СЕЛІНІ ЭДЛ-АХУ ДЕЛГРХЛІ - ТАЊЄЧ БАТРХ

05-06-2020, 22:44 | Таңһчин зәңгс » Селәнә эдл-аху

Цуг нарт-делкід коронавирус гем тархагдад, экономикд му нилчін кўргв. Эн хальдврта геміс кґлті кесг предприять-заводмуд ўўлдврін зогсаєад, олз-ору уга ўлдв. Болв орн-нутгин экономикин делгрлтин тґлі, імтиг кергті эдл-уушар теткхин тґлі предприятьмўд эвріннь ўўлдврін эклх зґвті. Селіні эдл-ахуст болдг дааврта кемиг эн геміс ишті хооран сааљ болшго, тегід Хальмг Тањєчд тірі тірлєні, олна малас тґл авлєна, хґд кирєлєні болн нань чигн керг-ўўлдврмўд дигті-даратаєар давулгдљана. Эн нірн біідл учрсн кемд эн керг-ўўлдврмўд ямр кевір кўцігдљіхин, селіні эдл-ахун халхд ямаран программс біідл-љирєлд тохрагдљахин тускар Хальмг Тањєчин селіні эдл-ахун министр Адьяна Санл келљ ґгв.

Авсн тґлин чинр сін

- Эн ґдрмўдт мана тањєчд олна малас тґл авлєна дааврта кем тґгссн бііні. Эн љил мана малчнр кўцімљтієір кґдлід, сін чиніті тґл авв гиљ темдглх кергті. Тањєчин селіні болн фермерск эдл-ахусар ут тоодан 280 мињєн туєл авгдв, эннь 100 ўкр болєнас 86 туєл болв. Хґґчнр болхла 1 сай 700 мињєн хурє авв, эннь 100 хґн болєнас 100 хурє тогтав. Тер мет адучнр 4800 уњє, темічнр – 119 ботх авв. Яшкулин района хґґчнр 266 000, Хар Єазрахн 206,4 мињє хурє авад, зураєан давулљ кўців. Тґл авлєна аш кўцімљті болснь малчнрин ик ач-тус болљана, эдн цуєар кергін даавртаєар кўціснь ик бахмљ ўўдіљіні, – гиљ Санл Борисович кўўндврин эклцд келв.
Тґл авлєна кем тґгссні дару хґд кирєлєні керг-ўўлдвр эклні. Тегід ода селіні эдл-ахусар эн кергиг ґґдін кемљінд дигті-даратаєар кўціљ, сін чинрті ноос авхар белдљіні. Сўл кесн то-дигір 1 сай 752 мињєн хґґніс ноос кирєљ авх кергті. Терўніснь 350 мињєн хґн шањєа, наадкснь крестьянск-фермерск эдл-ахусин болна. Урднь хґд кирєлєні кергт селіні біірн улс, оютнр болн сурєульчнр орлцљ, дґњгін кўргдг біісмн. Болв ода хальдврта геміс ишті нірн біідл тогтв, тегід саглх кергті болад хґґчнр эврі арє-чидлірн хґґдін кирєљ авхмн. Љил болєн хґґні ноосна ўн ямаран болхнь хґґчнриг ўўмўлні, тегід эн чинрті тґрт тањєчин селіні эдл-ахун министерств ик оньг ґгчіні.
Дааврта єардачин келсір, нидн Хальмг Тањєчар 7127 тонн ноосн кирєљ авгдла, эн љил чигн терўнлі ідлір авх зура бііні. Харм тґрхд, сўл љилмўдт ноосна ўн бає болљахас ишті кесг эдл-ахус торєн нооста хґд асрдган баєрулљана. Терўніс ишті торєн ноосн баєар кирєгдљ авгдна, эннь цуг хіічлљ авгдсн нооснас 30 процент тогтана.
- Тогтсн эн біідлиг ясрулхин тґлі тањєчин правительств нірхн нооста хґд асрдг эдл-ахусиг дґњнлєні керг-ўўлдврмўд кўціљіні. Тиигід нидн 760 тонн торєн ноос хіічлљ авсн 22 эдл-ахуд єарєсн єаруєинь дањцахин тґлі 27,1 мињєн арслњга дем теднд кўрггдсн билі. Эннь 1 киил торєн ноосна тґлі 36 шаху арслњ тогтав. Тањєчин бюджетіс кўрггдсн дґњгин ашт нидн мана тањєчд торєн ноосна 1 киилин ўн 150 арслњ кўрсн билі. Эн љил хґґні ноосн икір кимдрв гисн зіњг кесгинь ўўмўлљіні. Юњгад гихлі, хам-хоша біідг регионмудт ноосн 70 арслњгас авн 90 арслњ кўртл кўрх, ўнті гиснь 120 арслњ болх гисн кўўндвр єарчана. Ода деерін торєн ноосна ўн диглљ авхин тґлі тањєчин болн Ірісін бюджетіс ґггдсн 26 єар сай арслњ бііні. Тегід ода бидн селіні эдл-ахусин єаруєинь дањцалєнд дґњ кўргхин, эднд дееріснь ямр кевір нґкд болхин тускар ухалљ, керг-ўўлдврмўдин зура батлљанавидн. Нидн мана эдл-ахус кирєљ авсн ноосиг «Борская» гидг ноос эд-бод кедг фабрикд, «Квест-А» болн «Ноосн» гидг предприятьмўдт орулљ ґгсн билі. Хальмг хґґні ноосн сін чинрірн эн предприятьмўдт икір таасгдна, тегід эн љил чигн бас эдн мана эдл-ахусла нґкцљ ўўлдх саната. Зуг кедў мґњг эдн ґгхинь хілієід, цааранднь яахнь медгдх,– гиљ министр хувалцв.

Байн урєц авх кўслті


Кўўндврин йовудт хаврин тірі тірлєні, ямаран урєц хураљ авхар зуралљахин тускар бас кўўндвр єарв. Тегід дааврта єардачин келсір, эн љил ўвл дулан болад, цасн баєар орсна ашт єазр сіінір девтљ чиг авсн уга. Намрар тірсн тіріні біідл шинљлід ямаран урєц эн љил болхинь медљ авхин тґлі министр райодар йовад, дор ормднь цугинь хілів. Тиигід Санл Борисович тірі тірдг барун ўзгин райодт, тер мет Ик Буурла болн Целинн райодт долан хонг болєн йовад, тірін ямр кевір ўвлзсинь шинљлв. Тўрўлід хур-чиг уга болад, салькн босад, тіріні біідл зґвір ўўмўлљілі гиљ министр келні. Зуг хґн сарин эклціс авн хур орад, тірінд кергті чиг хурад, тег кґкрід сііхрснь иргчдін сін урєц хураљ авгдх гисн ицл урєв.
Эн љил Хальмг Тањєчар 268,5 мињєн шаху єазрт тірін тіргдх гиљ зуралгдсмн. Шидр кесн то-дигір мана тањєчд хаврар ут тоодан 44 мињєн гектар єазрт тірін тіргдв. Эн ґдрмўдт селіні эдл-ахус буудя тірлєиг тґгсіљ, икір орсн хурин хґґн му ґвсиг уга келєні, єазрин чинр ясруллєна, минеральн ясвр оруллєна керг кўціљіні. Ут тоодан 87,5 мињєн аєу гектарт минеральн ясвр орулгдв, 190,5 мињєн гектарт му ґвс уга келєні химическ хор цацлєна кґдлмш кегдв. Октябрьск района эдл-ахуст болхла 2700 гектарт тутрє тірљ, терўнд ус орулљ авчана. Эн кґдлмш тґгсхдін ґґрдљ йовна.
Хаврар болн зуни эклцір селін єазрт кех-кўціх кґдлмш чилхш. Дікід нег дааврта кергнь – олна малд ўвлдін идх шўрўн хот белдљ авлєн болна. Авсн тґлін бўрн-бўтн хадєлљ, олна малын тооєан икдўлљ авхин тґлі цаглань ґвс, шўрўн хот белдљ авх кергті. Удл уга селіні болн крестьянск-фермерск эдл-ахусар эн кґдлмш бас эклх, ода эдн ґвс хаддг болн шахдг шишлњ техникін ясљ белдљіні. Селініхн ниднік зураєасн давулљ ґвс белдхір зуралљана. Келхд, эн ўвл дулан болад, 390,8 мињєн шаху тонн шўрўн хот ўлдсн бііні. Дееріснь дікід 400 мињєн тонн шўрўн хот белдх кергті.

Хальмг махн цугтаднь таасгдна

- «Селіні эдл-ахун эдл-ууш єазадын орн-нутгудт йовуллєн» гидг федеральн тґсвір 2024 љил кўртл Хальмг Тањєч ут тоодан 1 сай доллар кўрх эдл-ууш экспортд йовулх даалєвр кўціх зґвті. Хальмг Тањєчин правительств біірн эдл-уушиг єазадын орн-нутгудт хулдљ олз-орутаєар ўўлдхин туст шишлњ тґсв батлљ авв. Эн тґсвір мана тањєч эн љил олн зўсн эдл-ууш хулдљ, 400,0 мињєн доллар хоршаљ авхар зуралљана. Ґдгі цагт мана селіні эдл-ахуст ґскгдсн малын махн, хґґні ноосн, махна зўўті хот-хол болн Кґк тењгст бірљ авгдсн заєсн єазадын орн-нутгудт йовулгдв. Эннь 1,5 сай доллар кўрв. Болв эн экспортд йовулгдсн хот-хол, эдл-ууш мана тањєчин тоод орсн уга. Эн тґрір бидн Ірісін селіні эдл-ахун министерствла кўўндљ, эн тґриг хаєлх арє хііљінівидн, - гиљ министр келв.
Троицк селінд біідг пищекомбинат (єардачнь З.Карпенко) Азербайджан болн Донецк республикўдт кґргісн хґґні мах, махна зўўті олн зўсн хот-хол йовулхин тускар кўўндљіні. Коронавирус геміс саглуллєна керг-ўўлдврмўд тґгсхлі, эн предприять эдл-уушан тиигірін зґґхір белн бііні. Хальмг Тањєчд кељ єарєгдсн эдлууш, мах, ноос талдан єазрт йовулљ орутаєар хулдљ олзта ўўлдхин туст нань чигн керг-ўўлдврмўд кўцігдхмн гиљ министр темдглв. Тиигід, эн љил Яшкулин районд «Калмвул» гидг предприять бўрдігдсн бііні. Эн тањєчин цуг селідин эдл-ахусас торєн ноос хулдљ авч, єазадын орн-нутгудт терўг хулдх. Ґдгі цагт Россельхознадзорин специалистнр эн предприятин ноос хадєлдг орминь болн цуг кергті тоотынь бўрткљ хіліљіні. Эн љил лу сард мана тањєчур Узбекистана генеральн консул кґдлмшин кергір ирхлірн Хальмг Тањєчин Толєач Хаска Батула харєад, нґкцљ ўўлдхин тґрір кўўндлі. Хальмг єазрт ґскдг махна тохма хґд хулдљ авх санаєан тиигхд гиич медўлсн билі. Ода тањєчин селіні эдл-ахун министерств эн тґриг хаєлљ, батлгдсн бооцана халхар кўцігдх керг-ўўлдврмўдин зура белдљіні.

Царцахала ноолда кегдљіні

Эн љил ўвл љґґлн, дулан болсн учрар царцаха сіінір ўвлзљ тірінд іімшг учраљана. Хґн сарин 25-д царцахала ноолда келєні штабин сўўр болв, терўнд райодын толєачнр, АПК-н заллтсин специалистнр, эдл-ахусин єардачнр болн нань чигн цергллтсин элчнр орлцсн билі. Россельхозцентрин єардач Кекешкін Александрин келсір, Хальмг Тањєчд 572 мињєн гектар єазрт царцаха бііх угаєинь эдн шинљлв. Терўніс ашар 82,5 мињєн гектарт эн хорха бііхнь илдкгдв. Мароккск царцаха хурсн 34 мињєн гектар єазрт хорлєна кґдлмш кех кергті. Ода деерін мана тањєчд царцаха хорлєна кґдлмш 26 мињєн гектар єазрт кегдв. Эн кергт 87 шишлњ техник болн авиацин єурвн баг олзлгдљана. Ик Буурла, Яшкулин болн Целинн райодт эн керг му бишір кўцігдљіні. Серўн, хурта ґдрмўд болсн учрар царцаха дегід икір ґсід уга, зуг халун єархла эн шулуєар ґсх гисн іімшг бііні. Тегід энўг љивр урєад нисдг болтлнь уга кех кергті.

Фермермўдиг дґњнхин тґлі

Эн љил Ірісін селіні эдл-ахун министерств мана тањєчин фермермўдт, онц эзні эдл-ахуст, бає предприять тогтасн улст болн кооперативст сін дґњ кўргљіхин тускар министр онц келв. Ут тоодан эднд дем кўргхин тґлі 196 сай арслњ йилєљ ґггдх. Тиигід, «Агростартап» гидг тґсвір бає предприять тогтасн улст болн кооперативст 51 сай єар арслњга дем кўрггдхмн. Шињкін фермерск эдл-аху бўрдісн улст кергін делгрўлљ цааранднь ўўлдтхі гиєід, 62,5 сай арслњга грант хуваљ ґгх арє бііні. Ґрк-бўлірн фермерск эдл-аху бўрдісн улст 71 сай арслњ йилєгдхмн. Селін єазрт тогтагдсн потребительск кооперативст материальн-техническ ул батруллєнд 11,3 сай арслњ ґгхмн.
- Шањєас дем авч, эвріннь эдл-ахуєан делгрўлх саната улс урднь батлгдсн диг-дараєар документс белдх зґвті. Эн љил терўнд зірм сольвр орулгдв, тегід мана министерствин седвірір фермермўдин тґлі хургуд давулгдсн билі. Тедні сўв-селвгиг, ухан-тоолвриг учртан авад, бидн тер диг-даранд сольврмуд болн немрмўд орулвидн. Шин диг-даран ода тањєчин правительствд орулгдв, терўні шинљллт кегдсні хґґн бидн терўг министерствин сайтд барлхвидн. Дарунь бидн грантын мґњг авх саната улсас эрлєс орулљ авлєна кергиг эклхвидн, – гиљ Санл Борисович келв.
Мана кўўндврин эцўст бидн селіні делгрлтин программсин тґрір соньмсљ, эн халхд ямаран керг-ўўлдврмўд кўцігдхин тускар келљ ґгхиг сурвидн. Министрин келсір, эн љил Ірісід «Селін єазрин делгрлт» гидг программ шиніс эклід кўцігдљіні. Шин программин єол кўслнь селін єазрт біідг улсин кец-таал ясруллєн, імтн тендіс нўўлго кґдлљ бііхин тґлі сін таал тогталєн болљана. Эн кґдлмш кўціхин тґлі 117 сай арслњ йилєгдљіні. Эн программин «Селін єазрт сін таал тогталєн» гидг тґсвір мана тањєчд 38 селінд олн імтн цуглрад цаган сергмљтієір давулљ амрхин тґлі 56 парк болн талвњ ясгдљ кеерўлгдх. Эн кґдлмш эклід кўцігдљіні. Тиигід, Алдр Диилврин 75 љилин ґґнд нерідгдљ Кґтчнрі района Ергенинский селінд Диилврин талвњ секгдв. Яшалтан района Маныч селінд дем кўрггдв, тедн эн мґњгір шин «ГАЗель» тамєта кґлг хулдљ авв, уудг усар тетклєні кґдлмш эклв. Эн ґдрмўдт тањєчин селідір спортивн площадкс, бичкдўд нааддг талвњгуд ясгдљана, уульнцст шам углљ тівгдљіні, нань чигн талдан кґдлмш кегдљіні.
Кўўндврин йовудт нань чигн чинрті тґрмўд босхгдв, тањєчин селіні эдл-аху дґњнлєні туст кўцігдх керг-ўўлдврмўдин тускар министр тодрхаєар келљ ґгв. Коронавирус геміс ишті нірн біідл тогтсн бийнь селін єазрт кґдлљіх улс ґдр-сґ, хавр-зун уга гиљ кґдлмшін зогсалго кергін даавртаєар кўціљіхиг Санл Борисович темдглід, цугтаднь ханлтан ґргв. Селіні эдл-аху мана тањєчин экономикин єоллгч халх болљана, тегід цуєар кґдлмшін ўнн-чик седклтієір кўціљ, тґрскн єазр-уснаннь делгрлтд тівцін орулљ ўўлдхлі Хальмг Тањєч батрад, эрк биш цецгірх гиљ министр ицљіні.

Барт белдснь ДООЉАН Наталья

Видео