Àíàòîëèé Î÷ð-Ãàðÿåâè÷ Öåáåêîâèí íåðí Õàëüìãèí ñîéëûí òóóšä ç´âò³ îðìàí îëñí á³³í³. Áèëãò³ äóó÷, ÷àäìã ºàðäà÷, êèëìšò³ ýöê, ñ³í ñóðºìšëà÷, íåêâðò³ áàãø, òîîëàä êåëõë³, íàñíàííü òóðøàðò ýí¢í³ ê¢ö³ñí òîîòûíü çààõä àìð áèø. Áè÷êíäê öàãíü Ñèâðèí òóóâðèí ê¢íä öàãëà äàâñí ýí ê¢í - òàœº÷äàí èð³ä, íóòãàí øóëóºàð áîñõš àâõàð ñóðºóëü ñóð÷ øóíñí áàº÷óäûí íåãíü á³³ñìí.
Àíàòîëèé Öåáåêîâèí íåð 碢š³õ Ãîñóäàðñòâåíí õîð îêòÿáðèí 29-ä ê´ãšìèí øèí ñåçîíàí ýêëâ. Ò¢ð¢í ºàðäà÷ áîëí áàãø á³³ñí Àíàòîëèé Öåáåêîâèí ñàíëä íåð³äñí êîíöåðòàð õîð ýí šèë³ ñåçîíàí ýêëñíü îí÷òà áîëšàíà. ²ð³ñ³í èñêóññòâèí à÷òà ¢¢ëä³÷ ¢ëä³ñí äóóíà áîëí ê´ãšìèí ç´´ðèã ³ìòí èê äóðòàºàð ñîœñâ. Õàëüìã Òàœº÷èí Óëñèí Õóðàëûí (Ïàðëàìåíòèí) Àõëà÷èí é´ð³ëèí áè÷ãèã äåïóòàò Àðñëàí Ýðäíååâ óìøš ´ãâ. Òàœº÷èí ñîéëûí ìèíèñòåðñòâèí íåðí äååð³ñ êîëëåêòèâèã ìèíèñòðèí äàðóê Íèêîëàé Ñàíäæèåâ é´ð³â.Òàœº÷èí Ïàðëàìåíòèí Àõëà÷èí äàðóê, ÊÏÐÔ-èí Õàëüìã ðåãèîíàëüí ³œãèí àõëà÷ Íèêîëàé Íóðîâ äóóíà êîëëåêòèâèã øèí ñåçîí ýêëš³õ éîâäëëà é´ð³º³ä, êîìñîìîëûí 100 šèëèí ´´íèí îðäåíì¢ä³ð õîðèí ºàðäà÷ Îëüãà Ñåðäþêîâàã, êîíöåðòìåéñòåð Íèãìÿðà Öåáåêîâàã, äóó÷íð Àííà Î÷êàåâàã áîëí Àëåêñàíäð Òàëèöêèã à÷ëâ. Ýí ´äð À. Öåáåêîâèí ºàðñí ´äð áîëí êîìñîìîëûí ´äð èðëöñíü áàéðòà éîâäëä îíö ñåäêë 碢ëºâ. Áóðõí Áàãøèí Àëòí ñ¢ìèí ëàìíð, Ýëñòèí áîëí Õàëüìãèí åïàðõèí ñåãë³òð Àëåêñåé ãåëœ äóóíà êîëëåêòèâä øèí èê ê¢ö³ìš äóðäâ.
Ýí àñõí íåðò³ äóó÷èã áîëí áèëãò³ ºàðäà÷èã òîäëñí óëñ ²ð³ñ³í èñêóññòâèí à÷òà ¢¢ëä³÷ ÿìàðàí ê¢í á³³ñíü, ´´ðê óëñòàí äàœãèí êèëìš ºàðºäã á³³ñèíü òåìäãëš êåëâ. Áè÷êí³ñí äóóëäã, áèèëäã á³³ñí ê´â¢í ñîéëëà šèðºë³í çàëºëäóëõíü èê ýðò³ð ìåäãäñìí. Ñèâðò ñåë³íä áîëñí íåã í³³ðò ê´â¢í äóóëàä, áèèëñ³í òîäëš êåëñí áèë³. Ýêíü Íèãìÿðà äîìáð éèð ñ³³í³ð öîêäã, òåð äîìáðèí àéñèíü äàõàä, áè÷êí ê´â¢í äåãäð³ä, áèèë³ä á³³ñíü êîëõîçèí àõëà÷ä òààñãäš. Ñóðºóëèí šèë ýêëõèí ´ìí ê´â¢íä øêîëä ´ìñõ õóâö êîëõîç õóëäš ´ãñèíü Àíàòîëèé Î÷ð-Ãàðÿåâè÷ èí³š êåëäã áèë³. Ðîñòîâä ê´ãšìèí ó÷èëèù ò´ãñ³º³ä, õ´´ííü Ìîñêâàä Ãíåñèí³õí³ èíñòèòóòä õîéð šèë ñóðàä, ì´œãí õàòÿð áîëàä, õ³ðš èðñ³í ýí òîäëäã áèë³. Ñàðàòîâñê êîíñåðâàòîðü õ´´ííü ò´ãñ³ñìí. Ñóðºóëèí ýí çàâåäåíüä îäàä êîíöåðò ¢ç¢ëõä³í ýí êåñãò³í áåëäñìí. Èê ¢¢ì³ò³º³ð áåëäñèíü îäà õîðèí ºàðäà÷ áîëšàõ Îëüãà Ñåðäþêîâà òîäëíà. ѳ³õí õîîëòà À.Öåáåêîâ áèéíü ñ³í äóó÷ áîëí ºàðäà÷ áîëš ò´ëš³ä, òåíä îäàä, äóóëñí éîâäëûã òîäëàä, áèéíü ÷èãí òåð êîíñåðâàòîðü ò´ãñ³ñí Îëüãà òåð êîíöåðò ÿìàðàí äààâðòà áîëñèíü ìàðòõø. Òèèã³ä Àíàòîëèé Î÷ð-Ãàðÿåâè÷ êîíöåðò áîëºíä èê äààâðòàºàð áåëääã á³³ñìí.
Êîíöåðòèã ºàðäš äàâóëñí Õàëüìã Òàœº÷èí óëñèí àðòèñòê Âåðà Òåïêååâàí êåëñ³ð, Àíàòîëèé Î÷ð-Ãàðÿåâè÷ äóó÷, ºàðäà÷ áîëñí äååð³í êèëìšò³ áàãø áîëàä, îëí äóó÷èã ñóðºñí áîëäã. Äàíàðà Øàëõàíîâà, Ýäóàðä Áóðëàêîâ, Àííà Î÷êàåâà áîëí íàíü ÷èãí ñóðºóëü÷íðíü ýí¢í³ êåðãèã öààðàíäíü éîâóëš, òàœº÷èí ñîéëä ò³âö³í îðóëš éîâíà. Ñóðºóëü÷íðèí íåãíü Àéñà Áðþãèäèêîâà ýí àñõí "ѳâð-äåí-äèí" ãèäã óò äó äóóëâ. Ñóðºóëü÷íðíü áåëäñí äóó÷íð îäà ò³³ç äååð ºàð÷àíà. Èèã³ä, Àííà Î÷êàåâàí ñóðºóëü÷ Äàíçàí Çóëàåâ äóóëñèã ³ìòí ñîœñâ.
Õàëüìãèí áèëãò ìàäí äóíä éîâñí áîëõëà, ýí šèë íàéí íàñíà ´´í³í òåìäãëõ áèë³. Ýâð³ííü ºàðäà÷èí áîëí áàãøèí ºàðñí ´äðòíü íåð³äš Ãîñóäàðñòâåíí õîð ñàíëûí êîíöåðò áåëäñíü îí÷òà ñ³í éîâäë áîëâ.
Ýí äóóíà êîëëåêòèâ îäà Àíàòîëèé Öåáåêîâèí íåð 碢š³í³. Ýâð³ííü áèëãò³ ¢¢ä³º³÷èí ñàíëûã ê¢íäë³ä, äóóíà êîëëåêòèâ òåð¢í³ ºàðäâðò áåëä³ä, äóóëš éîâñí êåñã äó äóóëâ.
Õàëüìã óëñèí äóóíàñ íàíü îðñ, áóðÿò áîëí íàíü ÷èãí êåëí-óëñèí äóí ðåïåðòóàðò îðâ. Äåëê³í êëàññè÷åñê ¢¢ä³âðì¢ä, îðñ, õàëüìã áîëí íàíü ÷èãí êåëí-óëñèí ê´ãšì, øàšíà áîëí îþíè òàòëºòà ¢¢ä³âðì¢ä ÷èãí ýí êîëëåêòèâèí êååð¢ëíü áîëíà. Íåð òóóðñí ºàðäà÷èí áîëí äóó÷èí ñ³í àâúÿñìóäûã ãååëãî, öàãèã äàõš, øèí ¢¢ä³âðì¢ä ðåïåðòóàðòàí îðóëšàíà.
Àíàòîëèé Öåáåêîâèí íèë÷³ð õîðèí êîëëåêòèâèã ²ð³ñ³ä ñ³í ìåäí³. Òåã³ä ÷èãí êîëëåêòèâ äàœãèí äóóíà õ³ë³âðì¢äò îðëöíà. ¥´ð ýðãíäê áàëºñäàð éîâš êîíöåðòì¢ä³í ¢ç¢ëí³. Øèäð ýäí Êèñëîâîäñêä òàëäàí õîéð òèèì èê êîëëåêòèâëà õàìöó äóóëàä, òåíä èðñí óëñò èê ñåðãìš ¢¢ä³â. Àííà Î÷êàåâàí êåëñ³ð, òàëäàí äóóíà êîëëåêòèâñëà õàìäàí äóóëñí éîâäë ñ³í äàìøëò ´ãí³, äóóíà õàëõàð ÿìàðàí øèíðëò îðšàõèíü ¢çõä òóñòà áîëíà.
Àíàòîëèé Öåáåêîâèí íåð 碢š³õ êîëëåêòèâ òàñðõàí óãà õ³³âðò á³³í³. Òàœº÷èí ñîéëûí šèðºëä øóíš îðëöíà. Õàëüìãèí ñèìôîíè÷åñê îðêåñòðëà õàìöó ¢¢ëä³ä, îïåðí áîëí ê´ãšìèí ïîñòàíîâêñò õîðèí êîëëåêòèâ îðëöíà. Äóó÷íðò äóóíà ýðäì³í óëì ÿñðóëõä, äóóíà òàëäàí ÿíçä áèé³í ñ´ðš ¢çõä ýííü òóñëíà. Èèã³ä, õîðèí êîëëåêòèâ "Áàáèé áóíò", "Çîðè çäåñü òèõèå", "Êàëìû÷êà" îïåðí íààääò îðëöâ.
Àíàòîëèé Î÷ð-Ãàðÿåâè÷èí íèë÷³ð õîðèí êåìš³íä áè÷êí äóó÷íðèí "Êîëîêîëü÷èê" ãèäã äóóíà áàã ¢¢ëäí³. Îäà Íèãìÿðà Öåáåêîâà ºàðäšàõ áè÷êä¢äèí ýí êîëëåêòèâ îëí ìàðºàñò îðëöàä, ºàçàäûí îðíä ÷èãí äóóíà áèëã³í ¢ç¢ëñí áèë³. "Êàëìû÷êà" ãèäã îïåðò äóóíà ýðäì äàñ÷àõ Âåðà Ìàòâååâà îðëöš, ê´â¢í³ ä¢ð á¢ðä³ñèíü ³ìòí ñ³í òîäëíà. Áèëãò³ äóó÷èí êåðã öààðàíäàí äåëãð³ä, ¢ëä³ñí ç´´ðíü îëí ³ìòíä³í òóñëš éîâíà.
ŠÈЪËÈÍ Êåðìí

27 îêòÿáðÿ Õîìóòíèêîâñêàÿ ñðåäíÿÿ øêîëà îòìåòèëà ñâîé 105-ëåòíèé þáèëåé. Èç èñòîðèè ìû çíàåì, ÷òî Ìàíû÷ñêàÿ àéìà÷íàÿ øêîëà èíòåðíàòíîãî òèïà áûëà îñíîâàíà 5 äåêàáðÿ 1913 ãîäà.  ýòîé øêîëå ïðåïîäàâàëè çíàìåíèòûå çåìëÿêè, èçâåñòíûå âïîñëåäñòâèè ïèñàòåëè Êàëìûêèè Ì.Á.Íàðìàåâ è À.Ý.Òà÷èåâ.
Ãëàâíûì ñîáûòèåì ýòîãî þáèëåéíîãî äíÿ ñòàëî ïðèñâîåíèå Õîìóòíèêîâñêîé øêîëå èìåíè ïèñàòåëÿ Ìîðõàäæè Íàðìàåâà. Ìîðõàäæè Áàìáàåâè÷ ïî ïðàâó ïðèíàäëåæèò ê ÷èñëó ëó÷øèõ ëþäåé íàøåé ðåñïóáëèêè. Ìíîãîãðàííîñòü èíòåðåñîâ è ìàñøòàáíîñòü äåÿíèé ýòîé ïîèñòèíå íåîðäèíàðíîé è â ÷åì-òî äàæå óíèêàëüíîé ëè÷íîñòè: ïåäàãîã, âîèí, ó÷åíûé, ïèñàòåëü, ãðàæäàíèí, ïðîñòî ïîðàæàåò. Ì.Á. Íàðìàåâ áûë îäíèì èç ñàìûõ àêòèâíûõ ó÷àñòíèêîâ âîññòàíîâëåíèÿ è âîçðîæäåíèÿ Ðåñïóáëèêè Êàëìûêèÿ, ìíîãî ñäåëàë äëÿ ïîñëåâîåííîãî ñòàíîâëåíèÿ è äàëüíåéøåãî ðàçâèòèÿ àãðàðíîãî ñåêòîðà, à òàêæå ñåëüñêîõîçÿéñòâåííîé íàóêè Êàëìûêèè. Îòäåëüíàÿ ãëàâà â æèçíè è íàó÷íîé äåÿòåëüíîñòè Íàðìàåâà - ýòî òèòàíè÷åñêàÿ ðàáîòà ïî âîçðîæäåíèþ êàëìûöêîé ïîðîäû ñêîòà.  ýòîì ñ îñîáîé ñèëîé ïðîÿâèëèñü åãî íàó÷íàÿ ïðîçîðëèâîñòü, ÷åëîâå÷åñêàÿ ìóäðîñòü è ãðàæäàíñêàÿ îòâåòñòâåííîñòü. Òàêæå ìû íå ìîæåì íå óïîìÿíóòü Ì.Íàðìàåâà - êëàññèêà êàëìûöêîé ëèòåðàòóðû, ïåðó êîòîðîãî ïðèíàäëåæàò ïðîèçâåäåíèÿ, âîøåäøèå â øêîëüíûå ó÷åáíèêè è ñòàâøèå õðåñòîìàòèéíûìè. Åãî ðîìàí-ýïîïåÿ "×åðíîãîëîâûé æóðàâëü", äðóãèå ðîìàíû, ïîâåñòè, ðàññêàçû, ñòèõè, íåêîòîðûå èç êîòîðûõ ñòàëè íàðîäíûìè ïåñíÿìè, áóäóò åùå äîëãî ðàäîâàòü ìíîãèå ïîêîëåíèÿ ÷èòàòåëåé è ñëóøàòåëåé.
 ïðàçäíè÷íîì ìåðîïðèÿòèè, êîòîðîå ïðîõîäèëî â àêòîâîì çàëå Õîìóòíèêîâñêîé øêîëû, ïðèíÿëè ó÷àñòèå èçâåñòíûå çåìëÿêè ìàíæèêèíöåâ: çàñëóæåííûé ðàáîòíèê êóëüòóðû Êàëìûêèè, ñêóëüïòîð Ïåòð Òàçàåâ; íàðîäíûé àðòèñò Ðåñïóáëèêè Êàëìûêèÿ Èâàí Óëàíîâ; ðåêòîð ÔÃÁÎÓ "Êàëìûöêèé ãîñóäàðñòâåííûé óíèâåðñèòåò èìåíè Á.Á.Ãîðîäîâèêîâà", ïî÷åòíûé ðàáîòíèê ïðîôåññèîíàëüíîãî îáðàçîâàíèÿ ÐÔ, çàñëóæåííûé ó÷èòåëü Ðåñïóáëèêè Êàëìûêèÿ è ïî÷åòíûé æèòåëü Èêè-Áóðóëüñêîãî ðàéîíà Áàäìà Ñàëàåâ. Íà ìåðîïðèÿòèè ïðèñóòñòâîâàëè: ãëàâà Èêè-Áóðóëüñêîãî ÐÌÎ, âûïóñêíèê Õîìóòíèêîâñêîé øêîëû Âèêòîð Ñàíäæèåâ, ñóïðóãà è ñîðàòíèöà ïèñàòåëÿ, âåòåðàíà Âåëèêîé Îòå÷åñòâåííîé âîéíû Ì.Íàðìàåâà Àéÿ Íàðìàåâà; íàðîäíûé ïîýò Êàëìûêèè, ïðåäñåäàòåëü Ñîþçà ïèñàòåëåé Ýðäíè Ýëüäûøåâ, íàðîäíûé ïîýò, çàñëóæåííûé ðàáîòíèê êóëüòóðû Êàëìûêèè è ÐÔ, ïî÷åòíûé ãðàæäàíèí ÐÊ Âëàäèìèð Íóðîâ; íà÷àëüíèê îòäåëà ÌÑÕ ÐÊ Ñàíàë Ìóõàðàåâ; ïðåäñåäàòåëü Èêè-Áóðóëüñêîãî ðàéîííîãî Ñîáðàíèÿ äåïóòàòîâ Òàòüÿíà Îëþøåâà
Ïðèåõàëè ïîçäðàâèòü ðîäíóþ øêîëó è âûïóñêíèêè ðàçíûõ ëåò. Îíè ïîäåëèëèñü òåïëûìè âîñïîìèíàíèÿìè î ñâîèõ ó÷èòåëÿõ, èñòîðèÿìè èç øêîëüíîé æèçíè. Ñòàðøåå ïîêîëåíèå áîëüøå âñïîìèíàëè î çíàìåíèòûõ çåìëÿêàõ, èõ òðóäîâîé è òâîð÷åñêîé äåÿòåëüíîñòè. Àéÿ Áîðèñîâíà Íàðìàåâà âðó÷èëà ñåìåéíûé ïàìÿòíûé ïîäàðîê ñàìîé þíîé ó÷àùåéñÿ øêîëû, åäèíñòâåííîé ïåðâîêëàññíèöå Àëüìèíå Ìóõëàåâîé. Âëàäèìèð Íóðîâ ïîñâÿòèë ñâîå ñòèõîòâîðåíèå "Êîìáàòûí ´´äì" Ìîðõàäæè Íàðìàåâó. Ïåòð Òàçàåâ è Èâàí Óëàíîâ âûðàçèëè íàäåæäó, ÷òî ïðèäåò âðåìÿ, êîãäà ìíîãèå çåìëÿêè âåðíóòñÿ íà ðîäèíó, è â øêîëå áóäåò ìíîãî ó÷åíèêîâ. Áàäìà Ñàëàåâ ïîçäðàâèë âñåõ õîìóòíèêîâöåâ ñ þáèëååì, âñïîìèíàÿ Ì.Íàðìàåâà, ñêàçàë: "Ìíå ïîâåçëî, ÷òî â ñòóäåí÷åñêèå ãîäû, êîãäà èäåò ñòàíîâëåíèå ëè÷íîñòè, ñóäüáà ïîäàðèëà ìíå ðàäîñòü îáùåíèÿ ñ ýòèì óäèâèòåëüíûì ÷åëîâåêîì. Íàðìàåâ äëÿ ìåíÿ - ýòî, ïðåæäå âñåãî, ïðåêðàñíûé ó÷èòåëü, ÷óòêèé ïåäàãîã, çàìå÷àòåëüíûé íàñòàâíèê, è îí ïî ïðàâó ïðèíàäëåæèò ê ÷èñëó âûäàþùèõñÿ ñûíîâåé íàøåãî íàðîäà, ëó÷øèõ ëþäåé ðåñïóáëèêè è ñòðàíû".
Ãëàâà ðàéîíà Âèêòîð Ñàíäæèåâ ïîçäðàâèë ó÷èòåëåé, âåòåðàíîâ ïåäàãîãè÷åñêîãî òðóäà, ó÷àùèõñÿ è ðîäèòåëåé Õîìóòíèêîâñêîé ÑÎØ: "Íà ïðîòÿæåíèè öåëîãî ñòîëåòèÿ øêîëà áåðåæíî õðàíèò è ðàçâèâàåò ñëàâíûå òðàäèöèè îòå÷åñòâåííîãî îáðàçîâàíèÿ. Îíà îáó÷èëà, âîñïèòàëà è ïîìîãëà íàéòè ñâîå ìåñòî â æèçíè ñîòíÿì ñâîèõ âûïóñêíèêîâ. Çà ýòè ãîäû ñôîðìèðîâàëñÿ çàìå÷àòåëüíûé ïåäàãîãè÷åñêèé êîëëåêòèâ, íàéäåíû íîâûå ôîðìû îáó÷åíèÿ, íàêîïëåí áåñöåííûé îïûò ðàáîòû. Æåëàåì ïåäàãîãàì íîâûõ òâîð÷åñêèõ ñâåðøåíèé è óäà÷, ó÷åíèêàì - íàñòîé÷èâîñòè, òåðïåíèÿ è òðóäîëþáèÿ, à øêîëå - ñòàáèëüíîñòè è ïðîöâåòàíèÿ!".
Ñîñòîÿëñÿ ïðàçäíè÷íûé êîíöåðò, â êîòîðîì ïðèíÿëè ó÷àñòèå äåòñêèé îáðàçöîâûé õîðåîãðàôè÷åñêèé àíñàìáëü "Àðàíçàë" Èêè-Áóðóëüñêîé ÑÎØ, âîñïèòàííèêè äåòñêîãî ñàäà "Òþëüïàí" è ó÷àùèåñÿ øêîëû.
Àë¸íà Âèêòîðîâà

Íåäàâíî, 26 îêòÿáðÿ, â Ýëèñòå, â Äîìå ïðàâèòåëüñòâà, ñîñòîÿëàñü Ìåæðåãèîíàëüíàÿ íàó÷íî-ïðàêòè÷åñêàÿ êîíôåðåíöèÿ "Ïðàâîñóäèå êàê èíñòèòóò îáåñïå÷åíèÿ ïðàâ è ñâîáîä ÷åëîâåêà è ãðàæäàíèíà". Îðãàíèçàòîðàìè âûñòóïèëè Âåðõîâíûé ñóä Ðåñïóáëèêè Êàëìûêèÿ, Óïðàâëåíèå Ñóäåáíîãî äåïàðòàìåíòà ÐÊ, Êàëìûöêèé ãîñóäàðñòâåííûé óíèâåðñèòåò èì. Á.Á. Ãîðîäîâèêîâà.
 êîíôåðåíöèè ïðèíÿëè ó÷àñòèå çàìåñòèòåëü Ïðåäñåäàòåëÿ ïðàâèòåëüñòâà ÐÊ Áîîâà Áàäìàåâ, çàìåñòèòåëü ïðåäñåäàòåëÿ Âåðõîâíîãî ñóäà ÐÊ Ìèõàèë Ìó÷àåâ, ïðîêóðîð ÐÊ Ðîìàí Òþòþíèê, íà÷àëüíèê Óïðàâëåíèÿ Ñóäåáíîãî äåïàðòàìåíòà â ÐÊ Äîðäæè Ñàìòûíîâ, ñóäüè Ðåñïóáëèêè Êàëìûêèÿ, à òàêæå äåêàíû ôàêóëüòåòîâ è ïðåïîäàâàòåëè, ñòóäåíòû è ìàãèñòðàíòû ÊàëìÃÓ, ïðåäñòàâèòåëè þðèäè÷åñêèõ âóçîâ Þæíîãî ôåäåðàëüíîãî îêðóãà, Ñåâåðî-Êàâêàçñêîãî ôåäåðàëüíîãî óíèâåðñèòåòà, Þæíîãî ôåäåðàëüíîãî óíèâåðñèòåòà, Ìîñêîâñêîé þðèäè÷åñêîé àêàäåìèè èìåíè Êóòàôèíà. Âåë ðàáîòó ïëåíàðíîãî çàñåäàíèÿ ðåêòîð ÊàëìÃÓ Áàäìà Ñàëàåâ.  ðàìêàõ íàó÷íîãî ôîðóìà øåë îáìåí ìíåíèÿìè ïî ïðîáëåìàì ôîðìèðîâàíèÿ è ðàçâèòèÿ èíñòèòóòà ïðàâ è ñâîáîä ÷åëîâåêà è ãðàæäàíèíà â ìèðå è â Ðîññèè, îáåñïå÷åíèÿ ïðàâ è ñâîáîä ÷åëîâåêà è ãðàæäàíèíà ïðè îñóùåñòâëåíèè ïðàâîñóäèÿ.
Ó÷àñòíèêè ïëåíàðíîãî çàñåäàíèÿ ðàññêàçàëè â ñâîèõ äîêëàäàõ î ðàçâèòèè ñóäåáíîé ñèñòåìû ÐÔ, å¸ ñòðóêòóðå è ïðèçíàêàõ, à òàêæå î åå åäèíñòâå. Îíè òàêæå ïðîàíàëèçèðîâàëè ñîâðåìåííîå ñîñòîÿíèå ìåõàíèçìà ñóäåáíîé çàùèòû â ðàìêàõ ãîñóäàðñòâåííîãî îáåñïå÷åíèÿ ïðàâ è ñâîáîä ãðàæäàí, ïóòè åãî ñîâåðøåíñòâîâàíèÿ. Ó÷àñòèå ñóäåé â íàó÷íîì ôîðóìå ñîçäàëî óíèêàëüíóþ ïëîùàäêó âçàèìîäåéñòâèÿ íå òîëüêî ó÷åíûõ - ïðåäñòàâèòåëåé ðàçëè÷íûõ íàó÷íûõ øêîë è íàïðàâëåíèé, íî è âíåñëî â îáñóæäåíèå ïðàêòè÷åñêèé àñïåêò ðåàëèçàöèè çàêîíîäàòåëüíûõ èçìåíåíèé.
Òàê, íàïðèìåð, èíòåðåñ ó÷àñòíèêîâ êîíôåðåíöèè âûçâàë äîêëàä ïðåäñåäàòåëÿ Ýëèñòèíñêîãî ãîðîäñêîãî ñóäà, êàíäèäàòà þðèäè÷åñêèõ íàóê Áîðèñà Êåíçååâà "Ïðàâà è ñâîáîäû ÷åëîâåêà è ãðàæäàíèíà â ìèðå è Ðîññèè".  íåêîòîðûõ ñòðàíàõ îíè äàæå äî ñèõ ïîð çàâèñÿò îò âåðîèñïîâåäàíèÿ ãðàæäàíèíà. Îá àäìèíèñòðàòèâíîì ïðàâîñóäèè â ñèñòåìå ñïîñîáîâ çàùèòû ïðàâ è ñâîáîä ÷åëîâåêà è ãðàæäàíèíà ðàññêàçàëà ñóäüÿ Ýëèñòèíñêîãî ãîðîäñêîãî ñóäà Íàòàëüÿ Öûêàëîâà. ×èñëî òàêèõ äåë â ñóäàõ óâåëè÷èâàåòñÿ, ÷òî äàåò âîçìîæíîñòü íå ïðèâëåêàòü âïåðâûå îñòóïèâøèõñÿ ãðàæäàí ê ñòðîãîìó óãîëîâíîìó íàêàçàíèþ.
Äàëåå ñ äîêëàäîì "Èçìåíåíèå èíñòèòóòà ïðèñÿæíûõ çàñåäàòåëåé" âûñòóïèëà ìèðîâîé ñóäüÿ ñóäåáíîãî ó÷àñòêà ¹1 Ñàðïèíñêîãî ñóäåáíîãî ðàéîíà Èðèíà Çåëåíêî. Ïîó÷èòåëüíûì äëÿ ñòóäåíòîâ è ìàãèñòðàíòîâ ñòàëî ñîîáùåíèå óïîëíîìî÷åííîãî ïî ïðàâàì ÷åëîâåêà â ÐÊ Åâãåíèÿ Åìåëüÿíåíêî îá îïûòå âçàèìîäåéñòâèÿ óïîëíîìî÷åííîãî ïî ïðàâàì ÷åëîâåêà ñ ñóäåáíîé ñèñòåìîé ïðè çàùèòå ïðàâ è ñâîáîä ÷åëîâåêà. Çàòåì ñëîâî áûëî ïðåäîñòàâëåíî ãîñòþ, êàíäèäàòó ïåäàãîãè÷åñêèõ íàóê, äîöåíòó êàôåäðû ãóìàíèòàðíûõ è ñîöèàëüíî-ýêîíîìè÷åñêèõ äèñöèïëèí Ðîñòîâñêîãî ôèëèàëà Ðîññèéñêîãî ãîñóäàðñòâåííîãî óíèâåðñèòåòà ïðàâîñóäèÿ Ëþäìèëå Äðîâàëåâîé. Îíà ðàññêàçàëà îá ýëåêòðîííîì ïðàâîñóäèè, êàê ñïîñîáå îáåñïå÷åíèÿ ïðàâà ãðàæäàí íà ïîëó÷åíèå èíôîðìàöèè è íà äîñòóï ê ïðàâîñóäèþ.
Æèâîå îáñóæäåíèå âûçâàëî ñîîáùåíèå ïðåäñåäàòåëÿ ñîâåòà, ïðåäñåäàòåëÿ èñïîëíèòåëüíîãî êîìèòåòà ðåãèîíàëüíîãî îòäåëåíèÿ Îáùåðîññèéñêîé îáùåñòâåííîé îðãàíèçàöèè "Àññîöèàöèÿ þðèñòîâ Ðîññèè" Àíàñòàñèè Êðàâöîâîé î âíåñóäåáíûõ ïðîöåäóðàõ ðàçðåøåíèÿ ñóäåáíûõ ñïîðîâ, êàê ýëåìåíòå ïðàâîñóäèÿ. Ïîçíàâàòåëüíûì äëÿ ó÷àñòíèêîâ êîíôåðåíöèè ñòàë äîêëàä êàíäèäàòà þðèäè÷åñêèõ íàóê, çàâåäóþùåãî êàôåäðîé òåîðèè è èñòîðèè ãîñóäàðñòâà è ïðàâà ôàêóëüòåòà óïðàâëåíèÿ è ïðàâà Êàëìûöêîãî ãîñóäàðñòâåííîãî óíèâåðñèòåòà èì. Á.Á. Ãîðîäîâèêîâà Åâãåíèÿ Êàìàíäæàåâà íà òåìó: "Ïðàâîñóäèå êàê òåîðåòèêî-ïðàâîâàÿ êàòåãîðèÿ".
Âî âðåìÿ êîíôåðåíöèè íà÷àëüíèê Ñóäåáíîãî äåïàðòàìåíòà ÐÊ Äîðäæè Ñàìòûíîâ âðó÷èë ìåäàëü "Çà âçàèìîäåéñòâèå" ðåêòîðó ÊàëìÃÓ Áàäìå Ñàëàåâó, ïðîðåêòîðó Ýëüçå Ìàíòàåâîé, çàâåäóþùåé êàôåäðîé Ãàëèíå ßðìàðêèíîé. "ßâëÿÿñü îïîðíûì ðåãèîíàëüíûì óíèâåðñèòåòîì, êîëëåêòèâ ÊàëìÃÓ àêòèâíî âçàèìîäåéñòâóåò ñ ðåãèîíàëüíûìè è ìóíèöèïàëüíûìè îðãàíàìè âëàñòè, îáùåñòâåííûìè îðãàíèçàöèÿìè è ñ ôåäåðàëüíûìè ñòðóêòóðàìè íà òåððèòîðèè Êàëìûêèè. Ýòà èíòåãðàöèÿ äàåò íàì âîçìîæíîñòü ðàçâèâàòüñÿ, ðåøàòü ñîâìåñòíûå çàäà÷è è íàëàæèâàòü ïîëåçíîå ñîòðóäíè÷åñòâî, äàâàòü ïðàêòè÷åñêèå çíàíèÿ ñòóäåíòàì è ìàãèñòðàíòàì. Íà êîíôåðåíöèè äåëÿòñÿ îïûòîì âåäóùèå þðèñòû ðåñïóáëèêè, ýòî ïîñëóæèò õîðîøåé øêîëîé íàøèì áàêàëàâðàì, àñïèðàíòàì è ìàãèñòðàíòàì. Îíè ïðîõîäÿò ïðàêòèêó â ïðàâîîõðàíèòåëüíûõ îðãàíàõ ÐÊ, à áîëåå ïîëîâèíû âûïóñêíèêîâ ÊàëìÃÓ ýòîãî ïðîôèëÿ ðàáîòàþò â ñóäàõ ðåñïóáëèêè",- îòìåòèë Áàäìà Ñàëàåâ, ïîä÷åðêíóâ âàæíîñòü ïðîâåäåíèÿ íàó÷íîãî ôîðóìà.
Ïîñëå îáåäà â ó÷åáíîì êîðïóñå ¹7 ÊàëìÃÓ ïðîøëà äèñêóññèîííàÿ ïëîùàäêà ïî òåìå " Àêòóàëüíûå ïðîáëåìû îáåñïå÷åíèÿ ïðàâ è èíòåðåñîâ ÷åëîâåêà è ãðàæäàíèíà", ãäå âûñòóïèëè ñ äîêëàäàìè ñòóäåíòû è ïðåïîäàâàòåëè ÊàëìÃÓ, çàòåì áûëè ïîäâåäåíû èòîãè íàó÷íî-ïðàêòè÷åñêîé êîíôåðåíöèè. Ïî å¸ èòîãàì áóäåò èçäàí ñáîðíèê òåçèñîâ äîêëàäîâ ó÷àñòíèêîâ.

Ãóíà ÒÞÐÁÅÅÂ

 ã.Ñàíêò-Ïåòåðáóðãå ñ 16 ïî 20 îêòÿáðÿ ïðîøëà XX Ìåæäóíàðîäíàÿ þíîøåñêàÿ íàó÷íàÿ êîíôåðåíöèÿ "Ïóøêèí, Òóðãåíåâ è ìèðîâàÿ êóëüòóðà".  î÷åðåäíîé ðàç ìíîãîïðîôèëüíàÿ ãèìíàçèÿ ã. Ëàãàíè ïðåäñòàâèëà íà ýòîì ôîðóìå ãðóïïó íà÷èíàþùèõ îäàð¸ííûõ èññëåäîâàòåëåé.
Ñòðåìèòåëüíîñòü æèçíè çàñòàâëÿåò íàñ ìåíÿòü îòíîøåíèå ê íàó÷íîìó òðóäó. Èññëåäîâàòåëåì òåïåðü ÿâëÿåòñÿ íå òîëüêî ó÷¸íûé, ñïåöèàëèñò, íî è ïîäðîñòîê, øêîëüíèê. Íàâûêè ïîëó÷åíèÿ íîâûõ çíàíèé â îáÿçàòåëüíîì ïîðÿäêå òðåáóþòñÿ íå òîëüêî òåì, êòî ñâÿçûâàåò ñâîþ æèçíü ñ íàóêîé, íî è íåîáõîäèìû êàæäîìó ÷åëîâåêó. Äëÿ òîãî, ÷òîáû äîñòè÷ü óñïåõà, ÷åëîâåê äîëæåí âñ¸ áîëüøå âíèìàíèÿ óäåëÿòü ñàìîîáðàçîâàíèþ è ñàìîðàçâèòèþ. Ìû ïðèó÷àåì ê ýòîìó íàøèõ âîñïèòàííèêîâ, äàåì èì âîçìîæíîñòü ó÷àñòâîâàòü â ñåðüåçíûõ êîíêóðñàõ. Âîò óæå òðåòèé ãîä ãèìíàçèÿ ã.Ëàãàíè îòïðàâëÿåò â ñåâåðíóþ ñòîëèöó ñàìûõ äîñòîéíûõ.
Íûíåøíåå îáðàçîâàíèå îðèåíòèðîâàíî íà ðàçâèòèå ëè÷íîñòè, à èìåííî íà ñîâåðøåíñòâîâàíèå òàêèõ íàâûêîâ, êàê óìåíèå ðàññóæäàòü, ñðàâíèâàòü, îöåíèâàòü ïîëó÷åííóþ èíôîðìàöèþ, à òàêæå íàõîäèòü åå â ñïðàâî÷íîé ëèòåðàòóðå, èíòåðïðåòèðîâàòü ýòè äàííûå ñ ó÷åòîì ñëîæèâøèõñÿ ïîíÿòèé è ïðåäñòàâëåíèé, àðãóìåíòèðîâàòü ñîáñòâåííóþ òî÷êó çðåíèÿ. Èññëåäîâàíèå, êàê âèä äåÿòåëüíîñòè, äîëæíî ïðèâîäèòü ê óñòîé÷èâîìó îñîçíàííîìó è æåëàåìîìó ðåçóëüòàòó: ÷åì ðàíüøå íà÷èíàåòñÿ èññëåäîâàòåëüñêàÿ äåÿòåëüíîñòü, òåì îíà áóäåò ýôôåêòèâíåå.
16 ó÷åíèêîâ èç 7-10-õ êëàññîâ âûñòóïèëè ñ ñîîáùåíèÿìè î ñâîèõ èññëåäîâàíèÿõ ñðåäè áîëüøîé àóäèòîðèè ñâåðñòíèêîâ èç Ðîññèè è áëèæíåãî çàðóáåæüÿ, à òàêæå ïåðåä âåäóùèìè ó÷¸íûìè è ïèñàòåëÿìè íàøåé ñòðàíû. Íà ýòîò ðàç æþðè îöåíèëî ëàãàíñêèõ ãèìíàçèñòîâ î÷åíü âûñîêî: 13 ó÷åíèêîâ çàíÿëè ïðèçîâûå III ìåñòà, Àëåêñàíäð Ìàíãóòîâ è Äæèðãàëà Î÷èðîâà (ñåêöèÿ "Ìåæäèñöèïëèíàðíàÿ") çàíÿëè I ìåñòî, à Òþðáÿ Áàòûðîâ ïîëó÷èë ñïåöèàëüíûé ïðèç æþðè â ñåêöèè "Êðàåâåäåíèå".
Êîíôåðåíöèÿ ðåàëèçóåòñÿ ñ èñïîëüçîâàíèåì ãðàíòà Ïðåçèäåíòà Ðîññèéñêîé Ôåäåðàöèè íà ðàçâèòèå ãðàæäàíñêîãî îáùåñòâà.
Ïîìèìî íàó÷íûõ çàíÿòèé, ó÷àñòíèêàì áûëà ïðåäëîæåíà òåìàòè÷åñêàÿ ýêñêóðñèÿ ïî ã.Ñàíêò-Ïåòåðáóðãó è ïðîñìîòð õóäîæåñòâåííîãî ôèëüìà ïî ìîòèâàì ïðîèçâåäåíèé È.Ñ.Òóðãåíåâà. Êðîìå òîãî, þíûå èññëåäîâàòåëè ïðèíÿëè ó÷àñòèå â ðàçíîîáðàçíîé ýêñêóðñèîííîé ïðîãðàììå: çíàêîìñòâî ñ õóäîæåñòâåííûìè ñîêðîâèùàìè Ðóññêîãî ìóçåÿ, Ýðìèòàæà, ïîåçäêà â Öàðñêîå Ñåëî ñ ïîñåùåíèåì Ëèöåÿ è Åêàòåðèíèíñêîãî äâîðöà, ýêñêóðñèÿ ïî "Ïóøêèíñêîìó äîìó" (ÈÐËÈ ÐÀÍ).
Êàëìûöêàÿ äåëåãàöèÿ ïðèíÿëà àêòèâíîå ó÷àñòèå â öåðåìîíèè çàêðûòèÿ êîíôåðåíöèè: â êðàñî÷íûõ íàöèîíàëüíûõ êîñòþìàõ ðåáÿòà èñïîëíèëè ëèòåðàòóðíî-ìóçûêàëüíóþ êîìïîçèöèþ "Ïðîùàé, ëþáåçíàÿ êàëìû÷êà!", ïðîäåìîíñòðèðîâàâ ñâîè òâîð÷åñêèå ñïîñîáíîñòè.
Îðãàíèçàòîðàìè þíîøåñêîé íàó÷íîé êîíôåðåíöèè âûñòóïèëî Ñàíêò-Ïåòåðáóðãñêîå îáùåñòâî "Ïóøêèíñêèé ïðîåêò" ñîâìåñòíî ñ Èíñòèòóòîì ðóññêîé ëèòåðàòóðû ÐÀÍ ("Ïóøêèíñêèé Äîì"), Ñàíêò-Ïåòåðáóðãñêèì ãîñóäàðñòâåííûì óíèâåðñèòåòîì è Âñåðîññèéñêèì ìóçååì À. Ñ. Ïóøêèíà.
Çîÿ Î×ÈÐÎÂÀ
Ìíîãîïðîôèëüíàÿ ãèìíàçèÿ ã.Ëàãàíè

 ìèíóâøóþ ñóááîòó, 27 îêòÿáðÿ, â Ìíîãîôóíêöèîíàëüíîì öåíòðå ïðåäîñòàâëåíèÿ ãîñóäàðñòâåííûõ è ìóíèöèïàëüíûõ óñëóã ïðîø¸ë êîíêóðñ "Ëó÷øèé óíèâåðñàëüíûé ñïåöèàëèñò ÌÔÖ", ïîñâÿù¸ííûé øåñòèëåòèþ îðãàíèçàöèè. Êîíêóðñ ñòàë óæå òðàäèöèîííûì åæåãîäíûì ïðàçäíèêîì äëÿ ñîòðóäíèêîâ ó÷ðåæäåíèÿ.
 ýòîì ãîäó çà çâàíèå ëó÷øåãî ñïåöèàëèñòà áîðîëèñü âîñåìü ó÷àñòíèêîâ: ñïåöèàëèñòû Äîïîëíèòåëüíîãî îòäåëåíèÿ ÀÓ "Ìíîãîôóíêöèîíàëüíûé öåíòð" ïî ã.Ýëèñòå - Àéñà Ìàíäæèåâà, îòäåëåíèé ÌÔÖ ïî Ëàãàíñêîìó ðàéîíó - Ìàðèÿ Öîáäàåâà, Þñòèíñêîìó ðàéîíó - Ýëèíà Êàáëóíîâà, Êåò÷åíåðîâñêîìó ðàéîíó - Áàéðòà Áàñàåâà, Ïðèþòíåíñêîìó ðàéîíó - Þëèÿ Áàäìàåâà, ßøêóëüñêîìó ðàéîíó - Èðèíà Áàäìàåâà, ÌÔÖ ïî ã.Ýëèñòå - Î÷èð Öóìáóåâ è Áàñíã Áóðèíîâà. Êàê îòìåòèëè âåäóùèå ìåðîïðèÿòèÿ, ýòî ëþäè, êîòîðûå ñòðåìÿòñÿ ê ïðîôåññèîíàëüíîìó ðîñòó è ñàìîîòäà÷å.
Íàâûêè è óìåíèÿ ó÷àñòíèêîâ îöåíèâàëà êîíêóðñíàÿ êîìèññèÿ ïîä ïðåäñåäàòåëüñòâîì çàìåñòèòåëÿ íà÷àëüíèêà Óïðàâëåíèÿ ïî ðàçâèòèþ ýëåêòðîííîãî ïðàâèòåëüñòâà Ðåñïóáëèêè Êàëìûêèÿ Àðñëàíà Ìàíäæèåâà.
"Ñåãîäíÿøíèé êîíêóðñ âàæåí äëÿ âñåõ.  îñîáåííîñòè äëÿ ó÷àñòíèêîâ, êîòîðûì õî÷åòñÿ ïîæåëàòü, ÷òîáû òå íàâûêè, êîòîðûå îíè ïðîäåìîíñòðèðóþò íàì, ïîçâîëèëè èì ðàçâèâàòüñÿ è äîáèâàòüñÿ óñïåõîâ íà èõ ïðîôåññèîíàëüíîì ïîïðèùå, ÷òîáû ïðèíîñèòü ïîëüçó íàøåìó îáùåñòâó", - ïîæåëàë êîíêóðñàíòàì ïî÷¸òíûé ãîñòü êîíêóðñà è ÷ëåí êîíêóðñíîé êîìèññèè, ãëàâà ã.Ýëèñòû, ïðåäñåäàòåëü Ýëèñòèíñêîãî ãîðîäñêîãî ñîáðàíèÿ Âÿ÷åñëàâ Íàìðóåâ.
Êîíêóðñ ñîñòîÿë èç ïÿòè ýòàïîâ, â õîäå êîòîðûõ ó÷àñòíèêàì áûëî íåîáõîäèìî ïðåäñòàâèòü ïîäãîòîâëåííóþ çàðàíåå âèäåîïðåçåíòàöèþ î ñåáå è ñâîåé ðàáîòå, ïðîäåìîíñòðèðîâàòü íàâûêè îêàçàíèÿ íàèáîëåå âîñòðåáîâàííîé, èíòåðåñíîé, íî â òî æå âðåìÿ è ñàìîé ñëîæíîé óñëóãè - ïðèåìà è âûäà÷è äîêóìåíòîâ, ïðîéòè êîíêóðñ äåñÿòèïàëüöåâîãî íàáîðà òåêñòà íà êëàâèàòóðå, à òàêæå ñäàòü òåñò íà çíàíèå íîðìàòèâíî-ïðàâîâûõ àêòîâ è ìíîãîå äðóãîå.
Ïî èòîãàì êîíêóðñà ïîáåäó îäåðæàëà âåäóùèé ñïåöèàëèñò îòäåëåíèÿ ÀÓ “ÌÔÖ” ïî ã.Ýëèñòå Áàñíã Áóðèíîâà.
Ñàíäæè ÀËÅÊÑÅÅÂ

Îäàõí Õàëüìã Òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí ñ¢¢ðò íèëõä ò´ðëºèã óðìäóëëºíà ò´ð õ³ë³ãäñí áèë³. Ñ¢ë öàãò ìàíà òàœº÷ä îëí ¢ðò³ ´ðê-á¢ëì¢äèí òî ´ñ÷³í³. Ýí šèë³ñ àâí ò¢ð¢í ¢ðíü ºàðñí ´ðê-á¢ëì¢äò áàñ ä´œ ê¢ðãäã áîëâ. Õîéðäã÷ áîëí ºóðâäã÷ ¢ðí ò´ðñí ´ðê-á¢ëì¢äò íåã ¢ë¢ èê îíüã ´ããäš, ýêèí ñåðòèôèêàòûí ì´œãí³ñ äåì ê¢ðãí³.
Ýí šèëèí ÿíâàðü ñàðàñ àâí Ìîñêâà áàëºñíà ìýð Ñåðãåé Ñîáÿíèí³ ñåäâ³ð³ð íèëõ ò´ðš ºàðõëà ýí¢íä áåëã á³ð¢ëš ´ããäí³. Íèëõ áîëºíä šèë ê¢ðòëíü êåðãëãäõ õóâö-õóíð, ê´íšë, îëí ç¢ñí ãèãèåíè÷åñê ýä-òàâð áîëí íàíü ÷èãí êåñã òîîò ´ãí³. ijê³ä ýí áåëã øèøëœ ÿðøãò ´ããäí³, òåã³ä ýê-ýöêíü ¢ðíä³í îð õóëäš àâàä óãà áîëõëà, òåð¢íä íèëõèã óíòóëš áîëõìí.
Ýí çóíàð Î.Øóíãàåâàí íåðò³ ïåðèíàòàëüí Öóòõëœãèí àõ ýì÷ Òàìàðà Åðìîøêàåâà òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí Àõëà÷ Èãîðü Çîòîâëà áîëñí õàðºëòä ýí ñåäâ³ðèã ìàíà ðåãèîíä îëçëõ ñàíàí á³³õèí òóñêàð õóâàëöñí áèë³. Ýí êåðã ê¢ö³ëºíä šèëä òàâí ñàé àðñëœ êåðãëãäõìí ãèš àõ ýì÷ êåëñìí. Òåìäãëõ³ñ, ïåðèíàòàëüí Öóòõëœä áຠòåòêâðò³ áîëí šèðºëèí ê¢íä òààëä òóññí ꢢêä óëñ öàºàí ò´ð áîëõëà, ýì÷íð íèëõ áè÷êä¢äò êåðãò³ õóâö-õóíð áåëãëäã ñ³í àâúÿñ á³³í³.
Ò.Åðìîøêàåâàí òåìäãëñ³ð, ýí šèëèí ò¢ð¢í ´ð³ëä äàâñí šèëèí êåìë³ ä¢œö¢ë³ä õ³ë³õë³ ïåðèíàòàëüí Öóòõëœä íèëõä ò´ðëºí ´ñâ. Òàœº÷èí ñààòà ꢢêä óëñèí èê çóíü ýíä öàºàí ò´ð áîëíà. Ñ¢ë šèëì¢äò ýíä ꢢêä óëñèí ò´ë³ ñ³í òààë òîãòàãäâ, ÊÒÊ áîëí ËÓÊÎÉË êîìïàíüñèí ä´œã³ð ´äã³ öàãà îáîðóäîâàíü óãëš ò³âãäâ.
Õàðºëòä áîëñí ꢢíäâðò ÊÒÊ áîëí ËÓÊÎÉË êîìïàíüñèí ä´œã³ð ÷èãí èèì áåëã á³ð¢ëš ´ãëºí³ ò´ðèã õàºëš áîëõèã çààãäñí áèë³. Èèì ñ³í ñåäâ³ð á³³äë-šèðºëä òîõðàãäõëà ìàíà òàœº÷ä íèëõä ò´ðëºí èêäõ ãèñí í³³ëâð á³³í³. Áààõí ´ðê-á¢ëì¢äò èèì áåëã èê áàéð ¢¢ä³õ ãèš ñàíãäíà. Êåëõä, áè÷êä¢äèí õóâö-õóíð éèð ¢íò³ áîëíà, òåã³ä šèë ê¢ðòëíü õóâö-õóíðàð áîëí íàíü ÷èãí êåðãò³ òîîòàð òåòêõë³ áààõí ´ðê-á¢ëì¢äò ýííü ñ³í ä´œ áîëõìí.
ÄÎΊÀÍ Íàòàëüÿ

Îäàõí, îêòÿáðü ñàðèí 29-ä, Ýëñòä, "Õàëüìã Òàœº÷" ÐÈÀ-í ãåðò ²ð³ñ³í íîìèí àêàäåìèí ìåäëèí Õàëüìã íîìèí Öóòõëœãèí ê´äë³÷íð Óòàø Î÷èðîâ áîëí Ýðäíü Êåêååâ àðõåîëîãèí õàëõàð êåñí èëäêëèí òóñêàð êåëš ´ãâ.
- Íîìºí äàëàºàñ àâí Õàð òåœãñ ê¢ðòë ¢ðãëšë³ä á³³ñí Àëäð Òååãèí íåã ³œãíü ìàíà òàœº÷ êåç³í³ á³³ñìí. Ýíä Òîðºí Óëàí Çàì Õààëºàð õóëä-㢢ëã³í öóã äåë곺³ð êåãäš³ñìí. Ýíä êåñã öèâèëèçàö õà𺚠òóóšèí éîâóäûã ò¢ðãä¢ëš³ñìí. Ñêèôìóä, ñàðìàòìóä ìàíà ºàçðàð í¢¢ëäš éîâñìí, çóã ýäí ýâð³ áè÷ìð óãà á³³ñìí.
Òåã³ä ýäí³ òóóšèí, ê¢ö³š³ñí ¢¢ëäâðèí, šèðºëèí òóñêàð çóã ö´´êí þì Êèòäèí ýñ ãèš êå糜ê Ãðåöèí íîìòíð áè÷š³ñí äåãòðì¢ä³ñ îëš àâ÷ áîëšàíà, ÿºàä ãèõë³ ýäí Àëäð òååã³ð í¢¢š éîâšàñí êåëí-óëñàñ äåãä õîë á³³ñìí. Òèèã÷ê³ä êå糜ê äåãòðì¢äò îðñí òîîòûã ç³ðìä³í õàšè뺳ä áè÷í³. Òåã³ä õàìãèí ¢íí-÷èê òóóšèí ¢ëäë àðõåîëîãóäûí èëäêñí òîîò áîëíà, - ãèš ê¢¢íäâðèã òóóšèí íîìèí äîêòîð Óòàø Î÷èðîâ ýêëâ.
Òåð¢í³ êåëñ³ð, ìàíà òàœº÷ä àðõåîëîãóäûí øèíšëëò êåñã àðâàä šèë õîîðàí ýêëñìí, òåð òîîä ïðîôåññîð Óðáæóð Ýðäíèåâ òåð¢ã ê¢ö³š éîâñìí.
Îäà èê áàëºñ îëš àâõä éèð ê¢íä, çóã ö´´êí óëñ á³³ñí áàéí ê¢¢í³ á³³øœ, òåð¢í³ ÿë÷íðèí ãåðì¢ä, òåäí³ á³ðš³ñí øèâ³ñ îëš àâ÷ áîëšàíà. Òèèì øèâ³, á³³øœò³ ºàçðèã ìàíà òàœº÷èí Ãîðîäîâèêîâñê ðàéîíä îëš àâñìí. Òåð îëâðèí òóñêàð Ãîðîäîâèêîâñê ðàéîíà ìóçåéèí ºàðäà÷ Ëàðèñà Ìàíæèêîâà 2008 šèëä 糜ãëñìí.
Õîéð šèë äàâñíà õ´´í ÊÍÖ-í àðõåîëîãèí ³œãèí, ²ð³ñ³í íîìèí íàíü ÷èãí Öóòõëœãèí ê´äë³÷íð õ³³âðèí ê´äëìø ýêëâ. Òèèãš Ãîðîäîâèêîâñê ðàéîíä á³³ñí òîëºàä øèíšëëò êåãäâ. "Áàøàíòà-1", "Áàøàíòà - 2" ãèš íîìòíð òåð¢ã íåð³äí³.
Òåð íîìèí øèíšëëò Ãåðìàíÿ À. Ãóìáîëüäòûí íåðò³ ñàœãèí, Òàòàðñòàíà àðõåîëîãèí èíñòèòóòûí ä´œã³ð ê¢ö³ãäš³ñìí. Îëš àâñí áè÷êí áàëºñíà á³³ðí ýâð³ øèâ³ò³ á³³ñìí, Õàçàðñê êàãàíàòûí VIII-÷ çóí šèëèí öàãëà èðëöš³í³, ýíä íîìòíð Êðûìàñ áîëí íàíü ÷èãí ºàçðàñ àâ÷ èðñí àìôîðìóä îëš àâñìí.
- Ýí õ³³³âðèã áèäí íóóðèí ê´â³ä ýêëë³âèäí. Áîîäã ýâäðõë³, òåð êå糜ê þìí ýâð³í ºàð÷ èð³ä á³³â. Ýí øèíšëëòä îðëöòí ãèš áèäí Ìîñêâàí, Ñàíêò-Ïåòåðáóðãèí, Åêàòåðèíáóðãèí èíñòèòóòìóäûí íîìèí ê´äë³÷íðò ¢ðâð êåë³âèäí, ýäí èê ä´œã³í ìàäíä ê¢ðãâ, - ãèš ê¢¢íäâðò ÊÍÖ-í íîìèí ê´äë³÷ Ýðäíü Êåêååâ îðëöâ.
Òàëäàí îëí ç¢ñí ò´ð³ð øèíšëëò êåäã ñïåöèàëèñòíð ýäíä áàñ ä´œ áîëàä á³³â, òåð òîîä õèìèê¢ä, ôèçèê¢ä áîëí íàíü ÷èãí íîìèí ýë÷íð, òèèãš õàìöó êåâ³ð ýäí êåñã òîîòûã êèí³í³ð ìåäš àâ÷ ÷àäâ.
Òèèã÷ê³ä ýíä á³³ñí á³³õò³ óëñ øîâóíà ìàõ, çàºñ èäš³ñìí, òåð¢ã ÿñíà ¢ëäë èòê¢ëš³í³, òèèì êåâ³ð èê öîëòà õàí ýñ ãèš áàéí ê¢í ýíä á³³ñìí ãèš áàñ êåëš áîëšàíà. Îäàõí áîëõëà, ñåíòÿáðü-îêòÿáðü ñàðìóäò, íîìòíð ýíä 35 ìåòð óòäàí ÷îëóí áëîêóä îëš àâñìí, òåðíü øèâ³í ýñ ãèš çåð-çåâèí óë ãèš îëçëšàñí þìí ãèš êåëš áîëšàíà. Ýíä á³³ñí øèâ³í ýðñì¢ä ³ìòí XIX-XX çóí šèëì¢äò öóöëàä ýâð³ííü òîñõëòûí ò´ë³ îëçëšàñìí.
Òèèì êåâ³ð ýíä ³ìòí ýâð³ííü êåðàìèê áîëí õàâòõà ÷îëó ºàðºšàñìí, òèèì þì ºàðºõèí ò´ë³ ýäí øèøëœ áåøì¢ä îëçëšàñìí, òåäí³ñ ºóðâíü îäà ê¢ðòë ¢ëäš. Øèâ³í ýðñ óòäàí 180 ìåòð ê¢ðí³.
Õàçàðñê êàãàíàòûí òàë äóíä, ýí àºó èê îðí-íóòãèí öåöã³ðëòèí öàãëà òåð øèâ³ òîñõãäñìí. Òåœ áîëí Èšë ºîëûí ê´â³ä áàñ òèèì áàëºñí èëäêãäë³, òåäí íåã öàãëà òîñõãäñìí, áîëâ Ãîðîäîâèêîâñê ðàéîíà îáúåêòä êåðàìèê áîëí õàâòõà ÷îëóí îëäñí á³³í³.
dzðì ýêñïîíàòìóä Ãîðîäîâèêîâñê ìóçåéä ýñ ãèš Õàëüìã êåëí-óëñèí ìóçåéä ¢ç¢ëãäõ. Òèèì êåâ³ð ýí îëš àâñí òîîò Õàçàðñê êàãàíàòûí ³ìòí³ šèðºëèí òóñêàð êåñã òîîò ìåäš àâõ à𺠴ã÷³í³. Õ´´ííü íîìèí øèíšëëò ò´ãñ³ãäñí³ äàðó ýíä ìóçåé ÷èãí ñåêš áîëšàíà, êåñã òóðèñòíð Õàçàðñê êàãàíàòûí òóóšàð ñîíüìñõíü ëàâòà. Ýíä òàëäàí ÷èãí òîëºàñ á³³í³, áîëâ òåäíèã øèíšëõ ì´œãí îäà äååð³í óãà. Òèèì êåâ³ð ýí îëâð ìàíà îðí-íóòãèí ¥ìí ¢çãèí ýñ ãèš á¢êë ²ð³ñ³í ò´ë³ èê ÷èíðò³ îëâð áîëõíü ìàºä óãà.
Ò¡ÐÂ²Í ªóíà

Óðš ´äð öóã íàðò-äåëê³ä èíñóëüò ãåì³ñ õ´ðëºí³ ´äð òåìäãëâ. Ýí¢íä íåð³ä³ä "Ñóëäà" ãèäã øèøëœ ìåäèöèíñê ä´œ ê¢ðãëºí³ òàœº÷èí öóòõëœãèí ìåäèöèíñê ïðîôèëàêòèêèí öóòõëœãèí ñïåöèàëèñòíð âîëîíòåðìóäëà õàìäàí ýð¢ë-ìåíäèí àêö äàâóëâ.
Ò.Õàõëûíîâàí íåðò³ ìåäêîëëåäæèí îþòíð ³ìòíä öóñíà äàðëò øèíšëâ, ÷èê àâã-á³ðöèí òóñêàð ö³³ëºâðèí ê´äëìø äàâóëâ. Ýëñòèí öóòõëœä áîëñí àêöä 200 ºàð ê¢í îðëöâ.
Õàëüìã Òàœº÷èí ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà ìèíèñòåðñòâèí àõ òåðàïåâò Îêòÿáðèíà Òÿãèíîâàí êåëñ³ð, ìàíà òàœº÷ä šèë áîëºí 700 ê¢í ýí ãåì³ð ãåìòí³. Ýí ãåì³ñ ñàãëóëš ê¢í áîëºí öóñíà äàðëòàí øèíšëš õ³ë³õ ç´âò³. Ýì÷èí òîîëâðàð 30 ºàðñí óëñ ñàðä íåã ä³êš ýðê áèø öóñíà äàðëòàí øèíšë³ä, òåðíü ´´äëñí áîëõëà ýì÷ä áèé³í ¢ç¢ëõ ç´âò³ áîëšàíà. Öóñíà äàðëòàí øèíšë³ä, ýð¢ë-ìåíäèí á³³äë³í äèãëš ýì÷èí õ³ë³âðò á³³äã ê¢í ýí ³³ìøãò³ ãåì³ð ãåìòøãî.

Áàðò áåëäñíü ÄÎΊÀÍ Íàòàëüÿ
ÇÓÐÃÒ: áàëºñíà ³ìòí ýð¢ë-ìåíä³í øèíšëš³õ êåì

Öåëèíí ðàéîíà ³ìòí³ ñîöèàëüí òåòêâðèí êîìïëåêñí Öóòõëœãèí ê´äë³÷íð ìåðãšëò³í ´´äë¢ëš, ÊàëìÃÓ-í áàãøíðèí êóðñò îðâ. Ðàéîíà ìóíèöèïàëüí á¢ðä³öèí àäìèíèñòðàöèí çàëä áîëñí êóðñò Õàëüìã àõ ñóðºóëèí áàãøíð Ò.Î÷èð-Ãàðÿåâà, Ý.Ñîêàëüñêèé, Ã.Äàðæàãèíîâà áîëí ñàíàòîðèé-ïðîôèëàêòîðèí àõ ýì÷ Ë.Äæåêñåìáåêîâà ñîöèàëüí ê´äë³÷íðë³ çàíÿòüñ äàâóëâ.
Ðàéîíà ÊÖÑÎÍ 27 ñîöèàëüí ê´äë³÷ ìåðãšëò³í ´´äë¢ëñí³ õ´´í øèøëœ óäîñòîâåðåíü àâõìí.

Îäàõí Õàëüìã Òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí Àõëà÷èí äàðóê Áîîâà Áàäìàåâ ²ð³ñ³í ýêîíîìè÷åñê äåëãðëòèí ìèíèñòåðñòâèí øàœºà ïðîãðàììñèí Äåïàðòàìåíòèí äèðåêòîð Àëåêñåé Ãðàíîâñêèéëà õàðºâ. Õàðºëòä òàœº÷èí ýêîíîìèêèí áîëí õóëä-㢢ëã³í³ ìèíèñòðèí íåãäã÷ äàðóê Áàñœ Ìóåâ îðëöâ.
Ìàíà òàœº÷ä øàœºà ïðîãðàììñ á³³äë-šèðºëä òîõðàëºíà áîëí 2019 šèëä ôåäåðàëüí èíâåñòèöèîíí ïðîãðàììä ç³ðì îáúåêòñèã îðóëëºíà òóñêàð õàðºëòä ꢢíäâð áîëâ.