÷åòâåðã, 6 äåêàáðÿ, â ã. Ìîñêâå ïðîø¸ë VI ñúåçä Îáùåðîññèéñêîé îáùåñòâåííîé îðãàíèçàöèè "Âñåðîññèéñêèé Ñîâåò ìåñòíîãî ñàìîóïðàâëåíèÿ" (ÂÑÌÑ). Ýòà îðãàíèçàöèÿ áîëåå 10 ëåò îêàçûâàåò àêòèâíîå ñîäåéñòâèå óêðåïëåíèþ èíñòèòóòà ìåñòíîãî ñàìîóïðàâëåíèÿ. Ìåðîïðèÿòèå ïðèóðî÷åíî ê 25-ëåòèþ ïðèíÿòèÿ Êîíñòèòóöèè ÐÔ è 15- ëåòèþ Ôåäåðàëüíîãî çàêîíà 131- ÔÇ, à òàêæå 25-ëåòèþ Ñîâåòà Ôåäåðàöèè.
 ðàáîòå ñúåçäà ïðèíÿëè ó÷àñòèå Ïðåäñåäàòåëü Ñîâåòà Ôåäåðàöèè Âàëåíòèíà Ìàòâèåíêî, ïðåäñòàâèòåëè îáåèõ Ïàëàò Ôåäåðàëüíîãî Ñîáðàíèÿ, Ïîëíîìî÷íûå ïðåäñòàâèòåëè Ïðåçèäåíòà ÐÔ â ôåäåðàëüíûõ îêðóãàõ è áîëåå òðåõñîò äåëåãàòîâ ñî âñåé ñòðàíû. Äåëåãàöèþ Êàëìûêèè âîçãëàâèë âèöå-ïðåìüåð ÐÊ, ïðåçèäåíò Êàëìûöêîãî ðåãèîíàëüíîãî îòäåëåíèÿ ÂÑÌÑ Áîîâà Áàäìàåâ, â íå¸ âîøëè ãëàâà àäìèíèñòðàöèè ã. Ýëèñòû Îêîí Íîõàøêèåâ, ãëàâû Ñàðïèíñêîãî è ßøàëòèíñêîãî ÐÌÎ Íèêîëàé Î÷èðîâ è Ñåðãåé Òî÷êà.
Ïðåäñåäàòåëü ÂÑÌÑ îðãàíèçàöèè, ãëàâà êîìèòåòà ÑÔ ÔÑ ïî ôåäåðàòèâíîìó óñòðîéñòâó, ðåãèîíàëüíîé ïîëèòèêå, ìåñòíîìó ñàìîóïðàâëåíèþ Îëåã Ìåëüíè÷åíêî ïîäâåë èòîãè ðàáîòû çà ãîä, íàãðàäèë ïîáåäèòåëåé è ôèíàëèñòîâ êîíêóðñà, ïðåäñòàâèâøèõ ëó÷øèé îïûò òåððèòîðèàëüíîãî îáùåñòâåííîãî ñàìîóïðàâëåíèÿ. Òàêæå ïðåäñåäàòåëü Ïðàâèòåëüñòâà ÐÔ Âèòàëèé Ìóòêî îòìåòèë íàãðàäàìè äåÿòåëüíîñòü öåëîãî ðÿäà ðóêîâîäèòåëåé îðãàíîâ ìåñòíîãî ñàìîóïðàâëåíèÿ.
 ýòîò æå äåíü äåëåãàöèÿ ðåñïóáëèêè âñòðåòèëàñü ñ ÷ëåíîì ÑÔ ÔÑ îò Ðåñïóáëèêè Êàëìûêèÿ Àëåêñååì Ìàéîðîâûì. Íà âñòðå÷å îáñóäèëè îñîáî àêòóàëüíûå âîïðîñû ñîöèàëüíî-ýêîíîìè÷åñêîãî ðàçâèòèÿ ðåãèîíà.
Áàòà ÁÎÂÀÅÂ

 âåäóùåì âåäîìñòâå íàøåé àãðàðíîé ðåñïóáëèêè, ìèíèñòåðñòâå ñåëüñêîãî õîçÿéñòâà, íîâûé ðóêîâîäèòåëü: íà ýòîì ïîñòó Áààòðà Áîëàåâà ñìåíèë Âèêòîð Ñàíäæèåâ. Ñîîòâåòñòâóþùèé óêàç Ãëàâà Êàëìûêèè Àëåêñåé Îðëîâ ïîäïèñàë íàêàíóíå.  ìèíóâøóþ ñðåäó ïðåìüåð-ìèíèñòð ÐÊ Èãîðü Çîòîâ îôèöèàëüíî ïðåäñòàâèë íîâîãî ìèíèñòðà áîëüøîìó êîëëåêòèâó âåäîìñòâà.
Â.Í. Ñàíäæèåâó - 44 ãîäà.  1996 ãîäó îí îêîí÷èë Ñòàâðîïîëüñêóþ ãîñóäàðñòâåííóþ ñåëüõîçàêàäåìèþ ïî ñïåöèàëüíîñòè "âåòåðèíàðèÿ", â 2016 ãîäó - Êàëìûöêèé ãîñóíèâåðñèòåò ïî íàïðàâëåíèþ "ãîñóäàðñòâåííîå è ìóíèöèïàëüíîå óïðàâëåíèå". Ïîñëåäíèå òðè ãîäà çàíèìàë äîëæíîñòü ãëàâû Èêè-Áóðóëüñêîãî ÐÌÎ, äî ýòîãî ìíîãî ëåò ðàáîòàë â ñèñòåìå âåòåðèíàðíîé ñëóæáû, ñ 2011 ïî 2015 ãîä ðóêîâîäèë Óïðàâëåíèåì âåòåðèíàðèè ÐÊ.
Îò èìåíè ðóêîâîäñòâà ðåñïóáëèêè È.À. Çîòîâ ïîáëàãîäàðèë Áààòðà Áîëàåâà, êîòîðûé, ïî åãî ñëîâàì, âíåñ áîëüøóþ ëåïòó â ðàçâèòèå ñåëüñêîõîçÿéñòâåííîé îòðàñëè. "Òåïåðü æå Áààòð Êàíóðîâè÷ çàéìåòñÿ äðóãèìè âîïðîñàìè, íî õî÷ó îòìåòèòü, ÷òî îí îñòàíåòñÿ â îðáèòå ðåñïóáëèêàíñêîé âëàñòè. Ïåðåä íèì áóäåò ïîñòàâëåí ðÿä çàäà÷, âû ñêîðî îá ýòîì óçíàåòå", - ñêàçàë ïðåìüåð-ìèíèñòð ÐÊ.
Áàòà ÁÎÂÀÅÂ

Äåêàáðèí 9-ä ²ð³ñ³í êàçíà÷åéñòâ á¢ðäñí³ ´äð òåìäãëãäí³. Ýí ñ³í ´äðë³ ñàëâðèí ê´äë³÷íðèã áîëí âåòåðàíìóäûã òàœº÷èí Òîëºà÷ Àëåêñåé Îðëîâ é´ð³â. "Ýíäð ´äð îðí-íóòãèí ôèíàíñèã çàëëºíà ñèñòåìä êàçíà÷åéñòâ ºîëëã÷ ÷èíð 碢í³, ´äã³ öàãèí áîëí ò¢ðãí éîâóäòà á¢ðä³ö áîëš äåëãðš³í³. Òàäí ²ð³ñ³í ôèíàíñèí ñèñòåì áàòðóëëºíä ò³âö³í îðóëš, áþäæåòèí îëç-îðó áîëí ýêîíîìèêèí äèãò³-äàðàòà äåëãðëòèã òåòêš³í³ò”, - ãèš É´ð³ëèí áè÷ãò êåëãäš³í³.
Äåêàáðèí 7-ä ²ð³ñ³ä áîëí ºàçàäûí îðí-íóòãóäò èðãí³ àâèàöèí íàðò-äåëê³í ´äð òåìäãëí³. Ýí ñ³í ´äðë³ èðãí³ àâèàöèí ê´äë³÷íðèã áîëí âåòåðàíìóäûã òàœº÷èí Òîëºà÷ Àëåêñåé Îðëîâ é´ð³š õàíëòàí ´ðãâ.
Òåð ìåò òàœº÷èí Óëñèí Õóðàëûí (Ïàðëàìåíòèí) Àõëà÷ Àíàòîëèé Êîçà÷êî áîëí ïðàâèòåëüñòâèí Àõëà÷ Èãîðü Çîòîâ òàœº÷èí êàçíà÷åéñòâèí áîëí èðãí³ àâèàöèí ê´äë³÷íðèã áîëí ñàëâðèí âåòåðàíìóäûã é´ð³š, áàò ýð¢ë-ìåíä, ê¢ö³ìš äóðäâ.
Ìàíà 糜ã÷

Îëí ¢ðò³ ýê Âëàäëåíà Áàäóãèíîâà óóë õàëüìã àâúÿñàð õîòûí ñ³³íèíü îðš èðñí ãèè÷íðò³í ´ãí³. Òåð ò´ë³ä ýäí³ ãåðò îëí ¢¢ðì¢äíü, ýëãí-ñàäíü èðõä³í äóðòà. Áààõí áåð ýðê áèø ÿìð íåã ñåíð áîëí øèìò³ õîò áåëäš, ãèè÷íð³í òîîíà.
Âëàäëåíà áîëí Ðóñëàí Áàäóãèíîâèõí ºóðâí ¢ðò³, óóºí Íàäÿ ꢢêíü îäà Ò.Õàõëûíîâàí íåðò³ ìåäêîëëåäæä ñóð÷àíà, Àëäàð ê´â¢íü ñóðºóëü÷, îòõí Äàÿíà ꢢêíü õ´ ì´ñò³. Îäà ãåðèí ýçí ꢢêä ê¢í îòõí ꢢê³í àñðš öàã çóóð ê´äëš³õø, áîëâ ýí òààñòà êåðãèí ä´œã³ð ´ðê-á¢ë³í òåš³í³. Šèë õîîðàí óóºí ꢢêí³ííü ºàðñí ´äðë³ ýí òîðò áîëºñí áèë³. Èðñí ãèè÷íð òåð¢ãèíü áóóëÿä, õ´´ííü òåäíä èèì òîðò áàñ áî뺚 ´ãõèã ñóðäã áîëâ. Òåã³ä ýí ¢ð-èíüã¢äèí ñóðâðàð òîðò áîëí íàíü òàëäàí ºóéðèí 碢ò³ êåãäëì¢ä áîëºàä, ì´œã îëäã áîëâ. Ýí àõð öàãèí ýðãöä ꢢêä ê¢í îëí ç¢ñí òîðò áîëºäã áîëí òåð¢ã êååð¢ëäã ýâ-àðºñ äàñâ.
- Áè éèðèí ºóéð ýëä³ä, îëí ç¢ñí êåãäëì¢ä êåõä³í äóðòàâ. Íåã ¢ë¢ áè÷êä¢ä èèì õîòä éèð äóðòà áîëíà, òåã³ä ꢢêä³í äàðó-äàðóíü áàéðëóëíàâ. Ê¢¢êäì íàìàã ºóéðèí 碢ò³ õîò êåõ³ð á³³õèã ¢çõë³ðí ä´œ áîëõàð øóííà. Ýäí ýâð³ííü êåãäë ê庳ä, õ´´ííü áîëºàä ºàðºõëàðí, áàéðëàä ÿìàðàí áîëñèíü õ³ë³õä³í äóðòà. Ìàõòà, çåð-çåìøò³, áîäíöãòà áîëí íàíü ÷èãí òîîòëà áîëºñí ºóéðèí 碢ò³ õîò-õîë õàìäàí êåí³âèäí, - ãèš Âëàäëåíà êåëí³.
Òààñòà êåðãíü ´ðê-á¢ë³í òåš³õ à𺠴ã÷³õä áåð áàéðëíà. Þœãàä ãèõë³ ýí ãåðò³ñí ºàðëãî êåðã³í ê¢ö³í³, ꢢêäíü ýí¢í³ õ³ë³âðò á³³í³. Ýí õîò-õîë áîëºäã òåëåñîœñõâðìóä áîëí èíòåðíåòä íåðò³ êîíäèòåðì¢äèí áëîãìóä õ³ë³º³ä, ìåäðë³í ´ð㚢ëí³, êåãäëì¢äèã êååð¢ëºí³ ýâ-àðºñ òîäëš õ´´ííü òåäíèã îëçëíà. Êåëõä, ´äã³ öàãò ºóéðèí 碢ò³ êåãäëì¢ä êååð¢ëõ àðº îëí á³³í³, òåã³ä ìåðãšëò³í ´´äë¢ëõ êåðãò³ áîëíà. Áè÷êä¢äò òîðò êåõë³ðí ýí îëí ç¢ñí çåð-çåìø îëçëš êååð¢ëí³, ³ìò³õí ºóéðàð êåñã íààäºàñ êåí³. ijê³ä ýí ñ³í ÷èíðò³ ýäë-óóø îëçëíà, òåð ò´ë³ä ýí¢í³ êåãäëì¢ä ñ³³õí áîëñí äååð³í éèð ³ìò³õí, àìíä óðñàä îäíà.
ªóéð ýëäñí öàãò ñåäêë ñàíàìð áîëõ ç´âò³, òåð öàãò òåð ñ³³í³ð ê´´õ, àøòíü êåãäëì¢äòí ê´âêð áîëõ ãèš çàì÷íð êåëí³. Â.Áàäóãèíîâàí ºóéðèí 碢ò³ êåãäëì¢ä ýðê áèø ñ³í áîëíà, ýííü ꢢêä ê¢í êåðã³í òààñš ê¢ö³äãèã ìåä¢ëš³í³.

"Ýýš, ÷èíè áîëºñí áàëòà ³âð ³ìò³õí!" - ãèš çååíðíü Ëþäìèëà Áàäìàåâàä êåëõë³, ýí¢í³ ñåäêë áàéðëíà. Ýœêð çååíð³í ºóéðèí 碢ò³ êåãäëì¢ä³ð òîîõäàí ýýš éèð äóðòà. Øêîëä ñóð÷àñí öàãòàí ýí òàëäàí ꢢêäë³ ³äë ³ìò³õí êåãäëì¢ä áîëºõäàí äóðòà áèë³.
Ýäí³ ´ðê-á¢ëä Àëåêñàíäðà áåð îðš èðñí öàãàñ àâí Ëþäìèëà îëí ç¢ñí õîò-õîë áîëí ºóéðèí 碢ò³ êåãäëì¢ä áîëºäã äàñâ. Áåðíü ýðäì³ðí êîíäèòåð áèë³, Óëàí Ýðã ñåë³í³ øêîëä çàì÷àð ê´äëäã á³³ñìí. Áààõí áåð ýâò³ êåâ³ð øèìò³ áîëí ñåíð õîò-õîë áîëºäã á³³ñìí, òåã³ä Ëþäìèëà òåð¢íä í´êä áîëõëàðí öóãèíü òîäëš äàñâ. Õ´´ííü ýí êåñã äåãòð óìøàä, òàíüë-¢çë ꢢêäèí ´ãñí ðåöåïò îëçëàä, áèéíü ñåíð õîò áîëºäã áîëâ. Õàìãèí ñ³³í³ð Ëþäìèëà Äîðäæèåâíà ºóéðèí 碢ò³ õîò-õîë áîëºíà, ýí¢í³ áîîðöãèã, áàëòà áîëí íàíü ÷èãí êåãäëì¢äèã öóºàð òààñíà.
- Îäà Èíòåðíåòàð äàìšàä ñîíüí ðåöåïò îëš àâíàâ. ¡ëã¢ðíü, "Õðèçàíòåìà" ãèäã êåãäë ò¢ð¢í õ³ë³ö³ñ íàíä òààñãäâ, ýí éèð ñ³³õí áîë÷êàä ³ìò³õí áîëíà. Êåëõä, áè çóíè êåìä îëí ç¢ñí çåð-çåìø ýä-áîä êåš, òåð¢ã ºóéðèí 碢ò³ êåãäëì¢ä áîëºñí öàãòàí îëçëíàâ. Ýí çóíàð êåäìí³, ÷èèºèí óðºö ýëâã áîëâ, òåã³ä òåð¢ã³ð îëí ç¢ñí âàðåíü áåëä¢â, - ãèš Ëþäìèëà Äîðäæèåâíà êåëí³.
Çååíðíü Ñàøà áîëí Ëåøà Óëàí Ýðã ñåë³í³ äóíäûí øêîëä ñóðíà, òåã³ä òåíä ÿìð íåã ÿàðì ýñ ãèš áàéðèí êåðã-¢¢ëäâð áîëõëà, íàºö ýã÷íü ºóéðèí 碢ò³ õîò áîëºíà. Êåëõä, ê´â¢ä ýýšèííü áàëòà, áîîðöã àâ÷ èðõèã öóºàð ê¢ë³í³. Òåä¢ ä¢œã³ àìòòà áîëí ³ìò³õí òåðíü áîëíà!
ijê³ä Ë.Áàäìàåâà ñóë öàãòàí õóâö-õóíð ´ëãõä³í, îëí ç¢ñí öåöã³ óðºàõäàí äóðòà. Áèéíü ýí "Óëàí Ýðã" ãèäã ñåë³í³ ýäë-àõóí àðòåëüä àõ òîî÷àð ê´äëí³, òåã³ä àìðëºíà ´äðì¢äò òààñòà êåðã ê¢ö³ëºíä öîë îëíà. Îëüãà ꢢêíü ýêèííü ´ëãìð õóâö-õóíð ´ìñ³ä êååðí³, õîéð ê´â¢íü îäà áàñ ýýšèííü ´´ìñ, šèë³òê ´ìñõä³í äóðòà.
Ëþäìèëà Äîðäæèåâíàí êåëñ³ð, ýí ºóðâí ýã÷ò³, ýêíü öóºàðàºèíü ¢¢ë á³ðäã äàñõñìí. Äîðàñ ´ñ÷ éîâõ à÷-çååíðèííü áåð³÷¢ä þì ´ëãš ÷àääãî á³³ñìí, îäà áîëõëà öóºàð ãèëò³ ¢¢ë á³ðš, ꢢêäò³í êå-ñ³³õí õóâö-õóíð ´ëãí³. Òèèã³ä, ýäí³ ´ðê-á¢ëä îðš èðñí áåð³÷¢ä ýäí³ñ ¢ëã¢ð àâ÷ áàñ ºàðèí ýðäì³í äåëãð¢ëš³í³.

ßøêóëü ñåë³íä á³³äã Îëüãà Ñàíãàäæèåâà áè÷êí³ñí àâí ¢¢ë á³ðš, êå-ñ³³õí õóâö-õóíð óéíà áîëí ´ëãí³. Øêîëä ñóð÷àñí öàãòíü ýêíü ꢢêíä³í áååë³ ´ëãäã äàñõñìí õ´´ííü Îëüãà òàëäàí ÷èãí õóâö ´ëãäã äàñâ. Òåð öàãàñ àâí ýí ꢢêä ê¢í òî-òîìš óãà õóâö, ìàõëà ´ëãâ.
- Ýêìäí ìåë ¢¢ë á³ðš, õàðà ñóóäãî áèë³. Áèéíü ºàðòàí ´´ò³ áîëàä, ýí ä´ðâí ꢢêíä³í óéäã áîëí ´ëãäã ýðäì äàñõâ. Ýêèííü ¢ëã¢ð³ð áèäí öóºàð áèëãò³, ºàðòàí ýâò³ áîëš ´ñâèäí. Áè÷êíä³í áè þì óéäã ìàøèíê³ð áèèä³í áîëí ä¢ ê¢¢êäò³í, ýäí³ íààäºàñò ìàéã, á¢øì¢ä óéš êååð¢ëäã áèë³â. Šèë èðâ³ñ äàìøëò õîðøàºàä, ê¢ëò ÷èãí óéš, õàìã þìí ¢íò³ öàãëà ´´ðõí ýëãí-ñàäàí õóâöëäã áèë³â,- ãèš Îëüãà Äîðäæèåâíà êåëí³.
ijê³ä Î.Ñàíãàäæèåâà ´ëãëºí³ äå㳺³ð êå-ñ³³õí õóâö ´ëãäã ýðäìò³. Õîéð ꢢêíä³í áîëí ê´â¢íä³í ýí îëí ç¢ñí êåãäëì¢ä ´ëãäã á³³ñìí. Îäà à÷íð-çååíðíü ýýšíü ´ëãñí õóâö ´ìñí³. Êåëõä, ꢢêäíü áîëí çååíðíü ýí¢í³ ´ëãñí õóâö ´ìñ³ä êååðõë³, ³ìòí ´âðš, ºàðàðí ´ëãñíä èòêõø.
Èê êåç³í³ñ àâí õàëüìã ´ðê-á¢ëä ꢢêí ꢢíä ýê ñóðºìš ´ãäã á³³ñìí. Áàäìàåâèõí³ ´ðê-á¢ëä îëí ¢ðò³ ýê Öàãàí Áàèðîâíà ꢢêäò³í ÷èê ñóðºìš ´ãñìí, ꢢêäíü öóºàð ºàðòàí ´´ò³ óëñ áîëš ´ñâ. Ýíäð ꢢêäíü áèéñíü ýýšíð áîëàä, à÷íð-çååíðò³í ìåäñ³í çààš ´ã÷³í³. Îëüãà Äîðäæèåâíàí êåëñ³ð, ꢢêäíü áîëí çå ꢢêäíü áàñ ¢¢ë á³ðõä³í äóðòà. Õîéð ꢢêíü þì óéíà, ´ëãí³, Äåëÿðà óóºí ꢢêíü çóðã çóðõäàí äóðòà. Ö´´êí šèë õîîðàí Ãèëÿíà çå ꢢêíü ýýš³í ñóâñàð õàòõìð õàòõäã ýðäì³ð ñîíüìñóëâ. Îäà ýýšíü ñóë öàãòàí ñ³³õí çóðãóä õàòõíà, ýí¢í³ êåãäëì¢ä í¢ä àâëã÷ ñ³³õí áîëíà. Êåëõä Î.Ñàíãàäæèåâàí ºàðèí ýðäìèí êåãäëì¢ä ðàéîíà áîëí òàœº÷èí êåðã-¢¢ëäâðì¢äò, ìàðºàñò áîëí º³³õ¢ëä îëíà îíüãò òóñõàãäíà. ijê³ä ꢢêä ê¢í îëí ç¢ñí öåöã³ óðºàíà. Ãåðòíü êåñã ´â³ðö öåöã³ á³³í³, ºàçàíü áîëõëà õàâðèí ýêëö³ñ àâí íàìð ò´ãñòë öåöã³ñ öåöã³ðš, ñåäêë áàéðëóëíà. Óðäíü Îëüãà Äîðäæèåâíà ßøêóëèí ðàéîíà áîëüíèöä àõ òîî÷àð ê´äëš éîâñìí, òåã³ä êàáèíåòäíü áàñ îëí ç¢ñí öåöã³ óðºäã á³³ñìí.
Ãåðèí ýçíü ßøêóë Õàðàåâè÷ áàñ ºàðòàí ýâò³, á³ðñ³í êåäã ê¢í áèë³. Ýí ßøêóëü ñåë³í³ øêîëä, Í.Ïàëüìîâèí íåðò³ Êåëí-óëñèí ìóçåéèí ôèëèàëä ê´äëš éîâëà. Ýí ìîäàð îëí ç¢ñí êåãäëì¢ä êåäã á³³ñìí.
- Áè îäà à÷òà àìðëºíä á³³í³â, òåã³ä äóðòà êåðã ê¢ö³õèí ò´ë³ öàã á³³í³. Äàññàðí ñóë öàãòàí ÿìð íåã ¢¢ë á³ðš, îëí à÷íð-çååíðò³í ìàõëà, ´´ìñ, áååë³ ´ëãí³â. ¡¢ë á³ðñí öàãòàí áè îëí óõà òóœºàºàä, äàâñí öàãàí òîäëàä, ÷ååš³ðí àìðíàâ. ßìð íåã õóâö ýêë³ä ´ëã³ä, ê´äëìø³í ò´ãñ³õë³ðí áàéðëíàâ. À÷íð-çååíðì á¢ë³í ¢ã³í êåë³ä, ìèíè ´ëãñí áååë³ áîëíó, ìàõëà áîëíó éèð äóëàí áîëíà ãèš êåëõë³, íåã ¢ë¢ ñåäêëì áàéðàð 䢢ðí³,- ãèš Îëüãà Äîðäæèåâíà êåëí³.

Îñíîâíîé ïðè÷èíîé ïîæàðîâ â æèëûõ ïîìåùåíèÿõ â çèìíèé ïåðèîä ÿâëÿåòñÿ íàðóøåíèå ïðàâèë áåçîïàñíîñòè ïðè ýêñïëóàòàöèè îòîïèòåëüíûõ ïå÷åé, ãàçîâûõ è ýëåêòðè÷åñêèõ ïðèáîðîâ.
Ñ öåëüþ îáåñïå÷åíèÿ ïîæàðíîé áåçîïàñíîñòè âî âðåìÿ çèìíåãî ïîæàðîîïàñíîãî ïåðèîäà, ñòàáèëèçàöèè ïîæàðîîïàñíîé îáñòàíîâêè â æèëîì ñåêòîðå ñîòðóäíèêè Óïðàâëåíèÿ íàäçîðíîé äåÿòåëüíîñòè Ãëàâíîãî óïðàâëåíèÿ Ì×Ñ Ðîññèè ïî Ðåñïóáëèêå Êàëìûêèÿ ðåãóëÿðíî ïðîâîäÿò ïðîôèëàêòè÷åñêèå ìåðîïðèÿòèÿ ïî îáó÷åíèþ íàñåëåíèÿ ìåðàì ïîæàðíîé áåçîïàñíîñòè. Ñîòðóäíèêè ñòàðàþòñÿ äîíåñòè êàæäîìó æèòåëþ, ÷òî ñàìàÿ ðàñïðîñòðàí¸ííàÿ ïðè÷èíà âîçãîðàíèÿ â äîìå - íåîñòîðîæíîñòü, íåâíèìàòåëüíîñòü, à ïîðîé è çàáûâ÷èâîñòü ïîæèëûõ ëþäåé â ñèëó âîçðàñòà, à òàêæå èñïîëüçîâàíèå íåèñïðàâíûõ ýëåêòðîïðèáîðîâ, ïåðåãðóçêà ýëåêòðè÷åñêèõ ðîçåòîê, çàææ¸ííàÿ ñâå÷à èëè ñèãàðåòà, â òîì ÷èñëå ïå÷íîå îòîïëåíèå. Èíñòðóêòàæ èíñïåêòîðîâ ïîäêðåïëÿåòñÿ ïàìÿòêàìè è ëèñòîâêàìè, â êîòîðûõ ðàñïèñàíû äåéñòâèÿ â ñëó÷àå âîçíèêíîâåíèÿ ÷ðåçâû÷àéíîé ñèòóàöèè, à òàêæå óêàçàíû òåëåôîíû ýêñòðåííûõ ñëóæá.  õîäå ïîäâîðíûõ îáõîäîâ îñîáîå âíèìàíèå óäåëÿåòñÿ ìåñòàì ïðîæèâàíèÿ ñîöèàëüíî íåàäàïòèðîâàííûõ ñëîåâ íàñåëåíèÿ.
Ì×Ñ ïðåäóïðåæäàåò: íè â êîåì ñëó÷àå íå ïîëüçóéòåñü ïîâðåæä¸ííûìè ðîçåòêàìè è âûêëþ÷àòåëÿìè, íå èñïîëüçóéòå îáîãðåâàòåëè ñ îòêðûòîé ñïèðàëüþ áåç ïðèñìîòðà, à òàêæå îáîãðåâàòåëè êóñòàðíîãî ïðîèçâîäñòâà.
Íå îñòàâëÿéòå áåç ïðèñìîòðà ãàçîâûå ýëåêòðè÷åñêèå ïëèòû, ïå÷íîå îòîïëåíèå!
Âëàäåëüöû äîìîâ îáÿçàíû ïðîâåðÿòü äûìîõîäû íà íàëè÷èå â íèõ íàäëåæàùåé òÿãè.
Ïîäãîòîâèë
Íàðàí ÄÎÐÄÆÈÅÂ

 ðàìêàõ Ãîäà êóëüòóðû áåçîïàñíîñòè â ýòè äíè äëÿ ñòóäåíòîâ ÊàëìÃÓ áûëà ïðîâåäåíà ýêñêóðñèÿ â ñïåöèàëèçèðîâàííóþ ïîæàðíî-ñïàñàòåëüíóþ ÷àñòü ¹ 18 ã. Ýëèñòû. Îá ýòîì ñîîáùàåò ïðåññ-ñëóæáà ÃÓ Ì×Ñ Ðîññèè ïî ÐÊ.
Î áóäíÿõ ïîæàðíûõ ïîäðîáíî ðàññêàçàë çàìåñòèòåëü íà÷àëüíèêà äàííîãî ïîäðàçäåëåíèÿ Äàðñåí Ìàíäæèåâ. Ðåáÿò îçíàêîìèëè ñ ïîæàðíîé òåõíèêîé, ñîñòîÿùåé íà âîîðóæåíèè â ïîæàðíîé ÷àñòè, íàãëÿäíî ïîêàçàëè ïðèåìû ðàáîòû ñ ïîæàðíî-òåõíè÷åñêèì âîîðóæåíèåì è îáîðóäîâàíèåì, ãèäðàâëè÷åñêèì àâàðèéíî-ñïàñàòåëüíûì èíñòðóìåíòîì, ñðåäñòâàìè çàùèòû îðãàíîâ äûõàíèÿ è çðåíèÿ, èì ïðîäåìîíñòðèðîâàëè áîåâóþ îäåæäó îãíåáîðöåâ.
Ñòóäåíòàì ðàññêàçàëè, êàê ïðàâèëüíî äåéñòâîâàòü â ñëó÷àå âîçíèêíîâåíèÿ ïîæàðà è äðóãèõ ýêñòðåìàëüíûõ ñèòóàöèé. Ìîëîäûå ëþäè òàêæå îçíàêîìèëèñü ñ ïðè÷èíàìè âîçãîðàíèÿ, ïåðâè÷íûìè ñðåäñòâàìè ïîæàðîòóøåíèÿ, òðåáîâàíèÿìè áåçîïàñíîñòè ïðè ïîæàðå â ïîìåùåíèÿõ, ñïîñîáàìè ýâàêóàöèè èç ãîðÿùåãî çäàíèÿ.

…Êàëìûêàì æèëîñü òÿæåëî, ïðèõîäèëîñü çà êîå-êàêîå ïðîïèòàíèå ïîìîãàòü ìåñòíûì îäíîñåëü÷àíàì: êîïàòü çåìëþ, ñàæàòü è âûêàïûâàòü êàðòîøêó. Âîñüìèëåòíèé ïëåìÿííèê Âîëîäÿ õîäèë ê ëþäÿì è îáäèðàë êðîòîâ, à ìÿñî ïðèíîñèë äîìîé, ìû åëè è ýòî, ÷òîáû íå óìåðåòü ñ ãîëîäó.  òÿæåëûå çèìû â êîëõîçå íà÷èíàëñÿ ïàäåæ ñêîòà, è ìû âûïðàøèâàëè ñî ñëåçàìè ïàâøèé ñêîò, ÷òîáû êîðìèòüñÿ, íî äàæå ýòîé ïàäàëè ìû áûëè íåäîñòîéíû. Ïðàâäà, îäíàæäû ñåñòðà ïðèâåçëà çàìåðçøåãî áû÷êà, ìû ñ òðóäîì âòàùèëè åãî â äîì, öåëóþ íåäåëþ îòìîðàæèâàëè ïî ïðîñòîé ïðè÷èíå: â êîìíàòå áûëî î÷åíü õîëîäíî, æåëåçíàÿ ïå÷êà, òîïèâøàÿñÿ äðîâàìè, îñòûâàëà ìãíîâåííî, à âîäà â âåäðå ê óòðó ïîêðûâàëàñü òîëñòîé êîðêîé ëüäà. Ýòî - Ñèáèðü!..
Äàæå ìàëîëåòíèå äåòè êàëìûêîâ îñîçíàâàëè ñâîþ çíà÷èìîñòü â äåëå âûæèâàíèÿ è âíîñèëè ñâîé ïîñèëüíûé âêëàä. Ïëåìÿííèöà Ïîëèíà â 5 ëåò ñóòêàìè ñíèìàëà êîæèöó ñ òàëüíèêà, êîòîðûì ìåñòíîå íàñåëåíèå êîðìèëî ñêîò, ÿ ïîìíþ èõ öåëûå îõàïêè (ñ ðàííåãî óòðà ìû åãî ðóáèëè è âíîñèëè â äîì), è åùå - åå áëåäíûå, áåç åäèíîé êðîâèíêè äåòñêèå ïàëü÷èêè, è íè îäíîãî æàëîáíîãî ñòîíà. Ñåãîäíÿ ýòî äàæå ïðåäñòàâèòü íåâîçìîæíî, íî òîãäà òðóä ìàëåíüêîé äåâî÷êè âîçíàãðàæäàëñÿ ñïàñèòåëüíîé êðóæêîé ìîëîêà.
Ïîñëå òðåõ ëåò ïðîæèâàíèÿ â ×àãå íàñ ïåðåâåçëè â ïîñåëîê Áàçüÿíû. Çäåñü êàëìûêè áåäñòâîâàëè, îñîáåííî âåñíîé, êîãäà Èðòûø âûõîäèë èç áåðåãîâ è çàòîïëÿë âñå îãîðîäû. Ëþäè ñòàëè óìèðàòü îò ãîëîäà, è ýòî áûëî ñòðàøíî. Êàëìûêîâ ïåðåâåçëè â 1949 ãîäó â Äîáðèíî, à ÿ îñòàëàñü ó÷èòüñÿ â ñåäüìîì êëàññå â Áàçüÿíàõ. Ìíå ïðèøëîñü èñêàòü ìåñòî äëÿ ïðîæèâàíèÿ, è îíî íàøëîñü ó êîëõîçíîãî ïåêàðÿ - æåíùèíû ñðåäíèõ ëåò, ñêóïîâàòîé è íåëþäèìîé. Ðàáîòà áûëà òÿæåëîé: íîñèòü âîäó äëÿ òåñòà, îáåñïå÷èâàòü äðîâàìè èç ëåñà è ïðè ýòîì íå çàáûâàòü îá ó÷åáå; èç åäû - òîëüêî ëåïåøêà, èçðåäêà ðûáà.
Ïàìÿòü âñå æå ñîõðàíèëà ñâåòëûå âîñïîìèíàíèÿ îá ó÷åáå â 5-ì êëàññå íåïîëíîé ñðåäíåé øêîëû, î äèðåêòîðå ×óìàêîâå, çàòåì Ëèäèè ßêîâëåâíå Õîõëîâîé, Åôàëèè Ôåäîðîâíå, ïðåïîäàâàòåëå ðóññêîãî ÿçûêà, è ó÷èòåëüíèöå Êîçîðåç Åëåíå Äìèòðèåâíå. Îòäåëüíîå ñïàñèáî Ëèäèè ßêîâëåâíå, êîòîðàÿ ïðèãëàñèëà ìåíÿ æèòü ê ñåáå äîìîé, è ÿ âïåðâûå îòîãðåëàñü äóøîé, äîñûòà íàåëàñü. Ìíå áûëî íåòðóäíî óáðàòü äîì, ïîñòèðàòü è ïîäãîòîâèòü ñ åå äåòüìè, Òàìàðîé è Áîðåé, óðîêè. ß æèëà ó íèõ, ñëîâíî â ñâîåì äîìå, íèêòî ìíå íå ñêàçàë íè åäèíîãî ãðóáîãî ñëîâà, ó íàñ íå áûëî ðàçíîãëàñèé. Õîðîøèå ëþäè, êàê ìàÿ÷êè äîáðà, âñòðå÷àëèñü íà ìîåì ïóòè, ñðåäè êîòîðûõ óâàæàåìàÿ Åôàëèÿ Ôåäîðîâíà, ñî÷óâñòâóþùàÿ âñåé äóøîé è äàâàâøàÿ âîçìîæíîñòü íàì ïîäðàáîòàòü íà óáîðêå êàðòîøêè ó ÷àñòíûõ ëèö, ïîðîé â óùåðá çàíÿòèÿì…
Êîãäà ÿ îêîí÷èëà ñåìü êëàññîâ, Ëèäèÿ ßêîâëåâíà ïîäàðèëà ìíå ïÿòü ðóáëåé è ïîæåëàëà äàëüíåéøåãî ïðîäîëæåíèÿ ó÷åáû. ß âñåãäà ó÷èëàñü õîðîøî, è êîãäà ðîäèòåëåé ïðèãëàøàëè íà ñîáðàíèÿ, ìàìå ãîâîðèëè: "Âû, áàáóøêà, ñàäèòåñü çà ïåðâóþ ïàðòó, âàøà Ðîçà - ñàìàÿ ëó÷øàÿ ó÷åíèöà!". Ìîÿ ìàìà ãîðäèëàñü ìíîé. 28 èþëÿ 1950 ãîäà ñ âåëèêèì òðóäîì ìíå óäàëîñü îòïðîñèòüñÿ â ãîðîä Õàíòû - Ìàíñèéñê íà âñòóïèòåëüíûå ýêçàìåíû â Ôåëüäøåðñêî - àêóøåðñêóþ øêîëó. Ïðèøëà â ó÷èëèùå, à òàì âèñèò îáúÿâëåíèå "Äîêóìåíòû íå ïðèíèìàþòñÿ", ïðèøëîñü æäàòü äèðåêòîðà, Âîñêðåñåíñêóþ Ìàðèþ Èâàíîâíó, êîòîðàÿ äîïóñòèëà ìåíÿ ê ýêçàìåíàì. Èñòîðèÿ, ðóññêèé ÿçûê, ëèòåðàòóðà è Êîíñòèòóöèÿ ÑÑÑÐ - âîò ïåðå÷åíü âñòóïèòåëüíûõ èñïûòàíèé, ÷åðåç êîòîðûå ÿ ïðîøëà è áûëà çà÷èñëåíà â ÷èñëî ó÷àùèõñÿ. Íà âðåìÿ âñòóïèòåëüíûõ ýêçàìåíîâ ìíå ðàäóøíî ðàñïàõíóëè äâåðè ìîè îäíîñåëü÷àíå: Àáóøèíîâ Âèêòîð Ãðèãîðüåâè÷ ñ ñóïðóãîé Çîåé Î÷èðîâíîé.  ìàëåíüêîé êîìíàòóøêå þòèëèñü äâå ñåìüè: Àáóøèíîâû ñ ãðóäíûì ñûíîì Âàëåðîé, ñòàðàÿ ñâåêðîâü ñî âçðîñëûì ñûíîì, ñåìüÿ Ìåíäûêîâûõ ñ äî÷åðüþ, è ìíå âûäåëèëè íåáîëüøîé óãîëîê, íåñìîòðÿ íà èõ íåóäîáñòâà. Ïîìîùü çåìëÿêîâ, èõ òåïëûé âçãëÿä, ñòðåìëåíèå ïîääåðæàòü ìåíÿ äî ñèõ ïîð ñîãðåâàþò äóøó. Äåäóøêà Ìåíäûêîâ äàë ìíå òðè ðóáëÿ, ñåìüÿ Àáóøèíîâûõ îêðóæèëà òåïëîì, è ÷åðåç ìíîãèå ãîäû â ñåðäöå ñâîåì áåðåæíî õðàíþ âûñîêîå è ñâåòëîå ÷óâñòâî áëàãîäàðíîñòè ýòèì ëþäÿì.
Íà÷àëàñü ó÷åáà. Ñðàçó æå âîçíèêëà ïðîáëåìà - ñðåäñòâ ê ñóùåñòâîâàíèþ íåäîñòàâàëî, â íàëè÷èè áûëî âñåãî 150 ðóáëåé, è ïðèõîäèëîñü èäòè íà çàðàáîòêè.  ïðèãîðîäíîì êîëõîçå íàíÿëàñü êîïàòü êàðòîøêó, çàðàáîòàëà 22 âåäðà è âñþ çèìó åþ êîðìèëàñü. Âûðàæàÿñü ñîâðåìåííûì ÿçûêîì, ñìåòà ðàñõîäîâ ñîñòàâëÿëà 1 ðóáëü â äåíü, õâàòàëî íà ïîêóïêó õëåáà. Ýòà øêîëà áûëà îðèåíòèðîâàíà â îñíîâíîì íà êîðåííîå íàñåëåíèå - õàíòû è ìàíñè ïèòàëèñü áåñïëàòíî, à âñå îñòàëüíûå - çà ñâîé ñ÷åò. À êîãäà ñ àïðåëÿ 1952 ãîäà âñåõ ñòóäåíòîâ ñòàëè êîðìèòü áåñïëàòíî, ðàäîñòè ìîåé íå áûëî ãðàíèö.
 ÿíâàðå ïîñëå ïåðâîé ñåññèè îòïðàâèëàñü ïåøêîì èç Õàíòû - Ìàíñèéñêà äîìîé, â Äîáðèíî, 50 êì ëåñîì. Áûëî áîÿçíî: â òå ãîäû âîêðóã âîäèëèñü âîëêè, è ñòàðàÿ áàáóøêà - êàëìû÷êà ïîñîâåòîâàëà ìíå âçÿòü ñïè÷êè, âåðåâêó è ïóñòûå êîíñåðâíûå áàíêè. Áðåí÷àíèå áàíîê, à â ñëó÷àå íåîáõîäèìîñòè ïîäîææåííàÿ âåðåâêà äîëæíû áûëè îòïóãíóòü âîëêîâ. Âûøëà çàòåìíî â 6 ÷àñîâ óòðà, î÷åíü óäà÷íî ïîäâåðíóëàñü ïîäâîäà ñ ñåíîì, è ÿ ïðîåõàëà 15 êì, à îñòàëüíûå 35 êì øëà ïåøêîì, äîìîé äîáðàëàñü â 7 âå÷åðà. Ñëàâà áîãó, âîëêè íå òðîíóëè.
Ðàçëóêà ñ ðîäíûìè âñåãäà òÿæåëà, à äëÿ ïîäðîñòêà - îñîáåííî. Íî ñèòóàöèþ óñóãóáëÿëî òî, ÷òî ñ 18 íîÿáðÿ 1950 ãîäà ïî 26 ìàðòà 1951 ãîäà áîëåëà áðþøíûì òèôîì ñòàðøàÿ ñåñòðà, è â òÿæåëîì ñîñòîÿíèè, â áåñïàìÿòñòâå, ñ âûñîêîé òåìïåðàòóðîé, íå óçíàâàÿ íèêîãî, îíà íàõîäèëàñü â èíôåêöèîííîé áîëüíèöå. Ìàìà ñ âíóêàìè - â äåðåâíå, âûåõàòü ê äî÷åðè íåò íèêàêîé âîçìîæíîñòè, ÿ íàõîäèëàñü íà ó÷åáå. Ñåñòðó, ñèëüíî èñõóäàâøóþ, çàâåðíóòóþ â òóëóï, ïðèâåçëè òîëüêî ÷åðåç øåñòü ìåñÿöåâ. Êàêîâî áûëî ìàìå, òÿæêèå ðàçäóìüÿ òåðçàëè åå ñåäóþ ãîëîâó: äâîå äåòåé ìîãëè îñòàòüñÿ ñèðîòàìè. ß ÷àñòî çàäóìûâàþñü íàä òåì, ÷òî ïîìîãëî íàì âûæèòü â ñóðîâûõ óñëîâèÿõ? Ñ÷èòàþ: ñòðåìëåíèå îáúåäèíèòüñÿ, äóìàòü è çàáîòèòüñÿ î êàæäîì, à î ñåáå - â ïîñëåäíþþ î÷åðåäü… ×åðåç âñþ æèçíü ÿ ïðîíåñëà è ïåðåäàëà âàæíóþ ìûñëü ñâîèì äåòÿì: óìåéòå äîðîæèòü êîðîòêèìè ìãíîâåíèÿìè ñ÷àñòüÿ, çàáîòèòüñÿ î ðîäèòåëÿõ, ïîêà îíè æèâû, îòäàâàÿ òåïëî, ÷òîáû ïîòîì çàïîçäàëî è ìó÷èòåëüíî íå êîðèòü ñåáÿ çà íåäîñòàòîê ïðîñòîãî âíèìàíèÿ.
Æèçíü è ìîëîäîñòü áðàëè ñâîå, ñàìûå òÿæåëûå èñïûòàíèÿ îñòàëèñü ïîçàäè, æèçíü íàëàæèâàëàñü. Ïîñëå ëåòíåé ñåññèè îòïðàâèëàñü íà çàðàáîòêè íà êîíñåðâíûé çàâîä. Òåì âðåìåíåì ñåñòðà ïîøëà íà ïîïðàâêó, ñòàëà íà ëîøàäè ïàñòè îâåö, è çà äîáðîñîâåñòíóþ ðàáîòó åé äàëè 10 îâå÷åê, 8 êã ñëèâî÷íîãî ìàñëà, áîëüøîå êîëè÷åñòâî ãðàìîò è áëàãîäàðíîñòåé. Ìû âûñàæèâàëè ìíîãî êàðòîøêè, ñîáèðàëè ïî 600 âåäåð, êîðìèëèñü åþ âñå - è ëþäè, è êîðîâà…
Ïîëó÷èâ äèïëîì ìåäèöèíñêîé ñåñòðû, ÿ îòïðàâèëàñü ðàáîòàòü â îêðóæíóþ áîëüíèöó â ïñèõîèçîëÿòîð. Êóðèðîâàë ýòî îòäåëåíèå Ïàâåë Àíäðååâè÷ Øèðîáîêîâ (ïî ñîâìåñòèòåëüñòâó). Áîëüíûõ ëþäåé â èçîëÿòîðå íå ëå÷èëè, èõ ñîáèðàëè è îòïðàâëÿëè â ã.Ìîëîòîâ, â ïñèõèàòðè÷åñêóþ áîëüíèöó. Ìíå ïðèøëîñü âûéòè íà çàìåíó âìåñòî ìåäñåñòðû Ñûñîåâîé, ôåëüäøåðàìè èçîëÿòîðà ðàáîòàëè Âàñÿ Ëèïàòíèêîâ, Ìèøà Ïîíîìàðåâ, Âèêòîð Êðóäî, Âèêòîð Âèñêóíîâ. Âìåñòå ñ íàìè òðóäèëèñü ñàíèòàðû Ìèõàèë Äâîðÿøèí, Ñêèáà, Àííà Ñîñíèíà, Òàèñèÿ Ïîëóõèíà. Áûëî î÷åíü áîÿçíî ðàáîòàòü ñ ëþäüìè ñ íàðóøåííîé ïñèõèêîé, íî ìû ñïðàâëÿëèñü. Îãîðîæåííîå âûñîêèì çàáîðîì îòäåëåíèå, íàõîäÿùååñÿ ïîä çàìêîì, áûëî ìðà÷íîâàòûì íà âèä, íî ñàìóþ óäðó÷àþùóþ êàðòèíó ïðîèçâåëè íà ìåíÿ áîëüíûå. Äî ýòîãî ÿ íèêîãäà íå âèäåëà äóøåâíîáîëüíûõ. Ïåðåäî ìíîé ïðåäñòàëà þäîëü ïå÷àëè ÷åëîâå÷åñêîé, è ñìåøàííîå ÷óâñòâî æàëîñòè, ñòðàõà íàäîëãî ïîñåëèëèñü â äóøå.
Î÷åíü çíàêîâûì ñîáûòèåì ñòàëî íàçíà÷åíèå â 1955 - 1956 ãîäàõ çàâåäóþùåé îòäåëåíèåì ïñèõèàòðà Áàòàëèíîé Åëåíû Åôèìîâíû. Ïðîôåññèîíàëèçì, âûñîêàÿ êâàëèôèêàöèÿ ìàñòåðà ñâîåãî äåëà, ÷åëîâåêà òîíêîé è ÷óòêîé äóøè âûçûâàëè ó íàñ âîñòîðã è âîñõèùåíèå. Íåçàìåäëèòåëüíî ïîñòðîèëè íîâîå ïñèõîíåâðîëîãè÷åñêîå îòäåëåíèå íà 25 ìåñò. Áîëüíûõ óæå íå îòïðàâëÿëè, à ëå÷èëè â îòäåëåíèè. Ïðîâîäèëè øîêîâóþ èíñóëèíîòåðàïèþ, ñåðîòåðàïèþ, êîãäà áîëüíîìó ââîäèëè ìàñëÿíûé ðàñòâîð ñåðû, âûçûâàþùèé âûñîêóþ òåìïåðàòóðó, çàòåì àìèíîçèíîòåðàïèþ. Ýôôåêòèâíûé ðåçóëüòàò íàøåé ðàáîòû áûë íàëèöî. Âñïîìèíàþ ìîëîäóþ æåíùèíó, ìîëäàâàíêó, ó êîòîðîé áûë ìóæ, äâîå äåòåé, è êàê ìû ñ êîëëåêòèâîì âñå âìåñòå âîçâðàùàëè çäîðîâüå å¸ ïîìóòíåííîìó ðàçóìó. Íàäî áûëî âèäåòü ñ÷àñòëèâûå ãëàçà ñóïðóãà è ìàëûøåé, âåäü ìàìà âíîâü èõ óçíàâàëà è ñòàëà ïðåæíåé…
Êîíå÷íî æå, ìåäèöèíà íå ñòîèò íà ìåñòå, ïîñòîÿííî ðàçâèâàåòñÿ, è òå ìåòîäû, êîòîðûå ìû ïðèìåíÿëè, âîçìîæíî, âûçîâóò óëûáêó ó ñîâðåìåííûõ ïðîôåññèîíàëîâ. Íî òîãäà - ýòî áûëî âåñüìà ðåçóëüòàòèâíî.
Êðîìå ëå÷åíèÿ, àêòèâíî èñïîëüçîâàëàñü òðóäîòåðàïèÿ: ìóæ÷èíû çàíèìàëèñü ñòîëÿðíûì äåëîì, à æåíùèíû âûøèâàëè, âÿçàëè ïîä ïðèñìîòðîì ñàíèòàðîâ.  ïîñëåâîåííûå ãîäû ìíîãîãî íå õâàòàëî, è íàøè ïàöèåíòû íàó÷èëèñü äåëàòü çåðêàëà, óìûâàëüíèêè ñ òî÷åíûìè íîæêàìè, øêàô÷èêè, øâàáðû è ìíîãî âñÿêîé æèòåéñêîé íåîáõîäèìîé ìåëî÷è. Òîëüêî ãëàâíûì áûëî íå ýòî, à ÷óâñòâî ãîðäîñòè ó ÷åëîâåêà îò îñîçíàíèÿ ñâîåé ïîëåçíîñòè îáùåñòâó. Âîò ÷òî áûëî î÷åíü âàæíî.
 1952 ãîäó ïîñëå îêîí÷àíèÿ ÔÀØ âûøëà çàìóæ çà Íèêîëàÿ Áàâàåâè÷à Ëèäæèåâà, è ñ ýòîãî ãîäà íà÷àëàñü èñòîðèÿ íàøåé ñåìüè. Ñíà÷àëà îí âîçèë äðîâà íà ñàíÿõ, çàòåì ïîëó÷èë ïðîôåññèþ øîôåðà. Áóäó÷è åùå íåîïûòíûì, îí ïðèâåç äðîâà ïåðâîìó ñåêðåòàðþ Îêðóæêîìà ïàðòèè Àðêàäèþ Íèêîëàåâè÷ó Ëîñêóòîâó, íå âïèñàâøèñü â ñòâîð âîðîò, ñíåñ èõ îêîí÷àòåëüíî, ñòðàøíî èñïóãàâøèñü ïðè ýòîì. Øóòêà ëè, ñâàëèòü çàáîð ó ñàìîãî ïåðâîãî ñåêðåòàðÿ. Íî åãî óñïîêîèëà Êëàâäèÿ Íèêîëàåâíà Ëîñêóòîâà, ñêàçàâ ïðè ýòîì: "Íå ïåðåæèâàé, Êîëÿ! Äàâíî íàäî áûëî èõ ñíåñòè. Õîòü, íàêîíåö, ñåé÷àñ ñäåëàþò íîâûå âîðîòà". Ñêîëüêî ïðîøëî ëåò ñ òåõ ïîð, à âåäü íå çàáûâàåòñÿ âñå õîðîøåå, çàïîìèíàþòñÿ äîáðûå ëþäè, èõ ñëîâà, óëûáêè, èñêðåííåå ìàòåðèíñêîå îòíîøåíèå. Êîãäà Êîëÿ áûë åùå íåæåíàòûì, Êëàâäèÿ Íèêîëàåâíà ïîíèìàëà, ÷òî îí ÷àñòî áûâàë ãîëîäåí, è îíà ïðèãëàøàëà åãî íà êóõíþ ïîåñòü. Îäíàêî îí ñòåñíÿëñÿ, à Êëàâäèÿ Íèêîëàåâíà òîãäà òèõîíüêî âûíîñèëà ñâåðòîê ñ åäîé. Ìîåãî ìóæà îíè íàçûâàëè "äîìîðîùåííûì", òàê êàê â åãî ñóäüáå ïðèíèìàëè ñàìîå íåïîñðåäñòâåííîå ó÷àñòèå. Êîãäà ìû ïîæåíèëèñü, ñïåöèàëüíî äëÿ íàñ ïîñòðîèëè äîì. Íó, êàê æå ýòî áûëî çàìå÷àòåëüíî.  2006 ãîäó ÿ ïîáûâàëà â Õàíòû - Ìàíñèéñêå è, ê âåëèêîé ðàäîñòè, óâèäåëà ñâîé äîì. È âñå ïî òîìó æå àäðåñó: Ëîïàðåâà, 24, â íåì ïðîäîëæàþò æèòü ëþäè, è ïóñòü åãî ñòåíû ïðèíåñóò èì ìíîãî ñ÷àñòüÿ!  ýòîì äîìå ðîäèëèñü íàøè ñòàðøèå äåòè Âèêòîð è Òàòüÿíà.
1956 ãîä ïðèíåñ îñâîáîæäåíèå è ðåàáèëèòàöèþ. Ëåòîì ïî Âñåñîþçíîìó ðàäèî âäðóã ñòàëè ïåðåäàâàòü êàëìûöêèå ïåñíè â èñïîëíåíèè íàøåé ïåâèöû Óëàí Áàðáàåâíû Ëèäæèåâîé. Âû íå ïðåäñòàâëÿåòå íàøèõ ýìîöèé è ÷óâñòâ. Òðèíàäöàòèëåòíèå óíèæåíèÿ çàêîí÷èëèñü, î íèõ â ñâîèõ ñòèõàõ Äàâèä Êóãóëüòèíîâ ïèñàë:
"Â òî âðåìÿ ãíåâ íåñïðàâåäëèâûé,
äèêèé, íàñ ïîäàâèë,
È ñâåò äëÿ íàñ ïîòóõ.
È äàæå ñëîâî ñàìîå "êàëìûêè"
Ïðîèçíîñèòü áîÿëèñü ëþäè âñëóõ". È ëþäñêàÿ ìîëâà ðàçíåñëà äàëåêî çàâåòíîå: "Îêàçûâàåòñÿ, êàëìûêè áûëè íå âèíîâàòû!". ß ïîìíþ, áàáóøêè-êàëìû÷êè âìåñòî èêîíû ñòàâèëè ïîðòðåò Íèêèòû Ñåðãååâè÷à Õðóùåâà. È ïóñòü åãî ïîòîì îáâèíÿò â "âîëþíòàðèçìå" è äðóãèõ ñìåðòíûõ ãðåõàõ, êàëìûöêèé íàðîä íèêîãäà íå çàáóäåò òîãî, êòî äàë íàì ñâîáîäó è âåðíóë â ðîäíûå ñòåïè. Ãîâîðÿò, ÷òî äåòè, ðîæäåííûå â 1957 ãîäó, ïîñëå óêàçà îá îñâîáîæäåíèè, - îñîáåííûå, îíè áûëè ðîæäåíû íà âîëíå âûñî÷àéøåãî ÷åëîâå÷åñêîãî ñ÷àñòüÿ.
 1958 ãîäó íàñ ïðèâåçëè â Êàëìûêèþ, õîòÿ ñèáèðÿêè î÷åíü ïðîñèëè îñòàòüñÿ: âû ïðåäñòàâëÿåòå, ñêîëüêî ðàáî÷èõ ðóê âûåõàëî ñðàçó. Ïîýòîìó ðóêîâîäèòåëåé êîëõîçîâ, ïðåäïðèÿòèé ìîæíî áûëî ïîíÿòü. Íî äóøà ðâàëàñü íà ðîäèíó. È ïóñòü ïðèøëîñü íà÷èíàòü âñå ñ íóëÿ, ýòî áûëà ñâîáîäà, ìû áûëè ìîëîäû è ïîñëå ïåðåæèòîãî íå áîÿëèñü òðóäíîñòåé. Îòñòðîèëè äîì, íà÷àëè ðàáîòàòü.  ìîåé òðóäîâîé êíèæêå òîëüêî îäíà çàïèñü î ðàáîòå â Êàëìûêèè ñ 19 èþëÿ 1958 ãîäà: "ïðèíÿòà ìåäèöèíñêîé ñåñòðîé ôèçèîêàáèíåòà äî èþëÿ 2001 ã.", ñòàæ 43 ãîäà. Èìåþ çâàíèå "Îòëè÷íèê çäðàâîîõðàíåíèÿ", ìåäàëè, ãðàìîòû.  íàñòîÿùåå âðåìÿ çàíèìàþñü âíóêàìè, âåäó àêòèâíûé è çäîðîâûé îáðàç æèçíè: îáëèâàþñü åæåäíåâíî õîëîäíîé âîäîé, ïðàêòèêóþ 72-÷àñîâûå ãîëîäàíèÿ, òåððåíêóð, â 55 ëåò íàó÷èëàñü ïëàâàòü, à â 78 âñòàëà íà ëûæè, à åùå - ñàóíà, ãèìíàñòèêà, íî ñàìîå ãëàâíîå - õîðîøèå ìûñëè è îæèäàíèå ðàäóãè âïåðåäè. Âìåñòå ñ ìóæåì âûðàñòèëè ÷åòâåðûõ äåòåé, äâîå èç íèõ, Èðèíà è Íàðìáà, ðîäèëèñü â Êàëìûêèè. Ïîìíÿ î ïðîøëîì, õîòåëè äàòü âñåì äåòÿì âûñøåå îáðàçîâàíèå, è ýòó öåëü ðåàëèçîâàëè íà äåëå. Äåòè ñîñòîÿëèñü êàê ïðîôåññèîíàëû, ëè÷íîñòè, èìåþò ñâîå èìÿ è âåñ â ðåñïóáëèêå. Èõ ýñòàôåòó ïåðåíèìàþò âíóêè, êîòîðûå ïðîäîëæàþò îáðàçîâàíèå â âåäóùèõ ìîñêîâñêèõ âóçàõ - ÌÃÓ, ÌÃÞÀ, Âûñøåé øêîëå ýêîíîìèêè ã.Âîëãîãðàäà. Áûë áû æèâ ìóæ, Íèêîëàé Áàâàåâè÷, îí áû ïîðàäîâàëñÿ óñïåõàì äåòåé, âíóêîâ è ïðàâíóêîâ. Åãî òðóäîëþáèå è ìíîãîãðàííóþ óâëå÷åííîñòü îõîòîé, ðûáàëêîé, ñïîðòîì, øàõìàòàìè, ôîòîãðàôèåé ïåðåíÿëè âñå äåòè. Îí áûë ñêðîìíûì òðóæåíèêîì, êîììóíèñòîì, êîòîðîãî Ðîäèíà îòìåòèëà äîñòîéíîé íàãðàäîé: îðäåíîì Òðóäîâîãî Êðàñíîãî Çíàìåíè.
Âñïîìèíàÿ âñÿêèé ðàç âñå òÿãîòû ñóäüáû, âûïàâøèå íà íàøó äîëþ, çàäàþ ñåáå âîïðîñ: ÷òî ïîìîãëî íàì âûæèòü? Äóìàþ, ÷òî òåðïåíèå, ñî÷óâñòâèå è îòñóòñòâèå îçëîáëåííîñòè.
Ïðèðîäà âëîæèëà â æåíùèíó íåèñ÷åðïàåìûé çàïàñ ïðî÷íîñòè, êàçàëîñü, ÷òî êîí÷èëèñü ñèëû, íàñòóïèë ïðåäåë òåðïåíèþ, íî âñå íà÷èíàëîñü ñíîâà: áîðüáà çà ñóùåñòâîâàíèå è æèçíü. Íî îäíîâðåìåííî îíà ïðîâåëà æåñòî÷àéøèé åñòåñòâåííûé îòáîð: âûæèëè ñèëüíåéøèå. Âîçìîæíî, ïîýòîìó ïîêîëåíèå, ïåðåæèâøåå Ñèáèðü è îñòàâøååñÿ â æèâûõ, öåíèò æèçíü, ìîæåò äîâîëüñòâîâàòüñÿ ìàëûì, íå àë÷íî äóøîé, óìååò áûòü áëàãîäàðíûì è íàñëàæäàòüñÿ êàæäûì äíåì, äóìàòü ñâåòëî è ñìîòðåòü óâåðåííî â áóäóùåå. Âåäü ìû òàê ìíîãî õëåáíóëè ëèõà è òåïåðü òîðîïèìñÿ íàâåðñòàòü óïóùåííîå. È ïóñòü ñóäüáà íå òîðîïèò îòïóùåííûå è âûñòðàäàííûå íàìè ãîäû!


Áààòð ÀÌÒÅÅÂ
(Îêîí÷àíèå. Íà÷àëî â ¹¹ 218-219
îò 29 íîÿáðÿ 2018ã.)

 íà÷àëå ÕÕ âåêà âñÿ íûíåøíÿÿ òåððèòîðèÿ ï. Òóãòóí Êåò÷åíåðîâñêîãî ðàéîíà âõîäèëà â ñîñòàâ Öàãàí-Íóðñêîãî àéìàêà Ìàëîäåðáåòîâñêîãî óëóñà. Íàñåëåíèå æèëî ïî ðîäîâîìó ïðèçíàêó, âñå çàíèìàëèñü ðàçâåäåíèåì è ðåàëèçàöèåé ñêîòà.
Ñîâåòñêàÿ âëàñòü â ýòèõ ìåñòàõ áûëà óñòàíîâëåíà â ôåâðàëå - ìàðòå 1918 ãîäà.  1926 ãîäó áûë îáðàçîâàí Òóãòóíñêèé ñåëüñêèé ñîâåò, ïåðâûì ïðåäñåäàòåëåì êîòîðîãî ñòàë âûõîäåö èç áàòðàöêîé ñåìüè Êîðâà Ïåòðóåâ.  äàëüíåéøåì ãëàâàìè ñåëüñêîãî ñîâåòà ñòàíîâèëèñü Àêèð Øóðàåâ, Á. Ëèäæèåâ, Öåðåí Ìóçûêîâ, Áàäìà Êåêøåíîâ, Î÷èð ßìàíîâ.
1 îêòÿáðÿ 1927 ãîäà â Òóãòóíå îòêðûâàåòñÿ íà÷àëüíàÿ øêîëà. Ïåðâûì ó÷èòåëåì áûë íàçíà÷åí Ìàíäæè Êåâåëüäæåíîâ, ïðè øêîëå íàõîäèëèñü èíòåðíàòñêèå ïîìåùåíèÿ äëÿ äåâî÷åê è ìàëü÷èêîâ. Êñòàòè, îäíî èç çäàíèé øêîëû ñîõðàíèëîñü äî ñèõ ïîð. Äî Âåëèêîé Îòå÷åñòâåííîé âîéíû çàâåäóþùèìè øêîëîé ðàáîòàëè Öàêèð Îáãåíîâ, Á.Íèìãèðîâ, Î÷èð Ýðåíäæåíîâ, Ìàíäæè Ëåòóêîâ, Á.Ëèäæèåâà.
 íà÷àëå 1930-õ ãîäîâ â ïîñåëêå áûë ïîêàçàí ïåðâûé "íåìîé" ôèëüì, â 1931 ãîäó ïðîâåäåíî ðàäèî. Ïî âîñïîìèíàíèÿì ñòàðîæèëîâ, ïåðâîå îñåäëîå ïîìåùåíèå áûëî ïîñòðîåíî â êîíöå 20-õ ãîäîâ ïðîøëîãî ñòîëåòèÿ, ãäå ðàçìåùàëñÿ ìàãàçèí ïîòðåáèòåëüñêîé êîîïåðàöèè (îêîëî ñîâðåìåííîãî çäàíèÿ áîëüíèöû). Âñêîðå â ïîñåëêå íà÷àëî ðàáîòàòü Ïðàâëåíèå êîëõîçà (äîì Íèêîëàÿ Ìåíêåíîâà), îòêðûâ ìåëüíèöó (Íàäâèä Ìàíäæèåâ), êîíþøíþ, ñêëàä, êóçíþ (Òåìèäîâû, Óòàøåâû), ïåêàðíþ (ñòàðàÿ ïðèåìíàÿ áàçà), èíòåðíàò (Ìèõàèë Ìàíäæèåâ ), øêîëó (Èðèíà Áåëüòðèêîâà), ñåëüñêèé ñîâåò (Ãààäíü Ìàíäæèåâ).
 1931 ãîäó â ðåçóëüòàòå ðàçóêðóïíåíèÿ êîëõîçà èì.Êîìèíòåðíà áûë îáðàçîâàí êîëõîç èì.Êàãàíîâè÷à, ïåðâûì ïðåäñåäàòåëåì êîòîðîãî ñòàë Ìîíòûê Õîíãîðîâ. Ïîçäíåå êîëõîçîì ðóêîâîäèëè Øîðâà Ñàíäæèåâ, Ñàíäæè Óáóøèåâ, Î÷èð Ýðåíäæåíîâ, Áóòà Äîðäæèåâ, Î÷èð ×àïàðòèíîâ, Áàäìà Êåêøåíîâ, Ìàðèÿ Ãàâèíîâà.
Áîëüøóþ ðîëü â ñòàíîâëåíèè, ðàçâèòèè ñåëà èãðàëè ðàçëè÷íûå îáùåñòâåííûå îðãàíèçàöèè, êðóæêè, ñîþçû.
Ëèñòàÿ ïðîòîêîëû çàñåäàíèé ïàðòèéíîé îðãàíèçàöèè, óçíàåì, ÷òî êîììóíèñòû è êîìñîìîëüöû ðåøèëè îêàçàòü ïàòðèîòè÷åñêóþ ïîìîùü ãåðîè÷åñêîìó èñïàíñêîìó íàðîäó â áîðüáå ñ ðåæèìîì Ôðàíêî, îäîáðÿþò îñóæäåíèå òðîöêèñòîâ âî ãëàâå ñ Êàìåíåâûì è Çèíîâüåâûì, ïðîâîäÿò ðàçúÿñíèòåëüíî-ìàññîâóþ ðàáîòó ïî ýïîñó "Äæàíãàð", íàïðàâëÿþò íà ñòðîèòåëüñòâî äîðîãè Ýëèñòà-Äèâíîå áðèãàäó âî ãëàâå ñ êîììóíèñòîì Êåêøåíîì Áàäìàåâûì, óêàçûâàþò íà íåäîñòàòî÷íóþ ðàáîòó ñðåäè íàñåëåíèÿ ïî ëèêâèäàöèè áåçãðàìîòíîñòè. Òàê, èç 316 ëèêáåçîâöåâ ó÷àòñÿ òîëüêî 178, íå âî âñåõ õîòîíàõ ñîçäàþòñÿ øêîëû ëèêáåçà, íå ïðîâîäÿòñÿ ñîâåùàíèÿ êóëüòàðìåéöåâ, àãèòàòîðîâ. Îò÷åòû çàâåäóþùèõ èçáîé-÷èòàëüíåé Ìàðèè Êîëÿåâîé è Áóãè Ìàíäæèåâîé çàñëóøèâàþòñÿ ðåãóëÿðíî. Íà îäíîì èç ñîáðàíèé ðóêîâîäèòåëåì íà÷àëüíîé ïîëèòøêîëû áûë óòâåðæäåí Ìàíäæè Ëåòóêîâ.  ðåçóëüòàòå ìàññîâîãî àòåèñòè÷åñêîãî âîñïèòàíèÿ è ãîíåíèé íà öåðêîâü áûë ñîçäàí "Ñîþç âîèíñòâåííûõ áåçáîæíèêîâ" (ÑÂÁ). Íåñìîòðÿ íà èäåîëîãèçèðîâàííóþ íàïðàâëåííîñòü, îáùåñòâåííûå è äðóãèå îðãàíèçàòîðû áîëüøîå âíèìàíèå óäåëÿëè ýêîíîìè÷åñêîìó ðàçâèòèþ ñåëà.  1940 ãîäó ðåøåíèåì ïàðòèéíîãî ñîáðàíèÿ äëÿ îáðàçöîâîãî ïðîâåäåíèÿ ñåâà, îêîòà, îò¸ëà ÷àñòü êîììóíèñòîâ áûëà îïðåäåëåíà îòâåòñòâåííûìè çà ðàçëè÷íûå ó÷àñòêè: Ìèíòÿ Áàäìàåâ - Êþðëäÿõí - Îêîí Ýíÿåâ - 5 ó÷àñòîê; Òåâêÿ Öåðåíîâà è Ñàíäæè Ñîëäóñîâ - 3 áðèãàäà; Áàñàíã Áàòíàñóíîâ - Ãþçÿê Ãàâàåâ, Áþð÷ÿ è Íþäë÷ Íàéíòàåâ - 2 áðèãàäà; Ëèäæè Ñàíäæèåâ - Íèìãèí; Øîðâà Ñàíäæèåâ - ïîëåâàÿ áðèãàäà; Ìîðîçîâ è Áàñàíã Ëèäæèåâ - Àðøàí; Ñàíäæè Ñàñàåâ è Î÷èð Øîâèëåâ - õîçÿéñòâåííàÿ ÷àñòü; Áàêóð Íèìååâ, Êåêøåí Áàäìàåâ - Ýëèñòà-Äèâíîå.
25 ìàðòà 1943 ãîäà íà çàñåäàíèè ïàðòîðãàíèçàöèè ñëóøàëñÿ âîïðîñ "Î õîäå âîññòàíîâëåíèÿ ðàçðóøåííîãî âîéíîé õîçÿéñòâà". Íåñìîòðÿ íè íà êàêèå òðóäíîñòè, âîïðîñàì, ñâÿçàííûì ñ âîñïèòàíèåì ïîäðàñòàþùåãî ïîêîëåíèÿ, óäåëÿëîñü ñàìîå ïðèñòàëüíîå âíèìàíèå, íàïðèìåð, äëÿ îáåñïå÷åíèÿ äåòåé, ïðîæèâàþùèõ â èíòåðíàòå, ñàæàëè îâîùè, áàõ÷åâûå êóëüòóðû, êàðòîôåëü, à íûíå çäðàâñòâóþùèé 90-ëåòíèé Äîðäæèåâ Ëèäæè Áîðëûêîâè÷ çà îòëè÷íóþ ó÷åáó áûë ïðåìèðîâàí ïóòåâêîé â ïèîíåðëàãåðü "Àðòåê".
 äîâîåííîå âðåìÿ ïàðòîðãàìè ðàáîòàëè Áàäìà Ýðäíèåâ, Äîðäæè Ëèäæèåâ, Óðóáæóð Áàäìàåâ, Áàäìà Ìóçàåâ, Î÷èð Ýðåíäæåíîâ, Îíêîðîâ, Öåðåí Ìóçûêîâ, Àðè Áàëòûêîâ, Ìàíäæè Ñóêóëîâ, Áàäì Êåêøåíîâ, Î÷èð ßìàíîâ.
Áîëüøóþ ïîìîùü êîììóíèñòàì îêàçûâàëè ìîëîäåæü è êîìñîìîëüöû ñåëà.  1940 ãîäó êîìñîìîë íàñ÷èòûâàë â ñâîèõ ðÿäàõ 34 ÷åëîâåêà, ñåêðåòàðÿìè êîìñîìîëüñêîé îðãàíèçàöèè â ðàçíîå âðåìÿ áûëè Áàòëÿ Áàñàíãîâ, Íþäë÷ Íàéìèíîâ, Áàäìà Áàé÷õàåâ, Î. Ìàíäæèåâ, Ìóçðàåâ, Ë.Ìåíêåíîâ, Áàäìà Êóðòàíîâ, Åêàòåðèíà Ýðåíäæåíîâà.
Ñîãëàñíî ïåðåïèñè íàñåëåíèÿ 1939 ãîäà, íåñìîòðÿ íà èñïîëüçîâàíèå äàâëåíèÿ ïðè ïðîâåäåíèè ñïëîøíîé êîëëåêòèâèçàöèè, íà òåððèòîðèè Òóãòóíñêîãî ñåëüñêîãî ñîâåòà áûëî 23 õîòîíà, â êîòîðûõ ïðîæèâàëî 1193 ÷åëîâåêà. Ñàìûìè áîëüøèìè ïîñåëåíèÿìè áûëè Äóóòèí õóäóê - 322 ÷åëîâåêà, Ýâäûê - 222, â Ãþçÿêå ïðîæèâàëî 102 ÷åëîâåêà.
Ñàíäæè Óáóøèåâ èç Ìàëûõ Äåðáåò, Àêèð Øóðàåâ è Î÷èð ×àïàðòèíîâ èç Êåò÷åíåð, Áàäìà Ìóçàåâ èç Áàãøèí Øåáåíåðîâ, Íþäë÷ Íàéíòàåâ èç Ãàøóí Áóðãóñòû, Ìàíäæè Ëåòóêîâ èç Äåä Ëàìèíû, Áàäì Ýðäíèåâ, Àðè Áàëòûêîâ, Ìàíäæè Ñóõóëîâ, Åêàòåðèíà Ýðåíäæåíîâà èç Öàãàí Íóðà, Ìàðèÿ Ãàâèíîâà èç Öåëèííîãî ðàéîíà, ïî âñåé âèäèìîñòè, áûëè 25-òûñÿ÷íèêàìè, êîòîðûõ ïàðòèÿ è ïðàâèòåëüñòâî íàïðàâèëî äëÿ îðãàíèçàöèè êîëõîçíîãî äâèæåíèÿ, ïðåòâîðåíèÿ â æèçíü, êàê òîãäà ãîâîðèëîñü, ãåíåðàëüíîé ëèíèè ïàðòèè.
 ñòàòüå óêàçàíî ìíîãî èìåí äëÿ òîãî, ÷òîáû èõ âíóêè è ïðàâíóêè ìîãëè óçíàòü, êàê è ãäå ðàáîòàëè èõ ðîäñòâåííèêè ïî÷òè âåê íàçàä, ïîìíèëè è ãîðäèëèñü èìè.

Áàòîð ÏÎÒÀÅÂ,
çàñëóæåííûé ó÷èòåëü ÐÊ