàïîâû è äðóãèå. Ÿ ïîñòðîèëè íà ïîæåðòâîâàíèÿ ñåëü÷àí. Æèòåëè ïîñåëåíèé Äðóæíåíñêîãî ÑÌÎ ñ îäîáðåíèåì îòêëèêíóëèñü íà èíèöèàòèâó, äîáðîâîëüíî è ïî âîçìîæíîñòè ïîìîãëè ìàòåðèàëüíî. Íå îñòàëîñü â ñòîðîíå ðóêîâîäñòâî ìåñòíîé àäìèíèñòðàöèè. Íà ñîáðàííûå äåíüãè ïðèîáðåëè öåìåíò, ïåñîê, êðàñêó, ìåòàëëè÷åñêèå îïîðû, ýëåêòðîäû è äðóãèå íåîáõîäèìûå ìàòåðèàëû. Ïîñèëüíóþ ïîìîùü îêàçàëè îäíîñåëü÷àíå, íûíå æèâóùèå â ã.Ýëèñòå, çà ÷òî èì íèçêèé ïîêëîí. Êîãäà ïðîâîäèëè ðåìîíò è îáíîâëåíèå ñòóïû, ïîãîäà áóäòî áûëà ñ íàìè çàîäíî: ñòîÿëè ñîëíå÷íûå, ò¸ïëûå äíè, ÷òî ïîçâîëèëî ïîêðàñèòü, çàøòóêàòóðèòü ñòóïó è çàáåòîíèðîâàòü âîêðóã íåå äîðîæêè. Íå çàáûëè ïðî áëàãîóñòðîéñòâî òåððèòîðèè: áûëè ïîñàæåíû ðîçû. Ðóêîâîäñòâî ìåñòíîé àäìèíèñòðàöèè çàêàçàëî â Ãîðîäîâèêîâñêîì õóðóëå ôëàãè ñ ìîëèòâåííûìè òåêñòàìè. Îñîáóþ áëàãîäàðíîñòü âûðàæàåì ëàìå Ãîðîäîâèêîâñêîãî õóðóëà çà ïîääåðæêó è áëàãîñëîâåíèå íà ñâÿòîå äåëî.
Ïîñëå ðåìîíòà ñòóïà Ïðîñâåòëåíèÿ ïðèîáðåëà èíîé âèä, è ëàìîé áûë íàçíà÷åí äåíü îñâÿùåíèÿ ñòóïû. Ñîáðàëèñü æèòåëè ïîñåëåíèé, ïðèíåñëè ñ ñîáîé áîðöîêè, ñëàäîñòè, ñâàðèëè êàëìûöêèé ÷àé. Ëàìà ïðî÷èòàë ìîëèòâó è ïðîâ¸ë îáðÿä. Æèòåëè ñåë Âåñ¸ëîå è Äðóæíîå âñòðåòèëè Çóë ñ îáíîâë¸ííîé ñòóïîé Ïðîñâåòëåíèÿ. Óâåðåí, ÷òî òàêîå çíàìåíàòåëüíîå ñîáûòèå ïðèâíåñåò â æèçíü ñåëü÷àí ïðîñâåòëåíèå, ðàäîñòü è áëàãîïîëó÷èå. Ìû áóäåì è äàëüøå ñëàæåííî è äðóæíî òðóäèòüñÿ, âîñïèòûâàòü ìîëîäîå ïîêîëåíèå â äóõå ëþáâè ê Ðîäèíå, å¸ èñòîðè÷åñêèì òðàäèöèÿì è âåðîèñïîâåäàíèþ.
Õî÷åòñÿ íàçâàòü èìåíà òåõ, êòî ñ äóøîé îòí¸ññÿ ê ñâÿòîìó äåëó, ïîìîãàë îáíîâèòü ñòóïó Ïðîñâåòëåíèÿ. Ýòî æèòåëè íàøèõ ïîñåëåíèé: Í.Â.Äçþáà, Ä.Â.Ñàðàíîâ, À.È. Àçäîðîâ, Á.Ï. Íàñòèíîâ, À.Í. Ìàíæèêîâ, ñåìüè Àðñëàíîâûõ, Íîõàøêèíûõ, Êàäàåâûõ, À.Í. Äåëüäþãèíîâ, À.Ñòðåëüöîâ, Âëàäèìèð Êó÷åðîâ ñ ñûíîì, À.È. Ìàíæèêîâ, Ã.È. Ìàíæèêîâà, Ä.Àëèìîâ, Â.Ìàíöèíîâ, Å.Äîðæèíîâ, Ï.Ñ. Áóäæàëîâ, Â.Áàäìàåâ, Ë.Ñàíäæèåâà, Î.Äàêèíîâ, Þðèé è Ìàðèÿ Ëûñåíêî, È.Ñ. Áàñàíãîâ. Áîëüøîå ñïàñèáî âàì è âàøèì ñåìüÿì, æåëàþ ñ÷àñòüÿ è Áåëîé äîðîãè âñåì îäíîñåëü÷àíàì â íîâîì 2019 ãîäó.

Íèêîëàé ÊÀÊÈÍÎÂ,
ãëàâà Äðóæíåíñêîãî
ñåëüñêîãî ìóíèöèïàëüíîãî îáðàçîâàíèÿ

Ïðèáëèæàåòñÿ çëîâåùàÿ äàòà äëÿ íàøåãî íàðîäà - äåíü äåïîðòàöèè.
Ñ òåõ ïîð ìèíóëî óæå 75 ëåò. 28 äåêàáðÿ â ðåñïóáëèêå - ýòî Äåíü ïàìÿòè.
ß õî÷ó ðàññêàçàòü î òîì, êàê ïîòðÿñëî ìîþ òåòþ Äóñþ òåàòðàëèçîâàííîå ïðåäñòàâëåíèå ëåòîì ýòîãî ãîäà ó ïàìÿòíèêà "Èñõîä è Âîçâðàùåíèå".
Ò¸òÿ Äóñÿ, ñåé÷àñ åé áîëüøå 80-òè ëåò, âî âðåìÿ âûñåëåíèÿ êàëìûêîâ æèëà ñî ñâîåé ìàìîé. Ïàïà áûë íà ôðîíòå. Ÿ ìàìà çà íåñêîëüêî äíåé äî âûñåëåíèÿ óøëà ïåðåãîíÿòü êîëõîçíûé ñêîò, ïîýòîìó äåïîðòàöèÿ çàñòàëà èõ â ðàçíûõ ìåñòàõ. Äåâî÷êà ïëîõî ïîìíèò, ñ êåì îíà åõàëà â ïîåçäå â Ñèáèðü. Îíà âñå âðåìÿ ïëàêàëà è èñêàëà ìàìó. Êîãäà â ïðåäñòàâëåíèè ò¸òÿ Äóñÿ óâèäåëà êàðòèíó, â êîòîðîé ïëàêàëè è êðè÷àëè æåíùèíû è äåòè, îíà ñòàëà êðè÷àòü è ïëàêàòü. Ïîçæå ðàññêàçàëà î òîì, ÷òî òàê îíè èñêàëè äðóã äðóãà. Äåâî÷êà êðè÷àëà: "Ìàìà, ÿ çäåñü!", - à ìàòü íå ìîãëà ðàçîáðàòü, îòêóäà îíà ñëûøèò ãîëîñ äî÷åðè. Îíà ñòîëüêî äíåé èñêàëà, êðè÷àëà, ÷òî ïîäóìàëà, ÷òî ýòî åé òîëüêî êàæåòñÿ, ìåðåùèòñÿ.
Êîãäà ìû âîçâðàùàëèñü äîìîé ïîñëå ñïåêòàêëÿ, òåòÿ Äóñÿ áûëà ïîä âïå÷àòëåíèåì îò óâèäåííîãî. Îíà âñå âðåìÿ ïîâòîðÿëà: "Òàê è áûëî, òàê è áûëî".
Ìíå êàçàëîñü, ÷òî ÿ çíàþ âñå î äåïîðòàöèè êàëìûêîâ: íå ðàç ñëóøàëà âîñïîìèíàíèÿ ðîäèòåëåé, î÷åâèäöåâ, íî â ìþçèêëå, êîãäà ïîäúåõàëà ìàøèíà, ÍÊÂÄ-øíèêè ñòàëè âûãîíÿòü èç âàãîíîâ ñòàðèêîâ, äåòåé, æåíùèí, çàëàÿëè ñîáàêè, îò óâèäåííîãî çàïëàêàëà è ÿ. Ïðîèñõîäèëî äåéñòâèå, íàïîìèíàþùåå êàðòèíó, êîãäà ôàøèñòû ïðèâîçèëè â êîíöëàãåðÿ î÷åðåäíóþ ïàðòèþ çàêëþ÷åííûõ. Ñëóøàòü - ýòî îäíî, à âèäåòü - ñîâñåì äðóãîå. Ýòî ïîòðÿñàåò, óæàñàåò, ñæèìàåò ÷åëîâåêà â êîìîê, íåâîëüíî ëüþòñÿ ñëåçû.
ß îòíîøóñü ê òîìó ïîêîëåíèþ, êîãî íàçûâàþò "äåòè Ñèáèðè". Íî ìû íå âèäåëè, íå ïåðåæèëè íè÷åãî èç òîãî, ÷òî âûïàëî íà äîëþ íàøèõ ñîïëåìåííèêîâ, âûñåëåííûõ èç ðîäíûõ ìåñò. Åæåãîäíî íà ìèòèíãàõ ãîâîðÿò î òîì, ÷òî "âûñåëåíöåâ ñòàíîâèòñÿ ìåíüøå, îíè óõîäÿò, ãîäû áåðóò ñâî¸". À ÷òî ìû äåëàåì äëÿ íèõ? Âåäü îíè ÷àñòü ìèçåðíîé ïåíñèè îòäàþò çà êîììóíàëüíûå óñëóãè, íå èìåÿ íèêàêèõ ëüãîò îò ãîñóäàðñòâà. Ñîöèàëüíûå âûïëàòû íå âûäàþòñÿ ïî íåñêîëüêî ìåñÿöåâ ïîäðÿä.
Ïîæèëûå ëþäè, åùå æèâóùèå ðÿäîì ñ íàìè, î÷åíü õîòÿò òîãî, ÷òîáû èõ æèçíü ñòàëà õîòü íåìíîãî ëåã÷å, à ìåäèöèíà - áåñïëàòíîé.
Âàëåíòèíà Áîðèñîâíà Òåìåðæàíîâà

Äîðîãàÿ ðåäàêöèÿ ãàçåòû "Õàëüìã ¢íí", õî÷ó â ïðåääâåðèè íàñòóïàþùåãî Íîâîãî ãîäà âûðàçèòü îãðîìíóþ áëàãîäàðíîñòü çà îêàçàííóþ ìîðàëüíóþ è ìàòåðèàëüíóþ ïîìîùü ëþäÿì, êîòîðûå ïåðåæèâàëè ñî ìíîé òðóäíîå è äîëãîå äëÿ ìåíÿ âðåìÿ òÿæåëîé áîëåçíè, è ïîæåëàòü èì êðåïêîãî çäîðîâüÿ è âñåõ áëàã: êîëëåêòèâàì ÌÒÌ, àâòîïàðêà è êîíòîðû ÎÀÎ "Ï/ç. èì.Àðàøè ×àï÷àåâà", àäìèíèñòðàöèè Ì×Ñ ñ.Òðîèöêîå, ãäå ðàáîòàåò ìîÿ äî÷ü, ñåìüå Ý.Î. Êàêèøåâûõ, ñîñåäó Ï.Ì. Ýðåíäæåíîâó, ðîäñòâåííèêàì Á.Ï. Àêàåâó, Ä.Ý. Õîíèíîâîé, ñåñòðåíêå Áàé÷õå, áðàòüÿì Ãîäæóðîâûì, Ìàíöàåâûì, ñåñòðàì Êàçàíêèíîé, Ýäëååâîé, ïëåìÿííèöå Ãåëÿíå Æàãèíîâîé, Ýëüâèðå è Îêñàíå Ýðäíèåâûì, ìîåé ñåìüå, äåòÿì, ïîäðóãàì ñóïðóãè è äî÷åðè Ýëüçû, ìîåé îäíîêëàññíèöå Ãàëå Äîðäæèåâîé, à òàêæå âñåì, êòî ìåíÿ çíàåò è ïîääåðæèâàë â òðóäíûé ïåðèîä.
Ñ óâàæåíèåì æèòåëü ï.Àëöûíõóòà
Àíàòîëèé Áîðèñîâè÷ Áóäæàåâ

26 äåêàáðÿ èñïîëíèëîñü áû 80 ëåò Ãàëèíå Èâàíîâíå Ðóäåíêî.
Êàêîé îíà áûëà? Ã.È.Ðóäåíêî îñòàâèëà î ñåáå ïàìÿòü, êàê îá îäíîì èç îðãàíèçàòîðîâ áèáëèîòå÷íîãî äåëà â ðåñïóáëèêå. Òðóäîâàÿ áèîãðàôèÿ Ãàëèíû Èâàíîâíû íà÷àëàñü â 60-å ãîäû: ïîñëå îêîí÷àíèÿ Àñòðàõàíñêîãî áèáëèîòå÷íîãî òåõíèêóìà ðàáîòàëà â Ëåíèíñêîé ñåëüñêîé áèáëèîòåêå Öåëèííîãî ðàéîíà, çàòåì - â Ðåñïóáëèêàíñêîé áèáëèîòåêå èì. À. Ì. Àìóð-Ñàíàíà, äèðåêòîðîì íàó÷íîé áèáëèîòåêè Êàëìûöêîãî ãîñóäàðñòâåííîãî óíèâåðñèòåòà. Ñ 1976 ãîäà - äèðåêòîð Ðåñïóáëèêàíñêîé þíîøåñêîé áèáëèîòåêè. Ãëàâíàÿ öåëü â îðãàíèçàöèè òàêîé áèáëèîòåêè - îêàçàòü ïîìîùü ìîëîä¸æè â ðåøåíèè æèçíåííî âàæíûõ ïðîáëåì îáðàçîâàíèÿ, ïðîôåññèîíàëüíîãî âûáîðà, ôîðìèðîâàíèÿ ãðàæäàíñêîé ïîçèöèè, íðàâñòâåííûõ, ýñòåòè÷åñêèõ, õóäîæåñòâåííûõ âêóñîâ è äîñóãîâûõ èíòåðåñîâ. Çà ãîäû äåÿòåëüíîñòè þíîøåñêîé áèáëèîòåêè áûëè ñîçäàíû íåîáõîäèìûå ôîíäû, ïîäãîòîâëåíû êâàëèôèöèðîâàííûå êàäðû, îðèåíòèðîâàííûå íà ðàáîòó ñ ìîëîäûìè ÷èòàòåëÿìè.  êàíóí ïðàçäíîâàíèÿ þáèëåÿ áèáëèîòåêè â 1985 ãîäó Ðåñïóáëèêàíñêîé þíîøåñêîé áèáëèîòåêå áûëî ïðèñâîåíî çâàíèå èì. 60-ëåòèÿ Êîìñîìîëà Êàëìûêèè, à äèðåêòîð áûëà íàãðàæäåíà Ïî÷¸òíîé ãðàìîòîé Îáêîìà êîìñîìîëà.
Ðóäåíêî Ãàëèíà Èâàíîâíà îáëàäàëà âîëåâûì õàðàêòåðîì, áûëà óìåëûì îðãàíèçàòîðîì, òðåáîâàòåëüíà ê ñåáå è ê ñîòðóäíèêàì. Êàê ìåòîäè÷åñêèé öåíòð, ðàáîòàþùèé ñ ìîëîä¸æüþ, ðàáîòíèêè áèáëèîòåêè, â òîì ÷èñëå ñåëüñêèõ, èìåëè âîçìîæíîñòü âûåõàòü â äðóãèå ãîðîäà ïî èçó÷åíèþ îïûòà ðàáîòû: â Ìîñêâó, Âîëãîãðàä, Íàëü÷èê, Êóéáûøåâ.  ýòè ãîäû â êîëëåêòèâ âëèëèñü ìîëîäûå ñïåöèàëèñòû, âûïóñêíèêè èíñòèòóòîâ êóëüòóðû èç Ìîñêâû, Óëàí-Óäý, Êðàñíîäàðà, Êóéáûøåâà, Êàçàíè, Ïåðìè.
Êàê ðóêîâîäèòåëü, Ã. È. Ðóäåíêî âñåãäà ñòàâèëà ñâåðõçàäà÷è è ñàìà âîîäóøåâëÿëà íà èõ ðåøåíèå.  áûòîâîì ïëàíå ïîìîãàëà ðåøàòü æèëèùíûå ïðîáëåìû, âîïðîñû ñåìåéíîãî õàðàêòåðà. Äëÿ ìîëîäûõ ñïåöèàëèñòîâ áèáëèîòåêà ñòàëà âòîðûì äîìîì, ãäå îòìå÷àëèñü âñå ïðàçäíèêè, êîëëåêòèâ ïðèíèìàë àêòèâíîå ó÷àñòèå â îáùåñòâåííîé æèçíè ãîðîäà.
Ãàëèíó Èâàíîâíó Ðóäåíêî îòëè÷àëî ïîðàçèòåëüíîå ÷óâñòâî âðåìåíè. Îíà ñëîâíî ïðåäâèäåëà èçìåíåíèÿ îáùåñòâåííîé ñôåðû ãîäà íà òðè âïåð¸ä, ðåàëèçîâûâàëà èäåè, êîíòóðû êîòîðûõ åäâà âûðèñîâûâàëèñü. Áèáëèîòåêà äëèòåëüíîå âðåìÿ îñòàâàëàñü íîâàòîðîì â ïîääåðæêå ìîëîä¸æíîãî äâèæåíèÿ. Îíà äîáèëàñü âûäåëåíèÿ öåëåâûõ îáÿçàòåëüíûõ ýêçåìïëÿðîâ êíèã èçäàòåëüñòâà "Ìîëîäàÿ ãâàðäèÿ" äëÿ Ðåñïóáëèêàíñêîé þíîøåñêîé áèáëèîòåêè è ðàéîííîé, êàê áèáëèîòåê, îáñëóæèâàþùèõ ìîëîäûõ ñòðîèòåëåé Âñåñîþçíîé óäàðíîé êîìñîìîëüñêîé ñòðîéêè ïî îñâîåíèþ Ñàðïèíñêîé íèçìåííîñòè â Îêòÿáðüñêîì ðàéîíå.  àïðåëå 1978 ãîäà áûëà ïðîâåäåíà ïåðâàÿ êîíôåðåíöèÿ ïî ñîâìåñòíîé ðàáîòå áèáëèîòåê è êîìñîìîëà. Íà áàçå áèáëèîòåêè ïðîõîäèëè ÷åñòâîâàíèÿ êîìñîìîëüöåâ - óäàðíèêîâ ïðîèçâîäñòâà, ó÷àñòíèêîâ Îëèìïèéñêèõ èãð â Ìîñêâå (1980 ã.), òîðæåñòâåííî ïðèíèìàëè þíîøåñòâî â êîìñîìîë.
Íàñòóïèëè 90-å - ýòî ãîäû ýêîíîìè÷åñêîãî êðèçèñà è íåñòàáèëüíîñòè â îáùåñòâå, ñìåíà èäåîëîãèè â íàøåé ñòðàíå. Ðåçêîå ñîêðàùåíèå áþäæåòíîãî ôèíàíñèðîâàíèÿ ñòàëî îäíîé èç ïðè÷èí çàêðûòèÿ áèáëèîòåêè â 1993 ãîäó.
Ðåñïóáëèêàíñêàÿ þíîøåñêàÿ áèáëèîòåêà - îäíà èç çíà÷èìûõ ñòðàíèö â èñòîðèè áèáëèîòå÷íîãî äåëà ðåñïóáëèêè - îñòàëàñü â ïàìÿòè ÷èòàòåëåé è áèáëèîòå÷íîãî ñîîáùåñòâà. È ýòî ñâÿçàíî, ïðåæäå âñåãî, ñ èìåíåì Ðóäåíêî Ãàëèíû Èâàíîâíû, êîòîðàÿ â òå÷åíèå 17 ëåò áûëà å¸ áåññìåííûì äèðåêòîðîì.

Çèíàèäà ÄÎÐÄÆÈÅÂÀ,
âåòåðàí áèáëèîòå÷íîãî äåëà

Øèäð "Êàëìûêèÿ" ÐÈÀ-í òàëâœä äàðàíè áðèôèíã áîëâ. Æóðíàëèñòíð Ýëñòèí áîëí Õàëüìãèí àðõèåïèñêîï Þñòèíèàíëà õàðºâ. Áðèôèíãä ãåëœ Àëåêñèé Ãðèùåíêî áîëí ïðîòîèåðåé Þðèé Êîòèíîâ áàñ îðëöâ.
Ê¢íäò³ ãèè÷, àðõèåïèñêîï Þñòèíèàí, äàâšàõ šèëä åïàðõèí êåñí ¢¢ëäâðèí òóñêàð êåëâ. Ýí šèëä Ãîðîäîâèêîâñê áàëºñíä öåñàðåâè÷ Àëåêñèéèí ÷îíš ê¢öö òîñõãäâ áîëí ³ð¢ñëãäâ. Ýíòí îëí ç¢ñí öààšëà õàðºàä, ³ìí³ñí õàºöñí óëñò áóìá áîëšàíà.
2018 šèëä õîéð ºàøóòà éîâäë: îðñ õààíà (Íèêîëàé II) ´ðê-á¢ëèã àëñíà 100 šèë áîëí õàëüìã óëñèí öààšëëºíà 75 šèë áîëšàíà. Òåð ´äð ïðîòîèðåé Þðèé Êîòèíîâ ³âð³ ¢ðäë³ õàìäàí êåñí "Äîðîãà â âå÷íîñòü" ãèäã ïàíîðàìí ýêñïîçèöñèã îëí ³ìòí³ îíüãò òóñõàâ. Ýí¢í³ ýêíü öóã õàëüìã óëñ ìåò öààšëà õàðºëà. Òåã³ä ýíòí òåäíä íåð³äãäâ.
"Îðñ áîëí õàëüìã óëñ îíüäèí ä´ðâí öàãò áàéð-çîâëœãàí õóâàëöš, íåã-íåãíä³í òóñàí ê¢ðãí³. Ìàíà ñ³í õ³ðëö³í³ òóñêàð áè÷êä¢äò, áàº÷óäò äàœãèí êåëõ êåðãò³. Òèèãõë³ ìàíà óëñèí èíüãëëò óëì áàòðàä éîâõ", - ãèš ãèè÷ êåëâ.
Ãîðîäîâèêîâñêä ÷îíš ³ð¢ñëš³ñí öàãò Ýëñòä Í. Ïàëüìîâèí íåðò³ òàœº÷èí Êåëí-óëñèí ìóçåéä õàëüìã óëñèã öààšëà õàðºóëàä, ê¢¢í³ ºàçðóð òóóñí éîâäëä øèøëœ ýêñïîçèö ñåêãäë³. Ýëñòä ³ð¢í Êèðèëëûí áîëí Ìåôîäèéèí Êàôåäðàëüí ÷îíš òîñõãäšàíà. Ãèè÷èí êåëñ³ð, ÿíâàðü ñàðèí 6-ä, îðñ áóðõí-øàšíà áàéðèí ´ìí ´ðãíä (Ðîæäåñòâî) òîñõãäšàõ ÷îíšèí õàìãèí äîð äàâõðò (öîêîëüíûé ýòàæ) ³ð¢í Ñîôèÿä íåð³äãäñí íîì óìøõ ê¢ñë á³³í³.
Àðõèåïèñêîï ýí ÷îíšä ì´œã öóãëóëš í´êä áîëñí òàœº÷èí óëñò èê õàíëòàí ´ðãâ. Ãèè÷ Õàëüìãèí øàší ëàì Òýëî Òóëêó ðèíïî÷åí èê òóñòà ¢¢ëäâðèíü øèøëœ òåìäãëâ. Äàðóê šèëä ÷îíšèí òîñõëòûí ê´äëìø óëì øóíìºàäóëãäõ ãèš àðõèåïèñêîï í³³ëš³í³.
2019 šèëä åïàðõèé áàñ äàëà áóéíòà êåðã-¢¢ëäâðì¢ä ê¢ö³õ³ð á³³í³. Áðèôèíãèí ÷èëã÷³ð Ýëñòèí áîëí Õàëüìãèí àðõèåïèñêîï òàœº÷èí óëñèã øèí šèëèí áàéðëà öàºàí ñåäêë³ñí é´ð³º³ä, ýäíä ýð¢ë-ìåíä, õ´âò³ šèðºë äóðäâ. Æóðíàëèñòíðò áàñ á¢ë³í ¢ã êåëš, áåëã¢ä íåð³äâ.

Äîì Ñîâåòîâ
Ãëàâíûé êîðïóñ Êàëìûöêîãî ãîñóäàðñòâåííîãî óíèâåðñèòåòà çíàþò âñå. Ýòî àðõèòåêòóðíûé ïàìÿòíèê, îõðàíÿåòñÿ ãîñóäàðñòâîì. Óíèêàëüíîå çäàíèå ïîñòðîåíî ïî ïðîåêòó àðõèòåêòîðà Èëüè Ãîëîñîâà (1928-1933 ãã.). Ðàíüøå ýòî áûë Äîì Ñîâåòîâ. Çäàíèå ïîñòðîåíî èç ìåñòíûõ ìàòåðèàëîâ. Òîãäà íå èñïîëüçîâàëèñü ïîäúåìíûå êðàíû. Ñòðîèòåëè âñ¸ äåëàëè âðó÷íóþ.  òî âðåìÿ ïåðåä íîâûì çäàíèåì íà ãëàâíîé ïëîùàäè áûë âîçäâèãíóò ïàìÿòíèê Â.È. Ëåíèíó.
 Äîìå Ñîâåòîâ íà ïðîòÿæåíèè ìíîãèõ ëåò ïðîâîäèëèñü çíà÷èìûå ìåðîïðèÿòèÿ.  ïåðâîå âðåìÿ íàø äðàìòåàòð ñòàâèë òàì ñïåêòàêëè.  Äîìå Ñîâåòîâ áûë áîëüøîé çàë çàñåäàíèé (500 ìåñò). Åãî èñïîëüçîâàëè ñ ïîëüçîé äëÿ íàðîäà.
 âîåííîå âðåìÿ ýòî çäàíèå ãîðåëî, è ïîýòîìó áûëî ðàçðóøåíî.  òå÷åíèå 17 ëåò ((1943-1960 ãã.) íå áûëî âîçìîæíîñòè åãî âîññòàíîâèòü. Òîëüêî â 1960 ãîäó ýòî óäàëîñü îñóùåñòâèòü.  íàñòîÿùåå âðåìÿ ìû ñìîòðèì íà ýòî óäèâèòåëüíîå çäàíèå è ðàäóåìñÿ. Ìû âñåãäà áëàãîäàðíû àðõèòåêòîðó Èëüå Ãîëîñîâó.

Æèâîé ìèêðîñêîï
Ó÷åíûå ïðè ïðîâåäåíèè ýêñïåðèìåíòà ïåðåä 29- ëåòíèì õóäîæíèêîì Äæîäè Îñòðîéòîì ïîëîæèëè êóñî÷åê ìÿñà è ëèñòèê ðàñòåíèÿ. Ðÿäîì ñòîÿë îáûêíîâåííûé ýëåêòðîííûé ìèêðîñêîï. Äæîäè ïàðó ìèíóò âíèìàòåëüíî ðàçãëÿäûâàë ïðåäìåòû íåâîîðóæåííûì ãëàçîì, ïîñëå âçÿë ëèñò áóìàãè è èçîáðàçèë èõ âíóòðåííþþ ñòðóêòóðó. Çàòåì ó÷åíûå ïîñìîòðåëè òå ïðåäìåòû ÷åðåç ìèêðîñêîï. Îíè óáåäèëèñü, ÷òî Äæîäè óâåëè÷èë ìàñøòàá, íî íè÷óòü íå èñêàçèë ñóùíîñòü èçîáðàæàåìîãî.
"Ýòîò äàð ïðèø¸ë êî ìíå íå ñðàçó, - ãîâîðèò Äæîäè. - Âíà÷àëå ÿ ñòàë ñêðóïóëåçíî ðèñîâàòü ðàçíûå ïðåäìåòû: äåðåâüÿ, ìåáåëü, æèâîòíûå. Ïîçæå ñòàë âèäåòü áîëåå ìåëêèå äåòàëè, íåóëîâèìûå îáû÷íûì ãëàçîì. Ñêåïòèêè ãîâîðÿò, ÷òî ÿ ïîëüçóþñü ìèêðîñêîïîì. Íî ãäå ìíå âçÿòü ýëåêòðîííûé ìèêðîñêîï?!".
Äæîäè Îñòðîéò âèäèò ìåëü÷àéøèå êëåòêè âåùåñòâà, êàê áû ôîòîãðàôèðóåò èõ. Çàòåì îí ïåðåíîñèò âñ¸ íà áóìàãó ñâåðõòîíêèìè êèñòÿìè è êàðàíäàøîì. Âû ìîæåòå äàæå óâèäåòü "ôîòîãðàôèþ" ñåëåçåíêè êðîëèêà èëè öèòîïëàçìû ýâêàëèïòà.
"Òàêîé äàð íóæåí ó÷åíîìó. Çà÷åì ìíå åãî äàëè?! Ïîêà ìîè êàðòèíêè ðàñêóïàþò, íî òàê áóäåò íå âñåãäà",- ïîäåëèëñÿ ñâîèìè ìûñëÿìè òàëàíòëèâûé õóäîæíèê.
²ìä ìèêðîñêîï
Øèíšëëò êåš³ñí ñààìä íîìòíð õ´ðí éèñò³ çóðà÷ Äæîäè Îñòðîéòûí ´ìí íåã ç¢ñì ìàõ áîëí óðºìëûí õàìòõàñ ò³ââ. ¥´ðíü éèðèí ýëåêòðîíí ìèêðîñêîï áèë³. Äæîäè õîéð ìèíóòûí ýðãöä ´ìííü ò³âñí ïðåäìåòì¢äèã ýâð³í õ³ë³š øèíšëâ, äàðóíü íåã öààñ àâàä òåð¢í³ äîòðê ñòðóêòóð çóðâ. Äàðóíü íîìòíð òåð ïðåäìåòì¢äèã ìèêðîñêîïàð õ³ë³â. Äæîäè ïðåäìåòì¢äèã êåñã õîëâàíä èêä¢ë³ä çóðš, áîëâ òåð¢í³ äîòðêèíü õ¢âð¢ëñí óãàºèíü ýäí ìåäâ.
"Ýí áèëã íàíä òåð äàðóíü èðñí óãà. Ò¢ð¢ë³ä áè éèð ñ³³í³ð îëí ç¢ñí ïðåäìåòì¢äèã - ìîääûã, ìåáåëèã, àœºóäûã çóðóâ. ijê³ä áè õàìãèí áè÷êí-áè÷êí äåòàëüìóä ¢çäã áîëóâ, òåäíèã éèðèí ê¢í í¢ä³ðí ¢çøãî. Ñêåïòèê¢ä íàìàã ìèêðîñêîï îëçëíà ãèí³. Áè àëüäàñ ìèêðîñêîï àâõóâ?!",- ãèš Äæîäè êåëâ.
Äæîäè Îñòðîéò þìíà êëåòêñèí õàìãèí ¢¢ðìã òîîòûíü ¢çí³, òåäíèã í¢ä³ðí öîêš àâñí áîëíà. Äàðóíü õàìãèí í³ðõí áèèð³ð (êèñòî÷êà) áîëí êàðàíäàøàð öààñíä áóóëºíà. Òàäí íàì áèø ÷èíäºí³ äåë¢í³ (ñåëåçåíê), ýâêàëèïòèí öèòîïëàçìèí "çóðã" ¢çš ÷àäõò.
"Èèì áèëã íîìòíðò êåðãò³. Íàíä ýí¢ã þóíè ò´ë³ ´ãñìá?! Îäà äååð³í ìèíè çóðãóäûã ³ìòí õóëäš àâ÷àíà. Áîëâ ýíòí îíüäèí òèèì áîëøãî",- ãèš áèëãò³ çóðà÷ óõàí-òîîëâðàðí õóâàëöâ.

"Ðóññêèé Ðàôàýëü" èç ñòåïíîãî óëóñà
Ïî ñëîâàì ñîòðóäíèêà Íàöèîíàëüíîãî ìóçåÿ ÐÊ èìåíè Í.Ïàëüìîâà Èðèíû Íîâîìëèíîâîé, Àëåêñåÿ Åãîðîâè÷à Åãîðîâà íàçûâàëè "âåëèêèì ðóññêèì ðèñîâàëüùèêîì". Ýòîò ÷åëîâåê ñ ðóññêîé ôàìèëèåé áûë èç íàøåãî ñòåïíîãî óëóñà. Êîãäà êàëìûêè ñ áåðåãîâ Âîëãè óñòðåìèëèñü ê êèòàéñêèì çåìëÿì, À.Åãîðîâó áûëî 5 ëåò. Êàçàêè, êîòîðûå èõ äîãîíÿëè, çàáðàëè åãî. Ñíà÷àëà îíè ïîìåñòèëè åãî â ìîñêîâñêèé âîñïèòàòåëüíûé Äîì. À â 1782 ãîäó - â Àêàäåìèþ õóäîæåñòâ. Òàì, áëàãîäàðÿ ïðîôåññîðàì Ã.Óãðþìîâó, È. Àêèìîâó, ìàëü÷èê ïîëó÷èë ãëóáîêèå çíàíèÿ. Çäåñü îí íà÷àë ðèñîâàòü. 1795 ãîäó åãî âïåðâûå íàãðàäèëè ñåðåáðÿíîé ìåäàëüþ.
Ïîñëå îêîí÷àíèÿ Àêàäåìèè õóäîæåñòâ (1798 ã.) À. Åãîðîâ ïîëó÷èë ïðàâî ñîâåðøåíñòâîâàòü ñâî¸ ìàñòåðñòâî â äðóãèõ ñòðàíàõ. ×åðåç ãîä îí áûë ââåäåí â àêàäåìè÷åñêèé øòàò è íàçíà÷åí ó÷èòåëåì ðèñîâàíèÿ. 1800 ãîäó À.Åãîðîâó ïðåäîñòàâèëè âîçìîæíîñòü ðèñîâàòü êàðòèíû íà çâàíèå àêàäåìèêà. 1803 ãîäó õóäîæíèê âìåñòå ñ æèâîïèñöåì Âàñèëèåì Øåáóåâûì îòïðàâëÿåòñÿ â Ðèì (Èòàëèÿ). Òàì îíè ïðîñëûëè òàëàíòëèâûìè õóäîæíèêàìè.  Èòàëèè Àëåêñåÿ Åãîðîâà íàçûâàëè "ðóññêèì Ðàôàýëåì". Êîãäà îí âåðíóëñÿ èç Èòàëèè (àïðåëü 1807 ãîä), åìó ïðèñâîèëè çâàíèå àêàäåìèêà.
Âñÿ æèçíü À.Åãîðîâà ñâÿçàíà ñ Ïåòåðáóðãîì. Íåñëó÷àéíî áîëüøàÿ ÷àñòü òâîð÷åñêîãî íàñëåäèÿ õðàíèòñÿ â Ñàíêò-Ïåòåðáóðãå.  Êàëìûêèè íàõîäÿòñÿ 7 ðàáîò íà áèáëåéñêèå òåìû. "Ñâÿòîå ñåìåéñòâî" ÿâëÿåòñÿ ñàìîé öåííîé êàðòèíîé, îíà âûïîëíåíà êàðàíäàøîì. Ýòî èíòåðåñíîå è ãëóáîêîå ïðîèçâåäåíèå âîñõèùàåò ëþäåé.
À. Åãîðîâ ìíîãî ëåò ðàáîòàë â Àêàäåìèè õóäîæåñòâ. Íåîäíîêðàòíî íàãðàæäàëñÿ. Áûëè è çâàíèÿ. Íàïðèìåð, îí áûë çàñëóæåííûì ïðîôåññîðîì I ñòåïåíè. Òàëàíòëèâûé õóäîæíèê, ãðàâ¸ð, ó÷èòåëü À.Åãîðîâ óìåð 1851 ãîäó â Ïåòåðáóðãå, ïîõîðîíåí íà Ñìîëåíñêîì êëàäáèùå.
"Îðñ Ðàôàýëü"
òååãèí óëóñàñ
Í.Ïàëüìîâèí íåðò³ Õàëüìã êåëí-óëñèí ìóçåéèí ê´äë³÷ Èðèíà Íîâîìëèíîâàí êåëñ³ð, Àëåêñåé Åãîðîâè÷ Åãîðîâèã "àëäð îðñ çóðà÷" ãèš íåð³ääã á³³ñìí. Ýí îðñ íåð-óñòà ê¢í ìàíà òååãèí óëóñàñ á³³š. Õàëüìãóä Èšëèí ê´â³º³ñ êèòäèí ºàçðóð òåìöš éîâñí öàãò À.Åãîðîâ òàâí íàñòà áèë³. Òèèãõä ýäíèã ê¢öõ³ð ñåäš éîâñí õàçãóä ýí¢ã àâñí á³³š. Ò¢ð¢ë³ä ýí¢ã ìîñêîâñê ñóðºìšèí Ãåðò îðóëš. 1782 šèëä - çóðà÷èí Àêàäåìüä. Òåíä ýí ïðîôåññîðìóä Ã.Óãðþìîâèí, È. Àêèìîâèí íèë÷³ð ã¢í ìåäðë àâñìí. Ýíä çóðãóä ýêëš çóðñìí. 1795 šèëä ýí ò¢ð¢í áîëš öàºàí ì´œãí³ ìåäàëÿð à÷ëãäñìí.
Çóðà÷èí Àêàäåìü ò´ãñ³ñí³ õ´´í (1798 š.) À.Åãîðîâ òàëäàí îðí-íóòãóäò ìåðãšëò³í ´´äë¢ëõ ç´â àâñìí. Íåã šèë äàâñíà õ´´í àêàäåìè÷åñê øòàòä îðóëãäâ, çóðà÷èí áàãøò áàòëãäâ. 1800 šèëä À.Åãîðîâä àêàäåìèêèí öîë 碢õèí ò´ë³ øèøëœ çóðãóä çóðõ ç´â ´ããäâ.
1803 šèëä ýðãíäê éèðòìš çóðäã Âàñèëèé Øåáóåâëà õàìäàí Ðèì (Èòàëü) îðíà. Òåíä ýäí ñ³í çóðà÷íð áîëš íåð ºàðíà. Èòàëüä Àëåêñåé Åãîðîâèã "îðñ Ðàôàýëü" ãèš íåð³ääã á³³ñìí. Òåíä³ñ çóðà÷ õ³ðš èðñí öàãò ( 1807 šèëèí àïðåëü ñàð) ýí¢íä àêàäåìèêèí öîë 碢â.
À.Åãîðîâèí íàñí-šèðºë Ïåòåðáóðã áàëºñíëà çàëºëäàòà á³³ñìí. Ýí¢í³ ¢¢ä³ã÷ ç´´ðèí èê çóíü Ñàíêò-Ïåòåðáóðã áàëºñíä õàäºëãääãíü ó÷ðòà. Õàëüìãò À.Åãîðîâèí áèáëåéñê ò´ðì¢ä³ð çóðñí äîëàí ¢¢ä³âð á³³í³. "Ñâÿòîé ñåìåéñòâî" ãèäã çóðãíü õàìãèí ¢íò³ ç´´ð áîëšàíà. Ýíòí êàðàíäàøàð çóðñí çóðã. Ñîíüí áîëí ã¢í ¢¢ä³âð îëí ³ìòí³ ñåäêë àâëíà.
À.Åãîðîâ çóðà÷èí Àêàäåìüä îëí šèëä³í ¢¢ëäë³. Êåñã ä³êš à÷ëãäëà, îëí ç¢ñí öîë 碢ë³. Êåëõä, ýí 1-÷ äåâñœãèí à÷òà ïðîôåññîð áèë³.
Áèëãò³ çóðà÷, ãðàâ¸ð, áàãø À.Åãîðîâ 1851 šèëä Ïåòåðáóðã áàëºñíä ñ³³º³í õ³³ë³, Ñìîëåíñê ¢ê³ðò îðøàãäëà.

Õðàáðîìó êàëìûöêîìó îôèöåðó, òàëàíòëèâîìó ðóêîâîäèòåëþ è ëèäåðó, âåòåðàíó Âåëèêîé Îòå÷åñòâåííîé âîéíû, êàâàëåðó äâóõ îðäåíîâ Êðàñíîé Çâåçäû, îðäåíîâ Îòå÷åñòâåííîé âîéíû I è II còåïåíåé, øåñòè áîåâûõ ìåäàëåé, áûâøåìó ïåðâîìó ñåêðåòàðþ ßøêóëüñêîãî ðàéêîìà ïàðòèè, çàâåäóþùåìó îòäåëîì Êàëìûöêîãî îáêîìà ÊÏÑÑ Öåáåêó Áóäàåâè÷ó Óëþìäæèåâó 20 äåêàáðÿ 2018 ãîäà èñïîëíÿåòñÿ 100 ëåò. Åãî óæå íåò ñðåäè íàñ, íî îñòàëèñü ñîâåðøåííûå äåëà, âîåííûå ïîäâèãè, ïðîÿâëåííûé ãåðîèçì, íà êîòîðûå åãî âäîõíîâëÿëè ôðîíòîâàÿ çàêàëêà è ïðèðîäíàÿ ñìåëîñòü è îòâàãà. Ýòî ïîìîãëî åìó è â ìèðíîå âðåìÿ ðóêîâîäèòü, ñîçèäàòü è ñòðîèòü. Îí âíåñ áîëüøîé âêëàä â ñîöèàëüíî-ýêîíîìè÷åñêîå ðàçâèòèå ßøàëòèíñêîãî è ßøêóëüñêîãî ðàéîíîâ, âñåé ðåñïóáëèêè. À âñå íà÷èíàëîñü â ñóðîâûå ãîäû âîéíû.
Âîò êàê Öåáåê Áóäàåâè÷ Óëþìäæèåâ âñïîìèíàåò î áîÿõ çà îñâîáîæäåíèå Êðûìà: " íà÷àëå ôåâðàëÿ 1942 ãîäà ÷àñòè íàøåé 157-é ñòðåëêîâîé äèâèçèè ñòàëè âíîâü ãîòîâèòüñÿ ê îïåðàöèè ïî îâëàäåíèþ óçëîâîé æåëåçíîäîðîæíîé ñòàíöèåé Äæàíêîé, ÷åðåç êîòîðóþ íåìöû ïåðåáðàñûâàëè ñâîè âîéñêà â Êðûì. Íàñòóïëåíèå íà÷àëîñü 23 ôåâðàëÿ 1942 ãîäà, â äåíü Ñîâåòñêîé àðìèè. Âî âòîðîé ïîëîâèíå äíÿ ñèëüíûå è òÿæåëûå áîè ðàçãîðåëèñü ñåâåðî-âîñòî÷íåå âûñîòû 66.3, â êîòîðûõ ïðèíèìàëè íåïîñðåäñòâåííîå ó÷àñòèå ïåðâûé áàòàëüîí 633 ÑÏ è íàøà ðîòà, êîìàíäèðîì ïåðâîãî âçâîäà áûë ÿ, ìîëîäîé ñåðæàíò Öåáåê Óëþìäæèåâ.
Îáîðîíà ïðîòèâíèêà íà òîé âûñîòå îêàçàëàñü çàðàíåå óêðåïëåííîé, ìåñòíîñòü ïðèñòðåëåíà âñåìè âèäàìè îãíåâûõ ñðåäñòâ. Ìû îêàçàëèñü â îòêðûòîé ìåñòíîñòè, ãäå íåò íè ëåñîâ, íè îâðàãîâ è âîçìîæíîñòè óêðûòüñÿ è õîòü íåìíîãî ïåðåäîõíóòü. Êðóãîì áûëà íåïðîëàçíàÿ ãðÿçü, íàøè òàíêè è àðòèëëåðèéñêèå îðóäèÿ ïðèîòñòàëè è íå èìåëè âîçìîæíîñòè ìàíåâðèðîâàòü.
Áàòàëüîí ïîòåðÿë â ýòîì áîþ 60 ïðîöåíòîâ ëè÷íîãî ñîñòàâà, ïîëó÷èë ðàíåíèå êîìàíäèð áàòàëüîíà ñòàðøèé ëåéòåíàíò Çèí÷åíêî, êîìàíäèð ðîòû ëåéòåíàíò Êîçëîâ, íà ìîèõ ãëàçàõ ïîãèáëè ìîé ñâÿçíîé Âàñèëèé Áëîõèí èç ãîðîäà Ñëàâÿíñêà Êðàñíîäàðñêîãî êðàÿ, Áîëüøàêîâ, Íåñòåðîâ, Ïîëÿêîâ, Óâàðîâ, Êóçüìåíêî èç Ñàðàòîâñêîé îáëàñòè è ìíîãèå äðóãèå. Òåì íå ìåíåå, íåñìîòðÿ íà çíà÷èòåëüíûå ïîòåðè â ëè÷íîì ñîñòàâå, íàì óäàëîñü íî÷üþ 24 ôåâðàëÿ îâëàäåòü âûñîòîé.
Ñ ðàññâåòîì íåìöû, ïîäòÿíóâ ñâîè ñèëû, ïîä ïðèêðûòèåì òàíêîâ ïåðåøëè â íàñòóïëåíèå, è â õîäå ýòîãî áîÿ ÿ áûë ðàíåí â ãîëîâó. Âðàæåñêàÿ ïóëÿ ïðîøëà ñêâîçü êàñêó è øàïêó-óøàíêó, ïðîáîðîçäèâ ãîëîâó ñ ïðàâîé ñòîðîíû, âûøå óõà. Ïðèøëîñü ñ ïîìîùüþ ñîñåäà îêàçàòü ñåáå ïîìîùü è ïðîäîëæàòü áîé äî êîíöà, ïîêà íå îòáèëè àòàêó ïðîòèâíèêà. Íî÷üþ ìåíÿ ýâàêóèðîâàëè â ìåäñàíáàò, à çàòåì â ãîñïèòàëü ¹42-43, äèñëîöèðîâàâøèéñÿ â ãîðîäå Êåð÷è.
Ïîñëå áîÿ, êàê âñåãäà, óòî÷íÿåòñÿ ñïèñî÷íûé ñîñòàâ, â õîäå ïðîâåðêè ïîñ÷èòàëè, ÷òî ñåðæàíò Óëþìäæèåâ Öåáåê Áóäàåâè÷ ïîãèá è ïîõîðîíåí íà âûñîòå 66, 3. Çà ýòó îïåðàöèþ ÿ áûë ïðåäñòàâëåí ê îðäåíó Êðàñíîé Çâåçäû, êîòîðûé, ìîæåò, èùåò õîçÿèíà",- ïèñàë â ñâîèõ âîñïîìèíàíèÿõ Öåáåê Áóäàåâè÷. Êðûì è Ñåâàñòîïîëü îêîí÷àòåëüíî áûëè îñâîáîæäåíû â ìàå 1944 ãîäà, ãåðîè÷åñêàÿ îáîðîíà Ñåâàñòîïîëÿ èçâåñòíà âñåì: çà îñâîáîæäåíèå êðûìñêîé çåìëè ïîãèáëè ñîòíè òûñÿ÷ ñîâåòñêèõ ñîëäàò ìíîãèõ íàöèîíàëüíîñòåé.
È íà ðîäèíó Öåáåêà Óëþìäæèåâà â ñåëî ×èëãèð ßøêóëüñêîãî ðàéîíà ïðèøëà ãîðüêàÿ âåñòü î ãèáåëè èõ ñûíà, ðîäèòåëè áûëè áåçóòåøíû, íî íàäî áûëî ðàñòèòü äâóõ äî÷åðåé, äóìàòü î áóäóùåì. Ìàéîð Öåáåê Óëþìäæèåâ ïîñëå äîëãèõ ïîèñêîâ íàøåë îòöà òîëüêî ÷åðåç 12 ëåò â ñåëå Ñóðãóò (òåïåðü èçâåñòíûé ãîðîä íåôòÿíèêîâ) Òþìåíñêîé îáëàñòè. Îòåö íå âåðèë ñâîèì ãëàçàì, ïîäóìàë äàæå, ÷òî ÷óæîé ÷åëîâåê õî÷åò âûäàòü ñåáÿ çà èõ áëèçêîãî ðîäñòâåííèêà. Íî Öåáåê ñóìåë åãî óáåäèòü. À ìàòü òàê è íå óâèäåëà ñûíà: îíà íå âûäåðæàëà òÿãîò ïóòè â ñèáèðñêóþ ññûëêó.
Åñëè ðàññêàçûâàòü î ñàìîì Öåáåêå Áóäàåâè÷å, òî îí ðîäèëñÿ â ñåëå ×èëãèð 20 äåêàáðÿ 1918 ãîäà.  íåïîëíûå 16 ëåò íà÷àë òðóäèòüñÿ ó÷åò÷èêîì â êîëõîçå "Ïðîëåòàðñêàÿ ïîáåäà". Îí ëþáèë è ïðåêðàñíî èñïîëíÿë êàëìûöêèå íàðîäíûå ïåñíè è òàíöû. Ìîæåò áûòü, è ïîýòîìó âûáðàë äëÿ äàëüíåéøåé ó÷åáû Àñòðàõàíñêèé òåõíèêóì èñêóññòâ, êóäà ïîñòóïèë â 1935 ãîäó. Ïîñëå óñïåøíîãî åãî îêîí÷àíèÿ ðàáîòàë â Êàëìûöêîì äðàìàòè÷åñêîì òåàòðå. Ìîëîäîé àðòèñò ïîëüçîâàëñÿ áîëüøèì àâòîðèòåòîì ñðåäè ìîëîäåæè, îòëè÷àëñÿ õîðîøèìè îðãàíèçàòîðñêèìè ñïîñîáíîñòÿìè. Åãî çàìåòèëè è íàïðàâèëè â ßøêóëüñêèé ðàéêîì êîìñîìîëà, ãäå îí ñòàë ïåðâûì ñåêðåòàðåì, âîæàêîì ìåñòíîé ìîëîäåæè.  1940 ãîäó óøåë â àðìèþ, ó÷èëñÿ â ïîëêîâîé øêîëå, çàòåì ñëóæèë â Ñåâåðî-Êàâêàçñêîì, ïîòîì - â Îäåññêîì âîåííîì îêðóãàõ.  1943 ãîäó áûë íàïðàâëåí íà êðàòêîñðî÷íûå îôèöåðñêèå êóðñû â Áóéíàêñêîå âîåííî-ïåõîòíîå ó÷èëèùå.
Íàø çåìëÿê êîìàíäîâàë âçâîäîì, ðîòîé, ó÷àñòâîâàë â âîåííûõ îïåðàöèÿõ â ñîñòàâå Þæíîãî ôðîíòà, Çàêàâêàçñêîãî âîåííîãî îêðóãà, I è II Óêðàèíñêîãî ôðîíòîâ. Çàêîí÷èë âîéíó â çâàíèè ìàéîðà. Äåìîáèëèçîâàëñÿ â 1956 ãîäó. Çàòåì îí ðàáîòàë â ïàðòèéíûõ îðãàíàõ - â ßøàëòèíñêîì è ßøêóëüñêîì ðàéêîìàõ , çàâåäóþùèì îòäåëîì îáêîìà. Öåáåê Áóäàåâè÷ ïðèäàâàë áîëüøîå çíà÷åíèå ðàçâèòèþ íàðîäíîãî îáðàçîâàíèÿ, êóëüòóðû, çäðàâîîõðàíåíèÿ, ñîöèàëüíîé ñôåðû.  òå÷åíèå øåñòè ëåò îí âîçãëàâëÿë ßøóëüñêèé ðàéîí.
Êàê ãîâîðÿò åãî ñîðàòíèêè, îí ïðîâîäèë ïðîäóìàííóþ êàäðîâóþ ïîëèòèêó: öåíèë äåëîâûå êà÷åñòâà. Îí íå ðóáèë ñïëå÷à, íå ãðîçèëñÿ âûãíàòü ñ ðàáîòû, ïîìîãàë êîëëåãàì, ïîýòîìó è òðóäîâûå êîëëåêòèâû äîáèâàëèñü çàìå÷àòåëüíûõ óñïåõîâ. Çà äîáðîñîâåñòíûé òðóä, õîðîøèå îðãàíèçàòîðñêèå ñïîñîáíîñòè îí íàãðàæäåí îðäåíàìè Òðóäîâîãî Êðàñíîãî Çíàìåíè è "Çíàê Ïî÷åòà".
Åãî ñâÿçûâàëà áîëüøàÿ äðóæáà ñ Áàñàíîì Ãîðîäîâèêîâûì, áîåâûì ãåíåðàëîì è ðóêîâîäèòåëåì ðåñïóáëèêè. "Îêàçûâàåòñÿ, ìû ñ Áàñàíîì Áàäüìèíîâè÷åì ÿâëÿåìñÿ ó÷àñòíèêàìè áîåâ çà îñâîáîæäåíèå Êðûìà, øëè ãäå-òî ðÿäîì, íî âñòðåòèòüñÿ íàì íå ïðèøëîñü. Òàê ÷àñòî áûâàåò íà âîéíå. Âñòðå÷à íàøà ñîñòîÿëàñü â1952 ãîäó íà Äàëüíåì Âîñòîêå, íà òåððèòîðèè ×óêîòñêîãî íàöèîíàëüíîãî îêðóãà. Áàñàí Áàäüìèíîâè÷ áûë òîãäà íà÷àëüíèêîì áîåâîé è ôèçè÷åñêîé ïîäãîòîâêè Äàëüíåâîñòî÷íîãî âîåííîãî îêðóãà, îí ïðèåõàë ê íàì â áóõòó Ïðîâèäåíèÿ âî ãëàâå êîìèññèè èíñïåêòèðîâàòü âîéñêà 14-é àðìèè",- ïèøåò Öåáåê Áóäàåâè÷ â ñâîèõ âîñïîìèíàíèÿõ. Òàì æå ñëóæèë è îí ñàì. Ïîñëå ñòðåëüá ê íåìó ïîäîøåë Áàñàí Áàäüìèíîâè÷ è ñïðàøèâàåò: "Òîâàðèù êàïèòàí, âû êòî ïî íàöèîíàëüíîñòè, áóðÿò èëè êàçàõ? Öåáåê Áóäàåâè÷ îòâåòèë, ÷òî îí íå áóðÿò è íå êàçàõ, à êàëìûê. Òîãäà ãåíåðàë-ëåéòåíàíò ñïðîñèë ïî-êàëìûöêè: "×è õàëüìãâ÷?" Òàê íà îãíåâîì ðóáåæå íà÷àëàñü èõ äîëãàÿ áåñåäà î æèçíè, ñåìüå, äåòÿõ. Êàïèòàí ðàññêàçàë î ñûíîâüÿõ Âëàäèìèðå è Îëåãå, ñóïðóãå Òàòüÿíå Ôåäîòîâíå, êîòîðàÿ âñåãäà áûëà íàäåæíûì òûëîì äëÿ íåãî.
Äàëåå Öåáåê Áóäàåâè÷ ïèøåò: "ß óáåäèëñÿ, ÷òî Áàñàí Áàäüìèíîâè÷ -íàñòîÿùèé ðóêîâîäèòåëü, äóìàþùèé íà ïåðñïåêòèâó, çàáîòÿùèéñÿ î êàæäîì ÷åëîâåêå, î áëàãå ëþäåé. Äëÿ íåãî èíòåðåñû îáùåñòâà, Ðîäèíû - ïðåæäå âñåãî. Îí óâàæàë ëþäåé îáúåêòèâíûõ, äèñöèïëèíèðîâàííûõ è ïîðÿäî÷íûõ. Íå òåðïåë ñåáÿëþáöåâ, ïðåíåáðåæèòåëüíî îòíîñèâøèõñÿ ê îñòàëüíûì. Ìíå áû î÷åíü õîòåëîñü, ÷òîáû íàøè ñîâðåìåííûå ðóêîâîäèòåëè èçó÷àëè áû ñòèëü è ìåòîäû ðàáîòû Áàñàíà Ãîðîäîâèêîâà, åãî ãîðÿ÷óþ, âåðíóþ ëþáîâü ê ëþäÿì". Òå æå ñëîâà ìîæíî ñêàçàòü è î ñàìîì Öåáåêå Áóäàåâè÷å, ñâåòëîì ÷åëîâåêå è ñëàâíîì ñûíå êàëìûöêîãî íàðîäà. À åãî äóõîâíîå çàâåùàíèå ïðåäñòîèò âûïîëíÿòü ìîëîäîìó ïîêîëåíèþ, åãî âíóêàì è ïðàâíóêàì.
Ãóíà ÒÞÐÁÅÅÂ

Ìíîãèå ñëûøàëè ñëîâà ýêñòðåìèçì, òåððîðèçì, è ìàëî êòî âäóìûâàåòñÿ, êàêîé ñìûñë îíè íåñóò. Íåêîòîðûå äóìàþò, ÷òî ýòî äâà ðàçíûõ ñëîâà, èìåþùèõ îäíî çíà÷åíèå. Íà ñàìîì äåëå ýòî, êîíå÷íî, íå òàê.
Ëàòèíñêîå ñëîâî "ýêñòðåìóñ" ïåðåâîäèòñÿ, êàê êðàéíèé. Òî åñòü ýêñòðåìèñò - ýòî ëèöî, ïðèäåðæèâàþùååñÿ êðàéíå ðàäèêàëüíûõ âçãëÿäîâ â îáùåñòâåííîé æèçíè, îñîáåííî ïîëèòè÷åñêîé.
Ïðèìåðàìè ýêñòðåìèçìà ñëóæàò íàñèëüñòâåííîå èçìåíåíèå îñíîâ êîíñòèòóöèîííîãî ñòðîÿ è íàðóøåíèå öåëîñòíîñòè Ðîññèè, ïóáëè÷íîå îïðàâäàíèå òåððîðèñòè÷åñêèõ äåéñòâèé, âîçáóæäåíèå ðîçíè ñîöèàëüíîãî, ðàñîâîãî, íàöèîíàëüíîãî èëè ðåëèãèîçíîãî õàðàêòåðà è äðóãàÿ äåÿòåëüíîñòü, êîòîðàÿ óãðîæàåò áåçîïàñíîñòè îáùåñòâà, à òàêæå íàðóøàåò ïðàâà è ñâîáîäû ìíîãèõ ãðàæäàí, èìåÿ äëÿ ýòîãî ÷åòêîå èäåîëîãè÷åñêîå îñíîâàíèå.
Áîðüáà ñ ýêñòðåìèçìîì ðåãóëèðóåòñÿ Ôåäåðàëüíûì çàêîíîì ÐÔ "Î ïðîòèâîäåéñòâèè ýêñòðåìèñòñêîé äåÿòåëüíîñòè" îò 25.07.2002 ã. è âåäåòñÿ â äâóõ íàïðàâëåíèÿõ: ïåðâîå - ýòî ìåðû ïðîôèëàêòè÷åñêîãî äåéñòâèÿ, íàïðàâëåííûå íà âîñïèòàíèå ãðàæäàí, ïîñëóøíûõ çàêîíàì ñâîåé ñòðàíû. Âòîðîå íàïðàâëåíèå ïðåäïîëàãàåò ïðåñå÷åíèå äåéñòâèé ýêñòðåìèñòñêîãî õàðàêòåðà.  ïåðâîì ñëó÷àå õîðîøè âñå ìåðû âîñïèòàòåëüíîãî, ïðîïàãàíäèñòñêîãî õàðàêòåðà, äàáû óáåäèòü ÷åëîâåêà íå ñîâåðøàòü äåéñòâèé, ïîäïàäàþùèõ ïîä çàêîí ïðîòèâ ýêñòðåìèçìà.
Âî âòîðîì ñëó÷àå ãîñóäàðñòâî, â ëèöå íàäçîðíûõ îðãàíîâ, æåñòêî ïðåñåêàåò âñå êðàéíèå ôîðìû ðàäèêàëèçìà, îñîáåííî, åñëè îíè êàñàþòñÿ óñòîåâ ãîñóäàðñòâà, íàðóøåíèÿ Êîíñòèòóöèè. È çà ýêñòðåìèñòñêèå âûñêàçûâàíèÿ ìîæíî ñõëîïîòàòü íåìàëûå øòðàôû, ïðèíóäèòåëüíûå ðàáîòû, à òî è ðåàëüíûé ñðîê.
Ñ òåððîðèçìîì ñëîæíåå. Ýòî èäåîëîãèÿ íàñèëèÿ, è íåðåäêî òåððîðèñòû ïðèìåíÿþò ïðîòèâ ãîñóäàðñòâà ìåðû íàñèëüñòâåííîãî õàðàêòåðà, îá ýòîì ìíîãî ïèøóò è ïîêàçûâàþò ïî òåëåâèçîðó. Ýòî îñîáîå ÿâëåíèå, íåñóùåå óãðîçó áåçîïàñíîñòè ãðàæäàí è ãîñóäàðñòâà, ïî ýòîé ïðè÷èíå òåððîðèçì ñ÷èòàåòñÿ òÿæêèì âèäîì ïðåñòóïëåíèÿ, è ñ íèì ãîñóäàðñòâî âêëþ÷àåò âñå ìåõàíèçìû è èíñòðóìåíòû äëÿ ïðåäîòâðàùåíèÿ òåðàêòîâ.
È âñå æå íåëüçÿ ñìåøèâàòü â îäíó êó÷ó äâà ïîíÿòèÿ, íå âñåãäà ÷åëîâåê, âûñêàçûâàþùèé ýêñòðåìèñòñêèå âçãëÿäû, ñòàíåò íà ïóòü òåððîðèçìà. À òåððîðèçì íàïðàâëåí, ïðåæäå âñåãî, íà íàñèëüñòâåííûå, ðàçðóøèòåëüíûå äåéñòâèÿ ñ öåëüþ çàïóãàòü ãîñóäàðñòâî, âîçäåéñòâîâàòü íà íåãî.
Åñëè ýêñòðåìèçì - ýòî íåãàòèâíîå âîçäåéñòâèå íà ãîñóäàðñòâåííóþ âëàñòü è åãî ïðèîðèòåòû, òî òåððîðèçì - ýòî óãðîçà îáùåñòâåííîé áåçîïàñíîñòè, ïðåñòóïëåíèå ïðîòèâ ÷åëîâå÷íîñòè.
Ìû äîëæíû ïîíèìàòü ýòè äâà âèäà àíòèãîñóäàðñòâåííîãî è àíòè÷åëîâå÷íîãî ÿâëåíèÿ, è íàäî óìåòü ðàñïîçíàâàòü èõ îñîáåííîñòè, óïðåæäàòü äåéñòâèÿ. Çäåñü, êîíå÷íî, âàæíû ìåðû ïðîôèëàêòè÷åñêîãî õàðàêòåðà: êàê ñî ñòîðîíû ãîñóäàðñòâà, òàê è ãðàæäàíñêîãî îáùåñòâà. Âåäü êîíå÷íàÿ öåëü íàøà - æèòü â ìèðå è ñîãëàñèè, âîñïèòûâàòü äåòåé. Òî, ÷òî óãðîæàåò íàì, íåïðèåìëåìî, ïîýòîìó, ìíå êàæåòñÿ, ìû äîëæíû âíèìàòåëüíî îòíîñèòüñÿ ê ðàçíîãî ðîäà êðàéíèì âîççðåíèÿì, ïûòàòüñÿ âîçäåéñòâîâàòü íà ýòî. Íåòåðïèìîñòü áîëüøèíñòâà íàðîäà ê ïðîÿâëåíèÿì ýêñòðåìèçìà è åãî æåëàíèå æèòü â ñîãëàñèè - ýòî ãàðàíòèÿ, ÷òî ìû áóäåì æèòü â ìèðíîé è ñïîêîéíîé ñòðàíå.

Áàaòð ÀÌÒÅÅÂ